Յոյսը որոնել Անդրատլանտեան տարածքին

ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

«Ուշադիր եղէք, գրպա­նահա­տու­թիւնը շատ տա­րածո­ւած է հոն» եւ «Ո՛հ, ինչպէս պի­տի հան­դուրժէք այդքան եր­կար ճամ­բորդու­թեան» եւ նման զգու­շա­ցումնե­րու եւ հար­ցումնե­րու պա­տաս­խա­նելէ վերջ, մեր ինքնա­թիռը վայ­րէջք կա­տարեց Սաու Փաու­լո­յի օդա­կայա­նը: Ես առա­ջին, իսկ հայրս՝ Բագ­րատ Էս­դուգեան երկրորդ ան­գամ կ՚անցնէինք Ատ­լանտեան ով­կիանո­սը:

Պրա­զիլի մէջ հրա­տարա­կուող քա­ղաքա­կան եւ գե­ղարո­ւես­տա­կան բո­վան­դա­կու­թիւնով Piauí ամ­սա­թեր­թի կազ­մա­կեր­պած «Festival piauí de Jornalismo Piauí» Մի­ջազ­գա­յին Լրագ­րութեան Փա­ռատօ­նին հա­մար հրա­ւիրո­ւած էր հայրս: Փո­խանակ հրա­ւիրեալ­նե­րուն տրա­մադ­րո­ւած Busines clas տոմ­սի, հայրս նա­խընտրեց Economy clas-էն եր­կու տոմ­սեր ստա­նալ եւ ես ալ ամ­բողջ փա­ռատօ­նը պե­տեւե­լու առի­թը ու­նե­ցայ:

6-7 Սեպ­տեմբեր թո­ւական­նե­րուն, Cinemateca-ի հիւ­րընկա­լու­թեամբ կա­յացող փա­ռատօ­նի առա­ջին ելոյ­թը կա­տարո­ւեցաւ New York Times-ի թղթա­կից՝ Սե­լամ Կեպ­րէ­քիտա­նի հետ։ Իւ­րա­քան­չիւր լրագ­րող բե­մին վրայ կը պա­տաս­խա­նէր եր­կու ժո­ղովա­վար­նե­րու ուղղած հար­ցումնե­րուն։ Նիս­տե­րու հա­մար նա­խատե­սուած էր 1 ժամ 15 րո­պէի տե­ւողու­թիւն: Հոն­քոնկ բնա­կող Կեպ­րէ­քիտան, Հաիթիի ան­կա­խու­թեան հա­մար ֆրան­սա­ցինե­րուն կա­տարած հա­տուցման խնդի­րը ու­սումնա­սիրած է։ 1804-ին ստրկա­ցուած հա­յիթի­ցինե­րը, ֆրան­սա­ցի տէ­րերը վռնտե­լով տի­րացան երկրի իշ­խա­նու­թեան։ Հա­յիթի­ցինե­րը եւ ամ­բողջ աշ­խարհ գի­տէր որ առանց փոխ­հա­տուցման իշ­խա­նափո­խու­թիւնը իր հետ պի­տի բե­րէ պա­տերազմ: Չգիտ­ցո­ւածը այն է թէ, կա­տարո­ւած հա­տու­ցումնե­րու հե­տեւան­քը այ­սօր առ­կայ տնտե­սական դժո­ւարու­թիւննե­րուն հետ ուղղա­կի կապ ու­նի:

Երկրորդ նիս­տին խօսք առաւ Ռուս լրագ­րող Մի­քայէլ Զի­կար: Որոշ ժա­մանա­կէ ի վեր ԱՄՆ ապ­րող Զի­կար, պա­տահա­բար մեր կող­քը գա­լով հար­ցուց թէ կը ճանչնա՞նք ար­դեօք Կա­րօ Փայ­լա­նը։ Պար­զո­ւեցաւ որ ինք եւ Փայ­լան Ուա­շինկթըն նոյն հա­մալ­սա­րանի մէջ կը դա­սախօ­սեն։

