Նախորդ Շաբաթ օր Հայաստանի Ազգային անվտանգութեան ծառայողութեան միաւորումներու Էջմիածնի մէջ կատարած գործողութիւնը պատճառ կը դառնայ «բարերար» հասկացողութեան մասին խորհրդածելու։
Ինչպէս ծանօթ է բոլորիս, «Էջմիածնի Մանվէլ» անունով ծանօթ, «Ղարապաղի հերոս» կոչումով յիշուած զօրավար Մանուէլ Գրիգորեան իր համաքաղաքացիներու կողմէ կը գնահատուէր որպէս բարերար։ Էջմիածնեցիներ երախտիքով կը յիշէին անոր բերած նպաստը քաղաքի բարգաւաճման գործին մէջ։
Ցաւալի է այն իրողութիւնը թէ զինք փառաբանող Էջմիածնեցիներ (եթէ ոչ այսքան նողկալի մանրամասնութիւններով), գիտէին, կը գիտակցէին, կամ գոնէ կ՚ընկալէին անոր սեւ գործերը։ Գիտնալով հանդերձ կ՚անտեսէին, քանի որ այդ անտեսումով կը պատկերացնէին այն կերպարը, որ իրենց պիտանի էր։
Պետական շէնքերու սեփականացումէն ետք իր իսկ բնակած շէնքի հասարակապատկան ծախսերուն համար ամենաչնչին մասնակցութիւնէ խուսափող քաղաքացին, անշուշտ պիտի փայփայէր «բարերար»ի կերպարով ներկայացող անցը, որ տրամադիր էր բոլորին պիտանի նախաձեռնութիւններուն համար շատ աւելի մեծ գումարներ ներդրելու։
Այս երեւոյթը մեզ՝ հայերուս համար խիստ կարեւոր խնդիր է։ Հայոց պատմութեան երկար դարերը անցած են պետականութենէ զուրկ պայմաններու մէջ։ Հպատակած ենք օսմանեան եւ պարսիկ կայսրութիւններուն, ռուսաց թագաւորութեան նման գերտէրութիւններուն։ Յաջողած ենք օտար իշխանութիւններու տիրապետութեան տակ ազգային գիտակցութիւն կերտելու, այդ գիտակցութեան պահանջած հաստատութիւններ հիմնելու, անոնց մատակարարումը, յարատեւութիւնը ապահուելու դժուար գործը։ Հրաշքի համազօր յաղթանակներ են օրինակի համար Սուրբ Փրկիչի նման հիւանդանոց մը, կամ Կեդրոնականի նման վարժարան մը պահել առանց պետական հարկեր գանձելու։ Այդ բոլորի ընթացքին, թէ եկեղեցին եւ թէ հասարակական կամ քաղաքական կազմակերպութիւնները վայելած են բարերարներու աջակցութիւնը։ Շմաւոն քահանայ շատ հաւանական է, որ «Ազդարար»ը հրատարակելու համար օգտուած ըլլար Հնդկաստանի ճամբով առեւտուր ընող հայ վաճառականներու նեցուկէն։ Հրատարակչական աշխատանքներու մէջ յաճախ կը հանդիպինք մեկենասներու անուններուն, որոնք ստանձնած են տուեալ հատորի հրատարակման ծախսերը։
Անուրանալի է բարերարներու ներդրումը մեր ազգային կազմութեան մէջ։ Սակայն դարձեալ անուրանալի է բարերարութեան միջոցաւ գոյացած «ամիրա», «աղա» եւ հետզհետէ քաղքենի «պարոն»ներու խաւի մը յայտնութիւնը։
Այս մեր իրողութիւնն է։ Բայց կայ եւս իրողութիւն մը, բարերարներն ալ իրենց նուիրատուութեամբ յաջողեցան իշխանութեան տիրանալու։ Տպաւորութիւնը որքան ալ նկարագրուի «նուիրատուութիւն» բառով, իրականութեան մէջ կատարուածը առեւտուր մըն էր պարզապէս։
Կը յիշեմ պոլսահայ բարերարներէն մէկուն խօսքերը, որ բաւական կը յստակեցնէ գործող համակարգը։ Ան համեստ աշխատողի մը դիրքէն ելլելով մտած էր լումայափոխութեան ասպարէզ։ Եւ իսկոյն յայտարարած էր «Յառաջիկայ տարուայ բոլոր մատաղօրհնութիւններուն, սիրոյ սեղաններուն նախագահը ես պիտի ըլլամ»։ Ըսելու իսկ կարիք չկայ թէ նոյն անցը պոլսահայ համայնքի ակներեւ դէմքերէն մէկը դարձած է եւ անցեալին բոլորովին անտարբեր մնացած մեր ընկերական, կրթական, մշակութային, հոգեւոր բազմաբնոյթ խնդիրներուն համար ցուցմունքներ կ՚ընէ, խորհուրդներ կը փոխանցէ իբրեւ իմաստուն այր։
Ցաւալի եղածը այս նոյն անօրինութեան պետական համակարգէ ներս եւս գործելու առիթ գտնելն է։ Լաւ ձեւաւորուած դրութեան մէջ հասարակութեան կենսական հոգերը չեն թողուիր բարերարներու խնամքին, այլ կ՚ապահովուին պետութեան սնտուկէն, որ կազմուած է շահոյթէ ապահովուած հարկերով։
Երբ անհատը խուսափի իրեն վիճակած բաժինը հատուցելէ, անխուսափելի կը դառնայ «բարերար» կոչուած անպիտանի յայտնութիւնը։
