Մեր թաղը՝ «Ֆըրընճը Գրիգորէն» մինչեւ «Թիւրպօ Թաթօն»

ԼԵՆԱ ՊՕՂՈՍԵԱՆ

(Տարբերակ 21)

Երբ մեր թաղին՝ Պուրճ Համմուտի մէջ անակնկալ հիւր մը ունենայինք կամ մէկը փնտռող մը ըլլար, փողոցը խաղցող պատանիները զինք դիմաւորելէ ետք՝ անմիջապէս կ’առաջնորդէին դէպի թաղին սրճեփը ու հոն կը սկսէր հարցուփորձը։

«Որո՞ւ կը փնտռէք, ի՞նչ է հօրը անունը, ի՞նչ գործով կը զբաղի, իսկ անոր հայրն ու մեծ հայրը ի՞նչ գործով կը զբաղէին, ո՞ր տեղացի են, Հայաստանի ո՞ր գաւառէն կամ շրջանէն եկած են»։ Երբեմն հարցը աւելի խոր մանրամասնութիւններու կը տանի, երբ անհնարին կը դառնայ գիտնալ, թէ ճիշդ ո՞վ է փնտռուող անձը, օրինակ՝ «որո՞ւ աղջիկը հարս առած է կամ ո՞ր ընտանիքին հետ խնամիական կապեր ունի»։ Սակայն մեր թաղին մէջ սովորական անունները տեղ չէին հասցներ. հոն անունները կապուած են պատմութիւններու, ոմանք ժառանգուած, ոմանք վերջը տրուած եւ ուրիշներն ալ չես գիտեր ինչպէ՚ս մէջտեղ եկած են ու շարունակուած սերունդէ սերունդ։

Եթէ փռապան մը կը փնտռէին, պէտք էր հարցնէին. «ֆըրընճը Գրիգորը» կ’ուզէ՞ք թէ՞ «Ֆաթայրճը Հաճին», որովհետեւ իւրաքանչիւրը ծանօթ է իր մասնագիտութեամբ. Ֆըրընճին ամէն տեսակի հացեր կը պատրաստէ, ինչպէս՝ պանիրով հաց ու ծոթրինով հաց, իսկ Ֆաթայրճին՝ թէեւ փռապան է, բայց ծանօթ է յատկապէս իր յատուկ մասնագիտութեամբ՝ պանիրով ու ծոթրինով հացերուն կողքին, շոմինով, պղպեղով կամ միսով պատրաստուած հացիկներ։

Երբեմն կը պատահէր որ անունով-մականունով կը փնտռէին մեր թաղեցիներէն մէկը, այդ ալ բաւարար չէր ըլլար. եթէ կը հարցնէք պրն. Պետրոսին մասին, պէտք է ճշդել ո՞ր Պետրոսը՝ «Պէրպէր Պետրո՞սը» թէ՞ «Ղալայճը Պետրոսը», այլապէս մականունով անկարելի կ’ըլլար գտնել այդ անձը։ «Պէրպէրը» տղամարդոց մազերը կտրող սափրիչն էր, իսկ «Ղալայճըն» մեր պղինձէ կաթսաները փայլեցնողն էր։ Այս անունները երբեմն կու գային իրենց պապենական արհեստներէն, որոնք ժառանգուած կը շարունակէին, երբեմն ալ իրենց ներկայիս աշխատած գործէն։

Կային ուրիշներ, ինչպէս Վիքթորիա Հանըմը, որ մեր դրացին էր, նաեւ Ղուշճու Էլմաստը, Թոփալ Վարդանուշը եւ Եղիսաբեթ տուտուն։ Թէ իւրաքանչիւրը ինչպէս ստացած էր այս անունը, չեմ գիտեր։ Միակ բանը զոր գիտէի՝ Վիքթորիան շատ կոկիկ տիկին մըն էր եւ առանց արդուզարդի տունէն դուրս չէր գար, նոյնիսկ դրացիներուն այցելութեան։ Լաւ կը յիշեմ անոր կարմիր ներկուած շրթունքը եւ վիզէն կախուած երկար վզնոցները։ Շատ հաւանբար, իր շպարին պատճառով ան ստացած էր «Հանըմ» անունը, այսինքն յարգուած տիկին։ «Թոփալ Վարդանուշը» կաղ կը քալէր, իսկ Եղիսաբեթ տուտուն մեր բարեսիրտ, բոլորին օգնութեան հասնող տարեց դրացին էր։ Կը մնար Ղուշճու Էլմաստը, որ տարօրինակ կարողութիւն մը ունէր եւ երբեմն վախնալիք։ Ան իր քովը կապարէ կտորներ ունէր միշտ եւ ամէն անյաջողութիւն հարթելու միակ ձեւը, ըստ իրեն այդ, կապարէ կտորները տաք ջուրի մէջ նետելն էր՝ հեռացնելու չար աչքերն ու անյաջողութիւնները։ «Ղուրշուն կը թափէ» կ’ըսէին։ Այս սնապաշտութեան արմատը չէի գիտեր, բայց մենք բոլորս կը վախնայինք այս կնոջմէն, եւ երբ պատահէր որ փողոցը հանդիպէինք իրեն, փախուստ կու տայինք իր դիմացէն։