Ան իր երկրին մէջ կ՚ամ­բաստա­նուի «ար­տա­սահ­մա­նեան գոր­ծա­կալ» ըլ­լա­լու մե­ղադ­րանքով եւ Ռու­սիոյ Ար­դա­րու­թեան Նա­խարա­րու­թեան փնտռո­ւող­նե­րու ցու­ցա­կին մէջ է։ Զի­կար Ուկրա­նիոյ մէջ Ռուս զօր­քե­րու ներ­կա­յու­թիւնը քննա­դատած եւ ռազ­մա­կան գրա­ւու­մի ըն­թացքին գոր­ծո­ւած ռազ­մա­կան յան­ցա­գոր­ծութիւննե­րը բա­ցայայ­տած ըլ­լա­լուն հա­մար ութ ու կէս տա­րի բան­տարկու­թեան դա­տապար­տո­ւեցաւ: Ռու­սիա ար­տաքսե­լու հա­ւանա­կանու­թեան դէմ դի­մեց կազ­մա­կեր­պիչնե­րուն եւ հա­զիւ անոնց երաշ­խի­քով հա­մար­ձա­կեցաւ այս մի­ջոցառ­ման մաս­նակցե­լու։

Օրո­ւան եր­րորդ հիւ­րը նի­կերիացի լրագ­րող Քի­քի Մոր­տին էր: «BBC News Africa»-ի կող­մէ հե­ռար­ձա­կուած փոթ­քեստնե­րու հե­ղինակ Մոր­տի, ֆիլ­մին մէջ Նի­կերիոյ եւ Կա­նայի մէջ հա­մալ­սա­րան­նե­րէ ներս սե­ռային բնոյ­թի ճնշման դէպ­քե­րը կ՚ու­սումնա­սիրէ:

Չի­նէն աք­սո­րուած լրագ­րող

Առա­ջին օրո­ւան վեր­ջին նիս­տի մաս­նա­կիցն էր ԱՄՆ ապ­րող չի­նացի լրագ­րող Ժիանկ Խո­ւէն: Չի­նէն աք­սո­րուած ան­կախ լրագ­րող Խո­ւէ, ճնշումնե­րը ան­տե­սելով երկրին պատ­մութիւ­նը կը հե­տազօ­տէ: Յա­րատեւ կա­ռավա­րական ճնշումնե­րը, Չի­նաս­տան աշ­խա­տող ան­կախ լրագ­րողնե­րու առօ­րեայ կեան­քի մասն է: Ժիանկ Խո­ւէ ինք ան­ձամբ փոր­ձած է՝ 2020-ին Խիան ոս­տի­կանու­թիւնը, COVID-19 մե­կու­սա­ցու­մը քննա­դատող յօ­դուած մը գրե­լէ ետք տան դու­ռը թա­կեցին ու զինք ոս­տի­կանա­տուն տա­րին: «Զիս մե­ղադ­րե­լու հա­մար հին յօ­դուած­ներ ալ հա­նեցին եւ ես վախ­ցայ որ, եր­կար պի­տի պա­հեն։ Սա­կայն քա­նի մը հար­ցում տո­ւին եւ շու­տով տուն դար­ձայ» ըսաւ: Բայց ոս­տի­կան­նե­րը սպառ­նա­ցին այս տե­սակ յօ­դուած­ներ գրե­լու շա­րու­նա­կելով «հե­տեւանքնե­րը կրե­լու ստի­պուած պի­տի մնաս» ըսե­լով:

