Պատահական պարտադրանքով երկու օր իրարայաջորդ կերպով վայելեցինք հայկական ազգային պարարուեստի բարձրորակ ներկայացումներ։ Մեր դատողութեամբ երկուքն ալ «ազգային» էին եւ երկուքն ալ «բարձրորակ»։ Սակայն իրականութեան մէջ կարեւոր գիծերով կը տարբերէին իրարմէ։ Տարբերութիւնը կու գար ազգագրականի եւ գեղարուեստականի շփոթութենէն։ Այդ շփոթութիւնը մօտ 40 տարուայ անցեալ ունի պոլսահայ հասարակութեան մօտ։ Երբ 1970-ականներու սկիզբը Խաչիկ Աբելեանի միջոցաւ առաջին անգամ լայն բեմերու վրայ ըմբոշխնեցինք հայկական պարը, չէինք անդրադարձած ազգագրական բնոյթ ունեցողներուն եւ ժամանակակից պարուսոյցներու հեղինակութիւն եղող պարի յօրինումներուն, կամ աւելի ծանօթ բացատրութեամբ քորէոկրաֆիաներուն։ Իսկ այսօր շնորհիւ Թաթուլ Ալթունեանի անուան երգի-պարի համոյթի, Մարալ պարախումբի եւ Կարին պարային անսամպլի իրարայաջորդ ներկայացումներուն, յստակօրէն նկատեցինք երկուքին տարբերութիւնը։ Նշենք որ, հարազատութեան առումով ոչ մէկ տարբերութիւն պիտի տեսնենք այդ երկուքի միջեւ։ Այս հաստատումով ալ հակասած պիտի ըլլանք Կարին խումբի պարուսոյց Գագիկ Կինոսեանի հաստատումին։ Ան յօրինուած պարերը ապազգային համարած էր նոյնիսկ անոնց վերագրելով սովետական կաղապար մը։ «Ստալին վրացի էր եւ այդ տարիներուն վրացական ոճը պարտադրուեցաւ բոլորին» կ՚եզրակացնէր ան։ Միւս կողմէ Թաթուլ Ալթունեանի անուան երգի-պարի անսամպլի ոճը ազդուած կ՚երեւէր անկախութեան շրջանի ընդհանուր տրամադրութենէն եւ պարերու մէջ կը նկատուէր չափազանցուած ռազմատենչութիւն մը։ Երեւոյթ՝ որ նաեւ ծանօթ է հայ երգի բնագաւառէ ներս եւս։ Թերեւս ընկերային հոգեբանութեան առումով հասկնալի բացատրութիւններ ունենայ, բայց խոստովանինք որ մենք կը շարունակենք երազել 1970-ական տարեթիւերու պարերու հմայքը։
Ճիշդ է որ խորհրդային գաղափարախօսութիւնը նոր հորիզոններ բացաւ մեր դիմաց։ Այդ հորիզոնները տարբեր բնագաւառներու մէջ տուին իրենց արդիւնքները։ Այդ արդիւնքներէն պէտք է համարել նոյն ինքն Երեւան մայրաքաղաքը։ Բոլորս գիտենք, թէ հիմնադրութեան տարեթիւով Հռոմէն անգամ աւելի մեծ անցեալ ունեցող Երեւան Ի. դարու սկզբին աննշան աւանի մը երեւոյթը ունէր։ Այն ինչ, որ իբրեւ քաղաքաշինութեան յաջող օրինակ կը ներկայանայ մեր առջեւ, ամբողջովին կը պատկանի խորհրդային շրջանին։ Ճարտարապետութեան կողքին քանդակագործութիւնը, նկարչութիւնը, երաժշտութիւնը, գրականութիւնը ո՛չ միայն հսկայ արժէքներ նուիրեցին մեր ժողովուրդին, այլ նպաստեցին ժողովուրդի զարգացման։ Այսօր Խաչատուր Աւետիսեանին «Կինտօներու պար» երաժշտական պատկերը եւ Վանուշ Խանամիրեանի այդ երաժշտութեան վրայ յօրինած պարը «օտար» համարելու համար ոչ մէկ պատճառ ունինք։ Ինչպէս որ չենք կրնար օտար համարել Արամ Խաչատուրեանի «Գայիանէ» պալէի բաժիններէն «Լեզկինքա»ն կամ «Մոլտաւացիներու պար»ը։ Սովետի գաղափարախօսութիւնը գետին պատրաստեց, թէ ազգային մշակոյթի բարգաւաճման եւ թէ համաշխարհային գեղեցկութեան բոլորին հասանելի ըլլալուն։ Արդեօք կա՞ն ատրպէյճանցիներ, որոնք Քարա Քարայեւը մեղադրեն Տոն Կիխոտ յօրինելու կամ ռուսեր Մոյիսէյեւի պարախումբը «Կալմուխներու պար» պարելուն համար։
Վերջապէս չենք կրնար ուրանալ, թէ հայ ազգագրական երաժշտութեան մեծ վարպետ Հայրիկ Մուրատեանը այդ նոյն սովետական շրջանի արուեստագէտ է։ Ուրեմն մենք առանց վարանելու նոյն համակրանքով կը մօտենանք, թէ ժողովուրդի առօրեայէն հասակ առած գեղջուկ երգերուն, կալերգներուն կամ հորովելներուն եւ թէ Ալեքսէյ Հեքիմեանի, Խաչատուր Աւետիսեանի եւ այլ անհամար երգահաններու մերօրեայ յօրինումներուն ու Ազատ Ղարիպեան կամ Վանուշ Խանամիրեանի նման հսկաներուն ստեղծած պարերուն։ Բոլորն ալ մերն են եւ չեն հակադրուած մէկը միւսին դէմ։