Ատեն մը, արկածի հետեւանքով մայրս անկարող եղաւ տունէն ելլելու եւ ստիպուած զիս կը ղրկէր շուկայ տան շաբթուան գնումները կատարելու։ Պարտաճանաչ աշակերտի մը նման, գրի առած ցանկը ձեռքս՝ կ’ուղղուէի շուկայ։ Ըստ ցանկիս, ճամբուն վրայ պէտք էր հանդիպէի «Արապաճի Մովսէսին», ապա «Իպլիկճի Լեւոնին», որմէ ետք «Ղասսապ Մինասին»։ Այս ցանկին միակ ճիշդ հասցէն «Ղասսապ Մինասը» ելաւ, որովհետեւ ըստ բացատրութեան մսավաճառն էր, որուն քովէն կրցայ մօրս ապսպրած մսեղէնը գնել, իսկ միւս երկուքը՝ «Արապաճի Մովսէսը» որմէ կ’ակնկալէի խոհանոցի առարկաները կամ բանջարեղէնները գնել, իրմէ կրցայ միայն դերձան ու ասեղ գնել, իսկ «Իպլիկճի Լեւոնէն», որմէ պէտք էր գնէի դերձան ու ասեղ, գնեցի խոհանոցի իրերէն՝ դանակն ու դդում փորելիքը։

Երբեմն զարմանալի անուններ տրուած էին մեր թաղեցիներուն, զորս ժառանգած էին կամ ալ պատահարի մը պատճառով ստացած։ Եթէ հարցնէիր ո՞ւր է պրն. Խաչիկենց տունը՝ նոյնիսկ իր մականունը տալով պիտի չյաջողէիր, այլ պէտք էր ըսել «Ղամպր Խաչիկըե, որ արկածի մը պատճառով կռնակը ծուռ կը քալէր։ Հապա եթէ ըսէիր Խաչատուրը կ’ուզեմ տեսնել, «Փորձանք Խաչատուրը» ըսելու էիր, որ տանիքէ-տանիք ցատկել փորձած մէկ պահուն վար ինկած էր առանց վնասուելու, եւ շարքը կ’երկարի…։Եթէ հարցնէիր ո՞ւր կրնամ գտնել տիկ. Մարիամը՝ դարձեալ կը ձախողէիր, այլ պայման էր ըսել «Չամաշրճը Մարիամը», որ լուացք ընող կինն էր։ Ան ալ իր անունը ստացած էր իր արհեստին պատճառով։ Դեռ կար «Թիւրպօ Թաթօն», որ արագ-արագ քալելով թաղին վերջին լուրերը կը տարածէր, տեղակական բոլոր լուրերէն արագ, մանրամասն եւ ճշգրիտ։

Մեր թաղին մէջ շատոնց հասած էր Google maps-ը. պարզապէս նշելով անձին տրուած անունը՝ ածականը, որով ան ծանօթ էր եւ կայծակի արագութեամբ կը հասնէիր անձին քով։ Մեր կեանքը դիւրացնող այս անունները կը պատմէին իւրաքանչիւրին պատմութիւնը՝ պատմութիւն մը, որ կու գար անցեալէն եւ կը կապուէր ներկային։

Մեր թաղը եւ շրջակայքը ապրող բնակիչները կը ճանչցուէին այս անուններով եւ անոնցմէ շատեր թրքերէնով էին, ինչպէս անոնց տրուած անունները կ’ապացուցեն, սակայն անոնք հոգիով հայ էին եւ պատրաստ իրենց հայրենիքի եւ հայրենակիցին համար ամէն բան զոհելու։

Է՜հ, լաւ օրեր էին անոնք….

Աքսորի, լռութեան եւ հաշտութեան հետքերով