Հաարե­ցէն Իս­րա­յէլի կա­ռավա­րու­թեան բուռն քննա­դատու­թիւն

Երկրորդ օրո­ւան առա­ւօտեան ժա­մերուն Cinemateca-ի մէջ բազ­մութիւ­նը, Հաարեց թեր­թէն Ամոս Շո­գենը լսե­լու հա­մար հա­ւաքո­ւած էր: Շո­գեն, փա­ռատօ­նին մաս­նակցե­ցաւ առ­ցանց դրու­թեամբ: Իս­րա­յէլի կա­ռավա­րու­թիւնը մարդկու­թեան դէմ յան­ցա­գոր­ծութիւն գոր­ծե­լով մե­ղադ­րող լրագ­րո­ղը, բա­խումնե­րու ըն­թացքին Հաարե­ցի հե­տեւած հե­ռար­ձակման քա­ղաքա­կանու­թեան մա­սին խօ­սեցաւ: 9. Piauí Լրագ­րութեան Փա­ռատօ­նին հրա­ւիրո­ւած Իս­րա­յէլի եր­րորդ մեծ թերթ Հաարե­ցի հրա­տարա­կիչ Ամոս Շո­գեն, Բե­նիամին Նե­թանեահո­ւի կա­ռավա­րու­թեան Կազ­զա­յի Գօ­տիին մէջ կա­տարո­ւած­նե­րու մա­սին ըսաւ հե­տեւեալը՝ «Նե­թանեահու, պա­տերազ­մը չդադ­րեցնե­լու հա­մար անընդհատ նոր պայ­մաններ կը ստեղ­ծէ: Իս­րա­յէլի նպա­տակ­նե­րուն հաս­նե­լը ապա­հովե­լու հա­մար ամէն ատեն նոր առա­քելու­թիւն մը, գրա­ւելու կամ ոչնչաց­նե­լու նոր տեղ մը կ'ել­նէ»: Իս­րա­յէլի Կազ­զա­յի դէմ յար­ձա­կումնե­րուն մա­սին ան եզ­րա­կացուց՝ «Երե­ւի նպա­տակը ռազ­մա­կան նպա­տակի հաս­նե­լը չէ, հա­պա պա­ղէս­տինցի ժո­ղովուրդը ոչնչաց­նե­լը» ըսե­լով:

Էս­դուգեան ներ­կա­յացու­մը հա­յերէ­նով կա­տարեց

Օրո­ւան երկրորդ նիս­տին մէջ Բագ­րատ Էս­դուգեան պատ­մեց «Ակօս»ը եւ Թուրքիոյ հայ հա­սարա­կու­թիւնը։ Այս նիս­տը միւսնե­րէն առանձնաց­նող յատ­կա­նիշը եղաւ, Էս­դուգեանի իր ելոյ­թը արեւմտա­հայե­րէնով ար­տա­սանե­լու նա­խընտրու­թիւնը: Քե­թի Շա­հինեանի կող­մէ փոր­թուկա­լերէ­նի թարգմա­նուած զրոյ­ցին մէջ Էս­դուգեան, Piauí կայ­քի խմբա­գիր Լո­ւիճի Մաց­ցա­յի եւ վա­ւերագ­րա­կան ֆիլ­մի ստեղ­ծող եւ տե­սողա­կան արո­ւես­տա­գէտ Քա­սիան­նա Տէր Յա­րու­թիւնեանի հետ զրու­ցեց հե­տաքրքրա­կան հար­ցումնե­րուն շուրջ։

«Ակօս»ի հրա­տարա­կու­թեան գի­ծը եւ երկլե­զու­թեան ապա­հոված առիթ­նե­րուն անդրա­դար­ձող լրագ­րո­ղը, «Թուրքիա մա­մու­լի ազա­տու­թեան տե­սակէ­տէն շատ ցած մա­կար­դա­կի մէջ է: Կա­ռավա­րու­թիւնը կ'ըսէ որ բան­տին մէջ լրագ­րող չկայ: Քա­ղաքա­կան բան­տարկեալ­նե­րու գո­յու­թիւնը կ'ու­րա­նայ, սա­կայն կան: Ճշմար­տութիւ­նը այն է, որ չենք գի­տեր թէ նման ճնշումնե­րը երբ պի­տի հաս­նին մե­զի ալ» ըսաւ:

Էս­դուգեան, ան­ցեալ տա­րի դա­տուե­ցաւ «ահա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պութեան քա­րոզ­չութիւն» մե­ղադ­րանքով: Իս­թանպուլ կա­յացող դա­տավա­րու­թեան աւար­տին Էս­դուգեան ան­պարտ հռչա­կուե­ցաւ, բայց խմբա­գիր Ռա­մազան Եուրթթա­փան ազա­տազրկման դա­տապար­տո­ւեցաւ եւ տա­կաւին բանտն է:

