Şehir ve kurum tarihi çalışmalarıyla tanınan Arsen Yarman’ın, Ermeni mücevhercilik ve kuyumculuk tarihini konu alan "Osmanlı Döneminde Mücevher ve Ermeni Kuyumcular" başlıklı iki ciltlik çalışması Türkçeden sonra İngilizce versiyonuyla da okuyuculara sunuldu. İki ciltlik eser, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni kuyumcuların sanatını, ustalığını ve sarayla kurdukları ilişkileri inceliyor.
Arsen Yarman’ın, Ermeni mücevhercilik ve kuyumculuk tarihini konu alan ‘Osmanlı Döneminde Mücevher ve Ermeni Kuyumcular’ başlıklı iki ciltlik çalışması 2022 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanmıştı.
Çalışmada Osmanlı arşivleri taranmış, aile arşivlerinden ve sözlü tarih görüşmelerinden yararlanılmıştı. Osmanlı’nın mücevhercilik-kuyumculuk üslubunun şekillenmesinde Ermenilerin oynadığı önemli rolü belgelerle ve pek çok müzede ve koleksiyonda yer alan görsel malzemelerle ortaya koyan çalışma şimdi İngilizceye çevrildi.
14. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasındaki döneme odaklanan bu kapsamlı çalışmada, çok sayıda arşiv belgesi ile görsel malzeme bir araya getiriliyor. Kitap hazırlanırken pek çok dilde kaynaklar ve Osmanlı arşivleri taranmış, aile arşivlerinden ve sözlü tarih görüşmelerinden yararlanılmış.
Kapsamlı bir arşiv çalışması
Özel kutuda sunulan kitapta, mühürleri ve imzalarıyla birlikte yaklaşık 2 bin kuyumcunun adı ve eseri yer alıyor. Yayın, 750’den fazla arşiv belgesi, 1.200 resim, fotoğraf ve tablo, 300 ayrıntılı mücevher çizimi, 54 sayfa dipnot, 18 sayfa kaynakça ve 39 sayfalık dizin ile dikkat çekiyor. Eser, değerli taşların çıkarıldığı yerlerden saraylarda nasıl kullanıldıklarına kadar uzanan bir üretim ve tasarım zincirini ortaya koyuyor.
Mücevher tasarımlarının kalemle elle çizildiği, elmasların ayak pedallarıyla kesildiği, değerli minerallerin ustalıkla işlendiği bir dönemin izlerini taşıyor. Osmanlı saray çevresinde büyük bir etki yaratan Ermeni kuyumcular, zarif işçilikleri ve özgün tasarımlarıyla bu tarihin baş aktörleri arasında yer alıyor. Kitap, ustaların kişisel hikâyelerini ve sarayla kurdukları karmaşık ilişkileri de tarihsel anekdotlarla biraraya getiriyor.
Ermeni ustalara saygı duruşu
Arsen Yarman, kitabın Türkçe baskısı yayımlandığında, Agos’a verdiği söyleşide Ermenilerin kuyumculuk alanındaki faaliyetlerinin tarihine dair bu kadar geniş bir çalışma yapma motivasyonunu şu sözlerle anlatmıştı:
“Biri daha kişisel olmak üzere, iki gerekçesi var sanırım. Ailemden bana kalan büyükannemin yüzüğü, dedemin saati ve yine ailemize ait, 19. yüzyılın sonlarından kalma bakır dövme bir sefertasının hatırasının bunda etkili olduğunu sanıyorum. İkinci gerekçe ise daha nesnel; öteden beri, Kapalıçarşı’da kuyumculardan bu mesleğin önemli ustalarının Ermeniler olduğunu, kendilerinin de mesleği Ermeni bir ustadan öğrendiğini duyardım. Bu tür rivayetleri tarihsel bir çerçeveye oturtmak, arşiv belgeleriyle kanıtlamak ve aile arşivleriyle desteklemek istediğim için böyle bir işe giriştim.”
Kitaba www.armeniangoldsmiths.com adresinden ve YKY mağazalarından ulaşılabilir.
