Կիպրոսի նշանակութիւնը

Միջերկրական ծո­վու արե­ւելեան հա­տուա­ծին մէջ կղզի մըն է Կիպ­րոս։ Օժ­տո­ւած է բա­զում յատ­կա­նիշ­նե­րով։ Պատ­մութեան ըն­թացքին կռո­ւախնձոր եղած է զա­նազան պե­տու­թիւննե­րու եւ անոնց հաշ­ւոյնի գոր­ծող ծո­վահէն­նե­րու հա­մար։ Այդ բո­լորէն ար­դի ժա­մանակ­նե­րուն մնա­ցած է բազ­մամշա­կու­թա­յին բնակ­չութիւ­նով կղզի մը, որ վեր­ջին 50 տա­րինե­րուն զրկո­ւած է իր ամ­բողջա­կանու­թե­նէն։ Վերեւ նշո­ւած կռո­ւախնձո­րի հա­մապա­տաս­խան կեր­պով ան որոշ ժա­մանակ եղած է նաեւ ան­գի­լական կայ­սե­րապաշ­տութեան գա­ղութնե­րէն մէ­կը։ Հա­յոց պատ­մութեան առու­մով ալ հա­րուստ ան­ցեալ մը ու­նի Կիպ­րո­սը։ Մա­նաւանդ մեծ եղեռ­նէն ետք հա­յաշ­խարհի տար­բեր վայ­րե­րէն եկած գաղ­թա­կան­ներ ապաս­տա­նած են հոն եւ նոր կեանք կա­ռու­ցած։ Նախ­քան ան­գլիական տի­րապե­տու­թիւնը, Օս­մա­նեան Կայսրու­թիւնը եւս նո­ւաճած է ծո­վային արեւ­տուրի հա­մար մեծ նշա­նակու­թիւն ու­նե­ցող այս կղզին։

Յու­նաստա­նի իշ­խա­նու­թիւննե­րը ձգտած են այս կղզին իրենց երկրի մաս­նի­կը դարձնել։ Նոյն ցան­կութիւ­նով լցո­ւած են նաեւ թէ՛ կայ­սե­րական եւ թէ հան­րա­պետա­կան Թուրքիոյ իշա­նու­թիւննե­րը։ Վեր­ջա­պէս գտնո­ւած է հա­ւասա­րակշռեալ լու­ծում մը եւ 1960-ին Կիպ­րոս իբ­րեւ ան­կախ պե­տու­թիւն ան­դա­մակ­ցած է ՄԱԿ-ի։ Սա­կայն թէ յու­նաց եւ թէ թուրքե­րու կղզիի տի­րանա­լու ցան­կութիւ­նը չէր յա­գեցած։ Նոյ­նիսկ թուրքե­րը յօ­ժարած էին կղզին կի­սելու գա­ղափա­րին։

Մինչ այդ Կիպ­րո­սի ան­մո­ռանա­լի նա­խագահ Ար­քե­պիս­կո­պոս Մա­քարիոս Հիւ­սիս Ատ­լանտեան եւ Վար­շա­ւեան դա­շինքնե­րու մի­ջոցաւ եր­կու բե­ւեռ­նե­րու բա­ժանո­ւած հա­մաշ­խարհա­յին քա­ղաքա­կանու­թեան փո­խարէն կը գլխա­ւորէր եր­րորդ տար­բե­րակ մը գո­յաց­նող այ­լընտրան­քա­յին դիր­քո­րոշում։

Կղզիի այդ փառ­քի տա­րինե­րը ընդհա­տուե­ցան 1974-ին, երբ Յու­նաստա­նի մէջ զի­նու­րա­կան հա­րուա­ծով մը իշ­խա­նու­թիւնը նո­ւաճած գնդա­պետ­նե­րու ոհ­մա­կը իր գոր­ծի­չի՝ Նի­քոս Սամ­սո­նի մի­ջոցաւ բռնի իշ­խա­նափո­խու­թիւն կի­րար­կեց, տա­պալե­լով Ար­քե­պիս­կո­պոս Մա­քարիոսը։ Այս զար­գա­ցու­մի իբ­րեւ հա­կազ­դե­ցու­թիւն Թուրքիա զօրք ու­ղարկե­լով նո­ւաճեց կղզիի հիւ­սի­սային հա­տուա­ծը։ Աւե­լին՝ Ըն­դա­մէնը մէկ տա­րի անց յայ­տա­րարեց նոր պե­տու­թեան մը հիմ­նադրու­մը՝ Հիւ­սի­սային Կիպ­րո­սի Թրքա­կան Հան­րա­պետու­թիւն կո­չու­մով։

Թուրքիան նոյ­նիսկ մեր­ժեց ճանչնալ Կիպ­րո­սի պե­տակա­նու­թիւնը եւ այդ աշ­խարհագ­րա­կան հա­տուածն ալ կո­չեց Հա­րաւա­յին Կիպ­րո­սի Յու­նա­կան Վար­չութիւն։ Այս քայ­լով թրքա­կան դի­ւանա­գիտու­թիւնը աս­պա­րէզ կը կար­դար հա­մաշ­խարհա­յին բո­լոր կա­ռոյցնե­րու եւ մա­նաւանդ ԵՄ-ի, քա­նի որ Կիպ­րոս այդ միու­թեան լիիրաւ ան­դամ է։

Այ­սօր թրքա­կան դի­ւանա­գիտու­թիւնը ան­գամ մը եւս ընդվզում կը յայտնէ Կեդ­րո­նական Ասիոյ երեք հան­րա­պետու­թիւննե­րուն Կիպ­րո­սի հետ դի­ւանա­գիտա­կան կա­պեր հաս­տա­տելուն դէմ։ Որ­քան զար­մա­նալի է որ Թուրքիա այս անըն­դունե­լի ռազ­մա­վարու­թիւնը կը գոր­ծադրէ եւ երկրէ ներս առար­կող ոչ մէկ ձայն կը լսուի։ Ոչ մէկ ընդդի­մադիր կու­սակցու­թիւն կը փոր­ձէ քննա­դատել այս ռազ­մա­վարու­թիւնը, որ ի վեր­ջոյ եր­կի­րը կը տա­նի տրա­մաբա­նու­թեան չա­փանիշ­նե­րէ շատ հե­ռու­ներ։

Այս առու­մով կիպ­րա­կան խնդի­րը վառ ապա­ցոյց մըն է թրքա­կան աւան­դա­կան քա­ղաքա­կանու­թիւնը ըմբռնե­լու հա­մար։