Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը բնութագրող կարեւորագոյն ֆիլմերէն մէկը կը համարուի «Փրկել շարքային Ռայնը»։ Սթիվըն Շփիլպէրկի ֆիլմը մեծ յաջողութեամբ կը ցոլացնէր պատերազմի սարսափը եւ անիմաստութիւնը։ Հոն կը պատմուէր երեք որդիները զոհ տուած մօր մը չորրորդ որդին փրկելու համար կատարուած աշխատութիւնները։
Նման բնոյթով հայկական ֆիլմ մըն էր Ալպերթ Մկրտիչեանի «Հին օրերի երգը», ուր նամակաբեր Նիքոլի դերին մէջ Մհեր Մկրտիչեան կը մերժէր նոյն մօր չորրորդ որդւոյն մահուան գոյժը՝ «Սեւ գիր»ը յանձնել։ Ան ճարահատութեան մէջ նախ դիմեց իր շուրջիններուն, հարցնելով «դուն սեւ թուղթ կրնա՞ս տանիլ», եւ ապա սկսաւ ծամծմել այդ անիծեալ նամակը։
Պատերազմը՝ որ ինքնին զանգուածային մարդասպանութիւն է, որքան ալ կանոններով սահմանուի, չունի, բացարձակապէս չունի տրամաբանական բացատրութիւն։
Շփիլպէրկի ֆիլմը մեծ յաջողութեամբ կը նկարագրէր պատերազմի անտրամաբանական եւ աւելին անմարդկային երեսակը։ Հրամանատարներ, երբ որոշած էին Նորմանտիայի ծովեզերքով ցամաք ելլել, արդէն հաշուած էին նաեւ կայանալիք մեծ կորուստը։ Կանխաւ գիտէին թէ իրենց ղրկած բազմահազար զինուորներէն հազիւ չնչին մնացորդաց մըն է, որ պիտի հասնի նպատակին։
Թուրքիա նոյն շաբթուայ ընթացքին ցնցուեցաւ երկու դէպքերով։ Առաջինը պատահեցաւ Սուրիոյ Իտլիպ քաղաքի մէջ, երբ Սուրիոյ զօրքի յառաջընթացով մահացաւ 8 զինուոր։ Նախագահ էրտողան քանի մը ժամ անց յայտարարեց թէ փոխադարձ յարձակումով չէզոքացուած է հակառակորդի կողմէն 30-35 տարր։
Էրտողանի «տարր» կոչածները մարդիկ էին, երիտասարդ մարդիկ։ Մարդիկ՝ որոնք ընտանիք ունէին իրենց ետին, ծնողներ, սիրածներ, քոյրեր, եղբայրներ կամ զաւակներ։ Ունէին նաեւ երազանքներ, ակնկալութիւններ, յոյսեր, սպասումներ։
Ներքին քաղաքական քաշքշուքի մէջ ոչ ոք անդրադարձաւ մարդկային կորուստներուն։ Ոմանց համար առիթ մը գոյացած էր նահատակի նիւթով նոր ճառեր խօսելու, ոմանց համար ալ իշխանութիւնը անխնայ քննադատելու։
Տակաւին հազիւ շաբաթ մը անցած էր կործանիչ երկրաշարժէն այս կողմ, ուր դարձեալ հաւաքականութեան համեստ խաւին պատկանող քանի մը տասնեակ մարդիկ զոհուեցան իրենց խարխուլ տուներու փլատակներուն տակ։
Կատարեալ խայտառակութիւն մըն էր օգնութեան փութացող ինքնաշարժներուն քաղաք մուտքը արգիլել, պատրուակելով թէ անոնք եկած են քրտաբնակ քաղաքներէ։ Այսքանը իսկ բաւական է վերատեսութեան մատնելու «անջատողական» բառը։ Գիտենք որ իշխանութիւնները այս երկրին մէջ ընդմիշտ այս բառով կը դատապարտեն իրենց ազգային ինքնութեան ճանաչումը պահանջողները։ Բայց յստակ է թէ բուն անջատողականութիւնը նոյնիսկ հանրապետութեան հիմնադրութեան տարիներէն բոյն դրած է երկրի իշխանութիւններու մտքին մէջ։
3 Փետրուարի առաւօտեան ժամերուն վերահասու եղանք Վանի Մոկս (Պահչէսարայ) գաւառի մէջ մարդատար ինքնաշարժի մը ձիւնակոյտի տակ մնալուն։ Օրուայ ընթացքին հետեւեցանք փրկարար աշխատութիւններուն։ Այդ աշխատութիւնները կէսգիշերուայ ժամերուն կանգ առին, երբ արդէն յոյս չէր մնացած կենդանի մէկը փրկելու համար։ Իսկ յաջորդ առաւօտ վերսկսող փրկարար աշխատութիւններու ընթացքին կրկին անգամ ձիւնահոսք տեղի ունեցաւ եւ այս անգամ ձիւնակոյտի տակ խեղդամահ եղան աւելի քան 30 փրկարարներ, որոնք մեծ կորովով կ՚աշխատէին աղէտեալ երկու դիակները գտնելու եւ դուրս բերելու համար։
Դատական մասնագէտները իր սպանութեան մեղքը բեռցուցեր են Պերքին Էլվանին, անզգոյշ գտնուելու մեղադրանքով։
Տրամաբանութիւն ըսի՞ք։
