Անուանի արձակագիր Քեմալ Եալչըն Քէօլնի մէջ այցելելով իր վաղեմի բարեկամ Գարեգին Արք. Պէքճեանը հիւանդանոցի սենեակին մէջ «Ակօս»ի ընթերցողներուն կ՚աւետէ թէ սրբազանը կը բոլորէ ապաքինման շրջանը։
Եալչընի «Ակօս»ի ընթերցողներուն ուղղեալ գրութեան մէջ կը յիշուի եղեւնու ծառին զինք հատել ջանացող կացինի դէմ բողոքը. «Դուն զիս չէիր կրնար հատել, բայց ի՞նչ ընեմ որ բռնակդ ինձմէ է»։
Ոչ թէ դիտումնաւոր, այլ պատահականօրէն այս շաբաթուայ «Ակօս»ին մէջ տեղ գտած անջատ գրութիւններով ակամայ կը տարուինք մտածելու հայ մարդու տարբեր կերպարներու մասին։ Նախ մեր սիրելի բարեկամ Հենրիկ Անասեան էր որ պատմուածքի մը ձեւաչափին մէջ նիւթ կ՚ունենար այլասերած հայու մը կերպարը։ Ամեիկա հաստատուած հայաստանցի մը, որուն համար ոչ մէկ նշանակութիւն ունէր հայութեան հետ առնչուած որեւէ բան։ Ներառեալ մայրենին, հայերէն երգը, գիրն ու գրականութիւնը։ Երկրորդ յօդուածը Մարիամ Մուղդուսեանն էր, որ «Արտագաղթ, մնա՞լ, թէ գնալ» խորագրեալ յօդուածին մէջ կ՚արծարծէր մեր ժամանակներու ամենակործանիչ երեւոյթներէն մէկը, Հայաստան երկրի հայաթափ ըլլալու փաստը։
«Ակօս»ի մշտական յօդուածագիր Ծովինար Լոքմակէօզեան եւս կ՚անդրադառնար նոյն նիւթին, բոլորովին տարբեր դիտանկիւնէ մը մեկնելով։ Ժամանակի թելադրանքը մեր թերութիւններու հետ առերեսուիլն է։ Աւարտին հասած է զոհի հոգեբանութիւնով անիրաւուած ըլլալու պատմութիւնը։ Պարտինք իմանալ թէ իւրաքանչիւր կատարուածի մէջ ունինք մեր պատասխանատուութեան բաժինը։ Բաւ է որ փորձենք բոլորին համոզել թէ ինչպէս անիրաւուած ենք։ Վերջապէս եթէ խաբուած ենք, խաբողի չարամտութեան կողքին պէտք է հաշուի նստիլ նաեւ խաբուողիս միամտութեան հետ։
Մենք բոլոր այս մտորումներուն համար օրինակներ թուեցինք «Ակօս»ի այս շաբաթուայ համարէն միայն քանի մը յօդուածները նկատի ունենալով։ Մինչդեռ կեանքը լեցուն է նման եզրակացութիւններ թելադրող նման բնոյթի բազմաթիւ օրինակներով։
Այս վերջերս լոյս տեսաւ պատմաբան Քատիր Աքընի նոր ուսումնասիրութիւնը, որ իր կարգին առերեսման օրինակ մըն էր Թուրքիոյ սուտի վրայ կառուցուած արդի պատմութեան հետ։ Այդ գրքի էջերուն մէջ կը հանդիպինք այնպիսի երեւոյթներու, որոնք ակամայ կրկին կը յիշեցնեն եղեւնու ծառի բողոքը ընդդէմ կացինին։ Ափսոսանքով կը լցուինք անգամ մը եւս կարդալով՝ այն զարմանալի խլութիւնը, որմէ տարուած էր պոլսահայ քաղքենին հանդէպ ճարահատ հայ գեղջուկին։ Սասնեցի հայը ահազանգ կը հնչեցնէր իր մատնուած քրտական ահաբեկչութեան մասին, իսկ Պոլսոյ փափկասուն պարոնայք չէին լսեր այդ աղաղակը ըսելով թէ բանակցութիւնները յաջող կ՚ընթանան Երիտթուրքերուն հետ եւ հիմա ժամանակը չէ այդ բանակցութիւնները խանգարելու։
Պատմութիւնը անշուշտ կրկնութիւն է՝ եթէ չենք յաջողիր անցեալէն դասեր քաղելու։
Կ՚արծես ամէն ինչ այսքանով ալ սահմանուած չըլլար։ Իսկապէս հետաքրքիր է այս շաբաթուայ «Ակօս»ի յօդուածներու եւ ոչ միայն յօդուածներու, նոյնիսկ լուրերու նման նշանակութիւն պարզելու երեւոյթը։ Ահաւասիկ օրինակ մը եւս՝ համայնքային չորս հաստատութիւններ կամք մը կը դրսեւորեն եւ հինգերորդը այդ կամքը խափանելու կ՚աշխատի եւ այդ ալ կ՚ընէ ողջմտութեան, բանիմացութեան, շրջահայեացութեան ու վերջապէս համայնքը արկածախնդրութիւններէ զերծ պահելու պատճառաբանութեամբ։
Ափսոսալու եւ զայրանալու իրա ւունք չունինք, մեզմէ պակսողը ազգային գիտակցութիւնն ու վճռակամութիւնն է։
