20 Haziran’da yapılacak görüşme ile ilgili net açıklamalar yok. İlk resmi açıklama Ermenistan Parlamentosu Başkanı Simonyan’dan geldi ve bunun “tarihi bir ziyaret” olduğunu söyledi. Paşinyan da, gündeme ilişkin ortak bir açıklamanın yapılacağını belirterek, şu aşamada kamuoyuyla paylaşılmış bilgilerin ötesine geçmeyeceğini kaydetti. Peki görüşmenin gündemi ne olabilir, hele ki İsrail’in İran’a saldırısı nedeniyle bölge yine bir savaşın içindeyken? Ermenistan açısından duruma bir bakalım.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan 20 Haziran Cuma günü Türkiye’ye gelecek ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüşecek. Kuşkusuz bu çok önemli bir gelişme. Yıllar önce dönemin Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan İstanbul ve Ankara’ya gelmişti ancak bunlar “görüşme” maksatlı ziyaretler değildi. Petrosyan ilk olarak Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün zirvesi için İstanbul’a geldi, bir kez de Ankara’da Turgut Özal’ın cenazesine katıldı.
2009’da dönemin liderleri Serj Sarkisyan ve Abdullah Gül ise “futbol diplomasisi” çerçevesinde karşılıklı olarak Türkiye ve Ermenistan’ı ziyaret ettiler. Bunlar da “görüşme” mahiyeti taşımıyordu.
Paşinyan son olarak 2024 Eylül ayında New York’ta BM toplantıları çerçevesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüştü. Bu en kapsamlı görüşme sayılabilir. Ama ABD’de oldu bu görüşme. Dolayısıyla Cuma günkü ziyaret ile ilk kez bir Ermenistan lideri Türkiye’ye “görüşme”ye gelmiş oluyor. (Paşinyan’ın Ankara’ya gelip Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın göreve başlama törenine katılması da kuşkusuz not edilmeli ama bu da bir “görüşme” sayılamaz.)
Beri yandan 20 Haziran’da yapılacak görüşme ile ilgili net açıklamalar yok. İlk resmi açıklama Ermenistan Parlamentosu Başkanı Alen Simonyan’dan geldi ve bunun “tarihi bir ziyaret” olduğunu söyledi. Paşinyan da, gündeme ilişkin ortak bir açıklamanın yapılacağını belirterek, şu aşamada kamuoyuyla paylaşılmış bilgilerin ötesine geçmeyeceğini kaydetti. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı ise "Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, 20 Haziran tarihinde ülkemize bir çalışma ziyareti gerçekleştirecektir. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Sayın Paşinyan'ı İstanbul'da kabul edeceklerdir" demekle yetindi.
Demek bu bir "resmi görüşme" değil. Peki bu "çalışma ziyaretinin" gündemi ne olabilir, hele ki İsrail’in İran’a saldırısı nedeniyle bölge yine bir savaşın içindeyken? Ermenistan açısından duruma bir bakalım.
1- Türkiye-Ermenistan arasında normalleşme süreci devam ediyor ancak Ermenistan sınır kapılarını yenilemek dâhil üzerine düşen adımları atmışken Türkiye tarafında aylardır bir hareket gözlenmiyor.
2- Türkiye, Ermenistan ile Azerbaycan arasında bir barış anlaşması imzalanmasının normalleşme sürecinin ilerlemesine yardımcı olacağını söylüyor. Yani Türkiye aslında “ön koşul yok” açıklamalarına rağmen bir ön koşul öne sürüyor.
3- Ermenistan, Azerbaycan ile barış anlaşması imzalamaya hazır, Bakü’den de bu yönde açıklamalar geldi ancak Aliyev yönetimi zorlayıcı ek koşullar öne sürüyor. Ermenistan’ın anayasasını değiştirmesi gerektiği gibi…
4- Bu arada Türkiye ve Azerbaycan bir konuda ısrarlı. Nahçivan ile Azerbaycan’ı birbirine bağlayacak ve Ermenistan topraklarından geçecek, ancak Ermenistan kontrolü altında olmayacak bir koridor. Buna “Zengezur Koridoru” diyor Ankara ve Bakü.
5-Ermenistan doğal olarak kendi topraklarından geçecek ancak kendi kontrolü altında olmayacak bir koridora karşı çıkıyor. Yolların açılması için daha kapsamlı bir proje geliştirdi ve buna ”Barış Kavşağı” adını veriyor.
6- Bu koridora, yani “Zengezur”a İran da karşıydı ve Ermenistan için bu önemli bir güvenceydi. İran, bu koridorun Türkiye ve Azerbaycan’ın istediği şekilde açılması durumunda Ermenistan ile sınırının kapanacağını görüyor ve “Sınırımızda değişiklik istemiyoruz” diyordu.
7- İran ile Azerbaycan’ın arası hayli soğuk. Bunda Azerbaycan ile İsrail arasındaki ekonomik ve askeri ilişkiler doğal olarak etkili. İran’da ayrıca önemli bir Azeri nüfus da var.
8- Ermenistan, İsrail’in İran’a yönelik kapsamlı saldırısı ile bölgedeki en önemli müttefikinin zor durumda kaldığını doğal olarak görüyor.
9- Bunu elbette Ankara ve Bakü de görüyor.
10- Ermenistan tüm bu tablo içinde, Azerbaycan’ın Ermenistan’a yönelik kimi zaman üstü kapalı, kimi zaman da pervasız tehditleri ortadayken kendini daha fazla güvensiz hissediyor. Hele ki Rusya ile ilişkiler de olabildiğince soğumuşken.
Bu denklem içeresinde Paşinyan-Erdoğan görüşmesi hangi tonda cereyan edebilir? Bir ihtimal Erdoğan Paşinyan’a “Zengezur konusunda artık direnme, bir formül bulalım” diyebilir. Bu ihtimali hesaba katmak durumundayız.
İkinci ihtimal ise bölge yangın yerine dönmüşken normalleşme ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için Ermenistan’ın önerilerini ve yaklaşımını da dikkate alacak bir zemin aranabilir.
Umalım ki ikinci ihtimal ağırlık kazanır ve Türkiye- Ermenistan arasındaki “normalleşme” süreci artık hızlanır, sınır açılır, ekonomik ilişkiler başlar, Ankara ve Yerevan arasındaki “Bakü ambargosu” artık ortadan kalkar.
Bekleyeceğiz, göreceğiz.