Այս ան­գամ խօս­քը ԱՄՆ-ի մէջ սե­ւամորթ իրա­ւունքնե­րու պայ­քա­րի շրջա­նին մէջ աշ­խա­տանքնե­րովը եւ փոթ­քեստնե­րով ծա­նօթ Շեն­ճէ­րէյ Քու­մայնի­քայինն էր: Կրթա­կան, փոթ­քեստնե­րու հե­ռար­ձա­կիչ եւ ակ­տի­վիստ Քու­մայնի­քա, իր հօր ձեր­բա­կալու­թեան վե­րաբե­րող պատ­մութիւննե­րով մեծ­ցաւ: Քա­ղաքա­ցիական իրա­ւունքնե­րու հա­մար պայ­քա­րող սե­ւամորթ շար­ժումի առաջ­նորդնե­րէն Մա­քազա Քու­մայնի­քա, 1964 թո­ւակա­նին Նիւ Եոր­քի Ոս­տի­կանու­թեան Բա­ժան­մունք (NYPD) պաշ­տօ­նատար­նե­րու կող­մէ ձեր­բա­կալո­ւեցաւ: Քու­մայնի­քա, Piauí թղթա­կից­ներ Ան­ժե­լիքա Սան­թա Քրուզ եւ Ժիլ­պերթօ Փոր­քի­տոնիոյի հետ զրու­ցեց:

Փա­ռատօ­նի վեր­ջին հիւ­րը «The New Yorker»էն Ռութ Մար­քուսը եղաւ: «Washington Post-ը կը սի­րեմ: Երբ կը մտա­ծեմ հոն­կէ բաժ­նո­ւելու ստի­պուիլս սիրտս կը ցա­ւի»: Ամե­րիկա­ցի լրագ­րո­ղը քա­ռասուն տա­րինե­րու ըն­թացքին թեր­թին մէջ զա­նազան պաշ­տօննե­րու վրայ աշ­խա­տած էր: Հրա­տարակ­ման խոր­հուրդին մէջ գոր­ծակցած, նա­խագա­հական ընտրու­թիւննե­րուն հե­տեւած եւ իրեն Փու­լիթզեր Մրցա­նակի թեկ­նա­ծու­թիւն առա­ջադ­րող յօ­դուած­ներ գրած էր: Ու­րիշ հրա­տարակ­ման մար­միննե­րու մէջ աշ­խա­տիլը նոյ­նիսկ չէր երե­ւակա­յած:

Եր­կու օրե­րու ըն­թացքին, աշ­խարհի տար­բեր ան­կիւննե­րէն նմա­նատիպ մտա­հոգու­թիւն, անձկու­թիւն, բար­կութիւն եւ յոյ­սով հա­ւաքո­ւած ութ լրագ­րողնե­րու կա­տարած խօս­քե­րը ան­կասկած շատ ու­սա­նելի էին: Ամե­նէն շատ ալ չա­րիքի սո­վորա­կանաց­ման այ­սօ­րուան աշ­խարհին, ո՛չ մէ­կուն ապ­րած դժո­ւարու­թիւննե­րուն մէջ միայ­նակ չըլ­լա­լը յի­շեց­նե­լու առու­մով իմաստ գտած այս փա­ռատօ­նը, յոյ­սը Ատ­լանտի­կի միւս կող­մին ալ փնտռե­լու առիթ եղաւ եւ մե­զի ցոյց տո­ւաւ, որ յոյ­սը ո՛չ մէկ պայ­մա­նին, ո՛չ մէկ ատեն չպի­տի սպա­ռի:

Փա­ռատօ­նէն յե­տոյ մի քա­նի օր ալ Պրա­զիլի մէջ մնա­ցինք եւ հոն մեր բա­րեկամ Նո­րայր Շա­հինեանի ու­ղեկցու­թեամբ, աւե­լի շատ պատ­մե­լիք փոր­ձա­ռու­թիւններ ապ­րե­ցանք: Սա­կայն հոս եւ մեր տե­ղը սահ­մա­նափակ է, եւ մեր ու­շադրու­թիւնը միայն 9. Piauí Մի­ջազ­գա­յին Լրագ­րութեան Փա­ռատօ­նին ուղղե­ցինք: Մենք ալ, քա­մին մեր յե­տեւէն առ­նե­լուն հա­մար ճիշդ 15 րո­պէ աւե­լի կարճ ժա­մանակ երկնքին մէջ մնա­լով, 12 ժամ 45 րո­պէ թռիչ­քէն յե­տոյ Իս­թանպուլ, մեր տու­նը դարձանք: