Ի՞նչ եղաւ, ինչպէ՞ս եղաւ որ աշխարհ այսքան կարճ ժամանակի ընթացքին կորսնցուց տարիներու հոլովոյթով ձեւաւորուած բազմաթիւ արժանիքները։ Կէս գիշերուայ ժամերուն իբրեւ վերջին պահու զարգացում, լրատու կայանները կը հաղորդեն Լեհաստանի սահմանամերձ տարածքներու ռմբակոծումը։ Տակաւին եղելութեան մանրամասնութիւնները առանց լսելու կը յայտնուին վերլուծաբաններ, որոնք զանազան մեկնաբանութիւններով կը փորձեն հաւաստի բացատրութիւններ ներկայացնել կատարուածի ետին թաքնուած ազդակներու մասին։
Այն՝ որ այդ պահուն չէր յստակացած կը յստականայ ժամեր անց։ Մոսկուա յստակօրէն կը մերժէ այն վարկածը, ըստ որու ռումբը արձակուած է ռուսական ռազմապազաներէն։ Արդարեւ Միացեալ Նահանգներու նախագահն ալ չ՚աճապարէր այս մասին անմիջապէս մեկնաբանութիւն տալու համար։ Բայց ինչպէս կ՚ըսուի, ջուրը արդէն պղտորած է։ Այս է այժմ քաղաքականութիւն կոչուած նոր ռազմավարութիւնը՝ պղտորել ջուրը եւ ապա ձուկ որսալ այդ պղտորութեան մէջ։ Անցեալին քաղաքականութիւնը ունէր լրջութեան սահմանում։ Քաղաքական գործիչը այսպէս անփոյթ չէր ըլլար։ Կը պահէր իր խօսքի ծանրութիւնը։ Խօսքը կշիռ կ՚ունենար պարզապէս։ Իսկ այսօր խօսքը յատկապէս ալ քաղաքական գործիչի խօսքը փուչիկի մը նման է։
Կ՚արձակուի եւ նոյն պահուն կը կորսնցնէ իր նշանակութիւնը, քանի որ խօսքը եւ գործը առհասարակ չեն համապատախսանիր իրարու։ Ըսուածը ուրիշ բան է, գործուածը բոլորովին ուրիշ։
Մտահոգիչ է այս երեւոյթը եւ իբրեւ վտանգ կը սպառնայ համաշխարհային մարդկութեան։ Այդ վտանգի ամենացայտուն դրսեւորումները ապրեցանք, երբ Թրամբի համախոհները չմարսելով պարտութիւնը խուժեցին Ամերիկեան սենատի վրայ, ոտնակոխելով բոլոր սկզբունքները։
Թուրքիոյ մէջ եւս խօսքը կշիռ չունի եւ ներքին քաղաքականութեան ծառայող ամբոխավարութիւնը կը յայտնուի դիւանագիտական դաշտի վրայ։ Ցաւալի փորձառութեամբ կը հաստատենք «իրաւունքը զօրաւորին է» դժբախտ հաստատումը։ Ուրեմն ո՞ւր հասաւ Համուրապիի հիմնադրած օրէնքներու գերակայութիւնը։ Ո՞ւր մնաց հռովմէական իրաւաբանութեան սկզբունքները, որ մինչեւ օրս կը դասաւանդուին իրաւագիտական բոլոր դպրոցներու մէջ։
Անցնելով նման ճանապարհ այսօր յանգիլ անտառի կանոններուն։ Իսկապէս ցաւալի արդիւնք մը ահաւասիկ։ Քանզի իրաւունքը զօրաւորին է հասկացողութիւնը վերացնելու համար էին բոլոր այդ կարգ ու կանոնները եւ աւարտին ահա հասած ենք մարդկութեան ամենանախնական կէտին։
Բոլորիս առջեւ ծառացած խնդիր մըն է այս հետեւանքով առերեսուիլ։ Եթէ նման հաշուեյարդարի առումով թերանանք հաշիւը շատ սուղ պիտի հատուցենք։ Տանուլ պիտի տանք հազարամեակներու ընթացքին կուտակուած ամբողջ մշակոյթ մը։
Պարտինք յիշել հայ ժողովուրդի մեծ գուսանի՝ Աշուղ Ճիվանիի իմաստուն խրատը. «Խելքի աշեցէք»։ Մի՛ հնազանդիք ամպիոն բարձրացած աքլորի կանչին։ Վերջապէս աշխարհը շռայլօրէն մսխելու համար մեզի վիճակած ժառանգ մը չէ, այլ ապագայ սերունդներուն յանձնելու համար ի պահ դրուած աւանդ մը միայն։
