Որքան ալ մամուլի էջերը զբաղած ըլլան մեր վարժարաններու աշակերտութեան նուաճած յաջողութիւններու լուրերով, ետին կայ շատ աւելի լուրջ խնդիր մը, որ դիմումնաւոր կերպով կ՚անտեսուի համայնքի համարեա խոլոր խաւերուն կողմէ։
Նախակրթարաններէ շրջանաւարտ եղողներու թիւը երկար տարիներէ ի վեր նուազում կ՚արձանագրէր։ Այս տարի այդ նուազումը հասաւ շատ աւելի մեծ թիւի մը։ Այս երեւոյթի բնական հետեւանքն է երկրորդական վարժարաններու արձանագրութիւններուն եւս նուազումը։ Իբրեւ օրինակ նշենք Կեդրոնականը, որ նախորդ տարիներուն իններորդի երեք դասարաններով կը մեկնարկէր ուսման տարեշրջանը, նախորդ տարի գոհացած էր երկու դասարաններով։ Այս տարուայ համար կը նախատեսուի 30 աշակերտներով միայն մէկ դասարան։
Այս ընդհանուր պատկերին մէջ ի զուր է մեղաւոր փնտռել։ Կարելի է խօսիլ տհաս թաղականներու, իր որդեգրած առաքելութեան անտեղեակ տնօրէններու կամ ուսուցիչներու, յաճախած դպրոցին նշանակութեան անտեղեակ աշակերտութեան եւ տակաւին զանազան հանգամանքներու մասին։
Պարզ է թէ հայկական վարժարանի յաճախելը ծնողներու համար նախընտրութենէ աւելի պարտադրանք մը դարձած է։ Կան ծնողներ որոնք մեծ գոհացում պիտի ապրէին եթէ իրենց ընտանեկան պիւտճեն ներէր այս կամ այն յատուկ դպրոց արձանագրել իրենց զաւակները։ Կան նաեւ ծնողներ, որոնք դժբախտութիւնը կ՚ապրին իրենց զաւակներուն օտար վարժարանի մուտքի քննութիւններու անյաջող արդիւնքը տեսնելով։ Այս բոլորին մէջ չնչին փոքրամասնութիւն կը կազմեն նիւթական դժուարութիւն չ՚ունենալով հանդերձ իրենց զաւակները հայկական դպրոց ղրկողները։ Անոնք բացառութիւններ են պարզապէս, որոնց համար «հայ դպրոց» կոչումը շատ աւելի տարբեր նշանակութիւն ունի։
Իսթանպուլ հինգը մինչեւ 12-րդ, իսկ մնացեալները մինչեւ 8-րդ դասարան ուսում ջամբող 16 դպրոցներով եզակի է բովանդակ սփիւռքահայութեան մէջ։ Այս յատկութիւնը ոչ մեր ստեղծածն է, այլ նախորդ սերունդներէն ժառանգուած։ Բոլորս գիտենք թէ սեփական աշխատանքով ձեռք բերուածին համեմատ շատ աւելի հեշտ է ժառանգուածը սպառել։
Այսօր հետեւելով քաղքենի բարքերու թելադրած սնոպութեան արդէն տարիներէ ի վեր դիւրաւ ծախսեցինք այդ ժառանգը։ Նախ համակերպեցանք կարգ մը ծնողներու շփացած պատուէրներուն։ Յօժարեցանք հայ դպրոցի առաքելութեան անտեղեակ այդ յիմար զանգուածը գոհացնելու համար զոհել հայերէնը։ Այս առումով ծանրօրէն մեղաւոր են թէ թաղականութիւնները եւ թէ դպրոցներու ուսուցչաց կազմերը, գլխաւորութեամբ տնօրէններուն։ Իր զաւակը բոլոր օտար վարժարաններու քննութեան մատնող եւ անյաջողութեան դէպքին ազգային վարժարան արձանագրելու ստիպուած ծնողքը այդ անպիտան վարիչներու եւ ուսուցիչներու պատճառաւ համարձակութիւն ունեցաւ հարցնելու թէ ինցո՞ւ թուաբանութիւնը հայերէն կը դասաւանդեն։ Ապա շարունակեց իր առարկութիւնը՝ «Համալսարանի մտից քննութեան հարցումները հայերէնո՞վ պիտի ստանաք»։ Եթէ յիմարը այդ համարձակութիւնը կը գտնէր պատճառը մեր անճարակութիւնն է։ Ինք ալ գիտէ թէ գերմանական վարժարանի մէջ թուաբանութիւնը գերմաներէնով, ֆրանսական կամ իտալական վարժարանի մէջ ալ տուեալ լեզուներով պիտի դասաւանդուէր այդ նոյն առարկան։
Նիւթը կը պահանջէ շատ աւելի ծաւալուն քննարկում, հետեւաբար յօդուածը պիտի աւարտենք ոչ վերջակէտով՝ այլ կախման կէտով…
