(Ան) ազատութեան օր

110տարի առաջ նոր սահմանադ­րութեան գոր­ծադրման շնոր­հիւ վե­րացաւ նաեւ Թուրքիոյ գրա­ւոր մա­մու­լի մէջ տխուր հռչակ մը վա­յելող գրաքննու­թիւնը։ Կայսրու­թեան շրջա­նակ­նե­րը ինչպէս բո­լոր նո­րու­թիւններ՝ մեծ վե­րապա­հու­թիւն ցու­ցա­բերած էին նաեւ թեր­թե­րու, որ­պէս զան­գո­ւածա­յին լրա­տուա­միջոց հրա­տարա­կու­թեան։ Այդ մա­սին ալ երկրէ ներս նա­խափոր­ձը կա­տարե­ցին ազ­գա­յին փոք­րա­մաս­նութիւննե­րը։ Նախ­քան թրքե­րէնով թեր­թի մը հրա­տարա­կու­թիւնը, ար­դէն հայ կամ յոյն խմբա­գիր­ներ սկսած էին իրենց մայ­րե­նի լե­զու­նե­րով թեր­թեր հրա­տարա­կելու։

Եր­կար վա­րանումնե­րէ ետք նման թոյլտո­ւու­թիւն շնոր­հո­ւեցաւ նաեւ թրքե­րէն թերթ հրա­տարա­կելու հա­մար։ Իս­կոյն գոր­ծադրո­ւեցաւ շատ ծանր գրաքննու­թիւն մը։ Խմբա­գիր­ներ պար­տա­ւոր էին յա­ջորդ օր լոյս տես­նե­լիք թեր­թին գրու­թիւննե­րը ղրկե­լու պա­լատի գրաքննիչ մարմնին եւ հա­զիւ անոնց թոյլտո­ւու­թիւնը ստա­նալէ ետք տպել թեր­թը։ Յա­ճախա­կի երե­ւոյթ էր վեր­ջին պա­հուն դրո­ւած ար­գելքնե­րու պատ­ճա­ռաւ թեր­թի էջե­րուն վրայ հան­դի­պիլ պա­րապ սիւ­նակնե­րու։ Նոյ­նիսկ կը պա­տահէր օրեր, երբ ամ­բողջ էջ մը պա­րապ լոյս կը տես­նէր։

Գրաքննու­թեան մի­ջոցաւ իշ­խա­նաւոր­նե­րը հա­մոզո­ւած էին, թէ պա­հած կ՚ըլ­լան երկրին անվտան­գութիւ­նը։ Իրա­կանու­թեան մէջ անոնց հո­գը ո՛չ թէ երկրին անվտան­գութիւնն էր, այլ իրենց հսկած պե­տու­թեան ան­սա­սանու­թիւնը։

1908-ին գրաքննու­թեան վե­րացու­մը երկրի մէջ աւան­դա­բար կը յի­շուի որ­պէս «Մա­մու­լի ազա­տու­թեան օր», բայց ինչ մեղք որ անցնող 110 տա­րինե­րու ըն­թացքին Թուրքիոյ մէջ մա­մու­լը եր­բեք ազատ չէ եղած։ Յա­ճախա­կի երե­ւոյթ է յօ­դուա­ծագիր­նե­րու կամ լրագ­րողնե­րու իրենց մեկ­նա­բանու­թիւննե­րու եւ լրա­տուու­թիւննե­րու պատ­ճա­ռաւ հար­ցաքննու­թիւնը, դա­տապար­տութիւ­նը, բան­տարկու­թիւնը եւ նաեւ սպա­նու­թիւնը։ Այս մերկ իրո­ղու­թեան դի­մաց ար­դէն բա­ւակա­նին հա­կասա­կան էր Մամ­լոյ ազա­տու­թեան օր տօ­նելը։

Իրո­ղու­թիւննե­րու ու­րա­ցու­մը եւ ժխտու­մը դար­ձեալ աւան­դութիւն մըն է մեր երկրի մէջ։ Այդ իսկ պատ­ճա­ռաւ ալ աշ­խարհի երե­սին ամե­նաշատ լրագ­րողներ բան­տարկած երկրի նա­խագա­հը ան­փութօ­րէն կրնայ ճա­րել ազատ մա­մու­լի մա­սին։ Բայց ան­դին կայ «Լրագ­րողներ առանց սահ­մա­նի» հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւ­նը, որ կա­նոնա­ւոր կեր­պով կը հե­տեւի աշ­խարհի բո­լոր եր­կիրնե­րէ ներս լրագ­րութեան աս­պա­րէզին գոր­ծե­լու պայ­մաննե­րուն։ Այդ կազ­մա­կեր­պութեան վեր­ջին հրա­պարա­կումնե­րուն հա­մաձայն Թուրքիա մա­մու­լի վրայ ամե­նածանր ճնշումներ գոր­ծադրող եր­կիրներուt շարքին է։

Նա­խորդ չո­րեք­շաբթի օր հրա­տարա­կուած տե­ղեկա­գիրը Թուրքիան կը հա­մարէ «Լրագ­րողնե­րու հա­մար աշ­խարհի մե­ծագոյն բան­տը» սահ­մա­նու­մով։ Մա­նաւանդ կ՚ակ­նարկէ եր­կու տա­րի առաջ ձեռ­նարկո­ւած ան­յա­ջող զի­նուո­րական յե­ղափո­խու­թեան եւ կ՚ըսէ թէ բազ­մա­թիւ լրագ­րողներ այդ դէպ­քէն ետք ձեր­բա­կալո­ւեցան եւ տա­կաւին նոր կը սկսի իրենց դէմ դա­տավա­րու­թեան գոր­ծընթա­ցը։ Թէեւ Լրագ­րողներ առանց սահ­մա­նի տե­ղեկա­գիրը դի­տել կու տայ, թէ լրագ­րողնե­րու դէմ թշնա­մու­թիւնը միայն Թուրքիոյ յա­տուկ երե­ւոյթ մը չէ եւ չէ սահ­մա­նուած Իրան, Թուրքիա կա­մ Եգիպ­տո­սի նման բռնա­տիրա­կան վար­չա­կարգ ու­նե­ցող եր­կիրնե­րով։

Կազ­մա­կեր­պութեան մատ­նանշած ու­րիշ մէկ խնդիրն ալ լրագրողներուն ահա­բեկիչ­ներ ըլ­լա­լով ցոյց տրո­ւիլն է։ Այս մա­սին օրի­նակ կը տրո­ւի ԱՄՆ նա­խագահ Թրամ­բը, որ լրագ­րողնե­րը մե­ղադ­րած էր «ժո­ղովուրդի թշնա­միներ» կո­չելով։ Ար­դա­րեւ ԱՄՆ ալ Թրամ­բի նա­խագա­հու­թեան առա­ջին տա­րուայ մէջ ար­դէն եր­կու աս­տի­ճանով նա­հան­ջած է մամ­լոյ ազա­տու­թեան ցան­կին վրայ։ Իսկ Թուրքիա 180 եր­կիրնե­րու մի­ջեւ կը գրա­ւէր 157-րդ տե­ղը։

[email protected]