İTTİHAT VE TERAKKİ

1913 darbesi ve sonrasında, Ermeni Soykırımı’nın baş mimarları Enver, Talat ve Cemal Paşa ve eli kana bulanan şürekası 1918’de yurtdışına kaçtı. Bu kaçışın nasıl gerçekleştiği, dönemin Ermeni basınına yansıyıp yansımadığı ya da nasıl yansıdığı konusunda 1915 sonrasında yayına yeniden başlayan ilk Ermenice gazetelerden biri olan Joğovurt (Halk) gazetesinin üç sayısı bize mihmandarlık edecek.

Özellikle Sovyetler dönemine ilişkin çalışmaları ve son yıllardaki Ermeni Soykırımı araştırmalarıyla tanınan tarihçi Ronald Grigor Suny, ‘Tarihi Revizyonizm ve Küresel Siyaset’ başlıklı güncel makalesinde Japonya’nın II. Dünya Savaşı’ndaki siyasetinden ötürü Kore’den özür dileme süreci, Türkiye’nin Ermeni Soykırımıyla imtihanı ve Stalin’in Ukrayna’ya dayattığı Holodomor’u (ölümcül kıtlık) revizyonist tarih bağlamında bir arada ele alıyor. Bu çarpıcı makalenin çok geniş bir derlemesini Cansen Mavituna’nın çevirisiyle sunuyoruz.

Ermeni Soykırımı’nın 100. yıldönümü yaklaşırken, Türkiye’nin meseleye yaklaşımında herhangi bir değişim görünmüyor. ‘Tarihi tarihçilere bırakalım’ ve ‘ortak acı’ söylemleriyle özetlenebilecek bu yaklaşım, 1915’te yaşananları tanıma anlamında bir hayli sorunlu görünüyor. Yaşananların esas faili olarak görülen İttihat ve Terakki Cemiyeti üzerine kapsamlı çalışmalarıyla bilinen tarihçilerden Princeton Üniversitesi’nden Prof. Şükrü Hanioğlu’yla hem Cemiyet’in Ermenilerle ilişkisini hem de Türkiye’nin meseleye yaklaşımını konuştuk.

Yeşiller Partisi Eşbaşkanı Cem Özdemir ve Alman Federal Meclisi Bundestag üyelerinden oluşan bir heyet, 12 Mart’ta 3 günlük bir ziyaret için Yerevan’a geldi. Heyetin programında Cumhurbaşkanı Sarkisyan, Dışişleri Bakanı Nalbantyan ve üst düzey parlamenterlerle görüşmeler vardı. Bu program sürerken Cem Özdemir ile Agos için görüşme imkanı bulduk.

Mustafa Abdülhalik Renda gibi Ermeni Soykırımı’nın yürütülmesinde bilfiil rol almış İttihatçılara Cumhuriyet döneminde muhacirlerin iskânı ve Kürt meselesi gibi konularda önemli görevler verilmesi İttihat ve Terakki’nin toplumsal mühendislik yaklaşımının Cumhuriyet döneminde devletin şiddet, göçe zorlama ve asimilasyon pratiklerinin şekillendirilmesinde etkili olduğunu açıkça göstermekte.

‘1916 Ankara Yangını: Felaketin Mantığı’ kitabının yazarları Taylan Esin ve Zeliha Etöz ile sadece 1916 Ankara Yangını’nı değil, bir toplum mühendisliği yöntemi olarak kullanılan yangınları ve sonuçlarını konuştuk.

Türkiye’de kısa bir geçmişi olmasına rağmen, Ermeni Soykırımı üzerine yapılan çalışmaların kabuk değiştirdiği gözleniyor. Ermenice bilen, soykırımı yerel düzlemde ele alan ve farklı bir tarih okuması yapan bir sosyal bilimci kuşağı yetişiyor. Hâlihazırda Berlin’de Zentrum Moderner Orient’te (Modern Doğu Merkezi) doktora sonrası çalışmalarını sürdüren antropolog Yektan Türkyılmaz, bu kuşağın önemli bir ismi. Doktora tezini Van’daki soykırım süreci üzerine yazan Türkyılmaz’la, Tarih Vakfı’nda yaptığı ‘Ermeni Soykırımı’na ‘Giden Yolu’ Yeniden Düşünmek: Temmuz 1913 - Ağustos 1914’ başlıklı sunumu üzerine konuştuk.

Ermeni Soykırımı üzerine çalışan başlıca akademisyenlerden Hilmar Kaiser’in İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’nca İngilizce olarak basılan kitabı ‘The Extermination of Armenians in the Diarbekir Region’ (Diyabakır Bölgesinde Ermenilerin Yok edilmesi) bugüne dek kullanılmamış Osmanlı belgelerine dayalı olan ilk vaka çalışması. Kaiser'le soykırım sırasındaki güç ilişkilerini konuştuk.