1912 yılında gaspa karşı bir direniş hikayesi-2

Yazı dizisinin ilk bölümünü okumak için tıklayın 

Jamanag, sayı:1028

9 Şubat/22 Şubat 1912

Mezarlıkta bekleyenler için çadırlar

Patrik Hazretleri, Pera Vaizi Hmayag Srpazan ve semt kuruluna bir yazı yazarak varılan anlaşmanın sonuçlarını ileterek, belediyeye sadece dükkanların yıkılmasına izin verdiğini bildirdi. Bu yazı, Karma Meclis’in delegasyonu tarafından Hmayag Srpazan’a iletilir. Delegasyon üyeleri Ğevont Turyan, Sımpad Kazazyan, Krikoris Balakyan Zayrakun Vartabedler, Diran Yerganyan, Vosgan Mardigyan, Krikor Ferhad ve Kamer Şirinoğlu’ndan oluşuyordu.

Pera papazlarından Der Sahag, mezarlıkta toplanmış 2 bin kişilik kalabalığın önünde, Patrikhane’nin vardığı anlaşmanın sonuçlarını okur. Halktan, “Madem ki para ödenmedi,  hükümetin alacağı toprağın ne kadarının yola tahsis edileceği, yola ayrılan yedi buçuk metre dışında kalan diğer yedi buçuk metreye dükkan mı yapılacağı yoksa tümünün mü yola ayıracağı belli olmadığından  bu koşulları kabul etmenin mümkün olmadığı” yönünde itiraz sesleri yükselmeye başladı. Mihrtad Haygazn idari görüşmelerin sonuçları hakkında daha geniş bilgi vererek, Katolikosluk’tan onay gelmeden duvarın yıkımı ile ilgili bir girişim olmayacağını açıklar.

Halk ısrarla, para konusunda emin olmadıkları için “buradan ayrılmayacağız” diye bağırdı. Patrik Vekili Ğevont Vartabed, Talat Bey’in bu paranın ödenceğine dair namus sözü verdiği, bu nedenle yönetimin emin olduğunu, şüphe edilecek bir neden olmadığını açıkladı. Krikor Efendi Ferhad da aynı yönde  açıklamada bulundu. Ancak yapılan açıklamalara rağmen halktan oluşan bir komisyon yönetime müracaat ederek para konusunda güvence istediler. Komisyon üyeleri Galata Meclisi’ne giderek paranın tahsili konusunda patrik ile bir görüşme gerçekleştirdiler. Patrikhane katibi, çekin hemen Patrikhane’ye iletilemsi ricasıyla İçişleri Bakanlığı’na gönderildi. Bakanlıktan gerekli düzenlemenin yarın yapılacağı cevabı verildi. Bir halk delegasyonu da Patriğe müracaat ederek hükümetten çeki acilen talep edilmesini ister. 

Dün halk gecelemek için mezarlıkta çadırlar kurdu. Mezarlıkta bulunanlar oradan ayrılma niyetinde olmadıkları ve orada kalmak için inat etmektedirler.

Karma Meclis divanından aşağıdaki resmi açıklamayı aldık:

“Karma Meclis bu sabah toplantı halindeyken, Ermeni milletinin öz malı olan Pangaltı Mezarlığı’nın duvarları 5. Bölge Şehreminisi tarafından yıkılmaya başlandığı yönünde haber aldı. Patrikhane Karma Meclis’in kararına göre Patrikhane hükümete dilekçe yazmıştı. Buna rağmen Patrikhane resmi görüşmeleri bir sonuca varmadan, Surp Eçmiadzin’den beklenen onay gelmeden, tüm gerçeklere karşın böylesi tek taraflı bir faaliyete girişilmiştir. İçişleri Bakan Vekili Talat Bey ve Şehremini Başkanı Tevfik Bey, bu sorunu görüşmek üzere bizzat kendilerinin gelip, iki tarafın da kabul edeceği bir çözüm yolu bulunacağını belirtmişlerdi. İki temsilci Karma Meclis’e geldiler. Halacyan Efendi de hem Ermenilerin hakları hem de devlet yasaları konusundaki bilgisi nedeniye toplantıya katıldı. Varılan anlaşma sonucu son düzenleme yapıldı.

1. Mezarlığın defin yapılan bölümleri dokunulmaz olarak korunacak, Eçmiadzin’den beklenen onay gelene kadar duvarlara dokunulmayacak.
2. Yıkılan mülkler ve yola bırakılacak arazi için talep edilen 15 bin liraya karşılık 12 bin lira tahsis edildi. Ancak Talat Bey de aynı değere yükseltilmesi için gereken çabayı göstereceğine söz vermiştir.
3. Talat Bey’in karar verilen miktarın hemen ödenmesi için kefil olduğu, hem de yıkılan mülklerin yerine Ermeniler tarafından uygun görülen yükseklikte  bina yapılması güvencesi verildi. Bu kararlar, Pera Vaizi ve Semt Kurulu’na iletilerek salaş kulübelerin yıkılması için direktifler verildi.” 

Pangaltı Mezarlığı dün bir adak yerine dönmüştü. Sabahtan akşama kadar başkentin farklı semtlerinden yüzlerce kişi oraya gelerek oraya defnedilmiş ataları için  dua ediyorlardı.  Hmayag Sırpazan ve bir grup papaz hükümetten beklenen anlaşmasının gelmesi için dün geceyi mezarlıkta geçirdiler. Duvarların altından çıkan kemikler özel bir alanda toplandı ve dün gece özel bir ayin düzenlendi.

Pera polisi dün birkaç genci tutukladı. Ancak Semt Kurulu üyelerinden Hınter Efendi Simonyan, karakola giderek yasalara aykırı bir iş yapmadıklarına göre bu çocukların hangi nedenle tutuklandıklarını sordu. Tutuklananlar hemen serbest bırakıldı.