Աքսորի, լռութեան եւ հաշտութեան հետքերով
Ասպետ Փողարեանի Loving Father, Bitter Son («Սիրալիր հայր, դառնացած որդի») վէպը հետաքրքրական, զգացումներով հարուստ, հեղինակին առաջին գործն է, որուն արձագանգը կ’ապրի ընթերցողին մտքին մէջ, նոյնիսկ վերջին էջը շրջելէն շատ յետոյ։ Պատումը կը ծաւալի Եթովպիոյ 1974-ի համայնավարական յեղափոխութեան եւ անոր յաջորդող՝ Լոս Անճելոսի մէջ վերապրուած տարագիր կեանքին մէջ. վէպը կը պատկերացնէ աքսորի, լռութեան եւ հաշտութեան հետքերը՝ բաժնուած ընտանիքի մը ներքին աշխարհին մէջ։
Անգլերէն վէպին հիմնական հերոսը Ալեքս Դուրեանն է, որուն մանկութիւնը Ատիս Ապապայի մէջ յանկարծ տակնուվրայ կ’ըլլայ, երբ իր մօր ու քրոջ հետ կը փախչի աւելի ապահով Միացեալ Նահանգներ՝ հօրը թողնելով վերամիաւորման չիրականացած խոստումով։ Այն ինչ որ կը յաջորդէ, կեանք մըն է, որ կ’անցնի այդ բացակայութիւնը հարցականի տակ դնելով. թէ ինչո՞ւ այն մարդը, զոր ինք ժամանակին կը պաշտէր, դարձաւ դաւաճանութեան խորհրդանիշ, եւ թէ արդեօք ներողամտութիւնը իսկապէս հնարաւո՞ր է։
Փողարեանի պատմողական ոճը կը փայլի իր զսպուածութեամբ եւ ճշգրտութեամբ. ան կը խուսափի յուզական աւելորդութիւններէն՝ փոխարէնը թոյլ տալով, որ լուռ ժեսթերը՝ չուղարկուող նամակներ ծալող մայրը, տարիներ յետոյ Ատիսի փողոցները քալող որդին, իրենց վրայ կրեն յուզական ամբողջ ծանրութիւնը։ Անոր արձակը յստակ է՝ ֆիլմի տեսարաններ յիշեցնող, իսկ յաջորդականութիւնը խոհեմ է, բայց երբեք ձանձրալի չէ։ Ան անխափան կերպով կ’անցնի ընտանեկան մտերմիկ տեսարաններէն դէպի պատմական մեծ փոփոխութեան լայն համայնապատկերը։
Վէպին ամենամեծ ուժերէն մին անոր հիւսուածքին մէջ է։ Ալեքսի աչքերով ընթերցողները կը դիտեն Եթովպիոյ հայ համայնքի բարդ աշխարհը՝ անոր բազմաշերտ ինքնութիւնը, ջերմութիւնն ու հակասութիւնները, յեղափոխութենէն ետք անոր լուռ անհետացումը։ Փողարեան չի ռոմանտիկացներ զայն, այլ պարզապէս թոյլ կու տայ, որ ան ապրի էջին վրայ։ Նոյն խնամքը կը տարածուի կերպարներուն վրայ. անոնք թերի են, հաւատալի եւ մարդկային։ Յատկապէս Ալեքսի մայրը կը յայտնուի իբրեւ գիրքին ամենէն յուզիչ ներկայութիւններէն մէկը՝ կենսունակ, հպարտ ու ներքուստ կոտրուած։
Երբ Ալեքս տասնամեակներ յետոյ կը վերադառնայ Եթովպիա, վէպը լքուածութեան պատմութենէն կը վերածուի ինքզինք վերստին գտնելու պատմութեան։ Այն ինչ որ կը սկսի իբրեւ դաւաճանութիւնը բացայայտելու փորձ, կը դառնայ մտորում մը՝ կարեկցանքի ու դատողութեան սահմաններուն մասին:
Պատումը պատահական չէ. Փողարեան ծնած է Ատիս Ապապա, երրորդ սերունդի եթովպահայ է: Ան 1975-ին մեկնած է Կիպրոս՝ «Մելգոնեան» կրթական հաստատութեան մէջ հայեցի ուսում ստանալու ու ապա հաստատուած Միացեալ Նահանգներ. 1984-ին Ֆիլատելֆիոյ մէջ համալսարան աւարտելէն ետք, մէկ տարի անցուցած է Երեւանի մէջ՝ ուսումնասիրելով եթովպացիներու եւ հայերու պատմական յարաբերութիւնները։ Ներկայիս հեղինակն ու իր տիկինը՝ Այտան, տարուան մեծ մասը կը բնակին Հայաստան, Տաւուշի Գոշ գիւղին մէջ։ Հոն, հայրենիքը զօրացնելու իրենց տեսլականով, անոնք նոր շունչ տուած են գիւղական կեանքին՝ համախմբելով բարեկամներու եւ տեղացիներու ճիգերը՝ ի խնդիր Գոշի վերածաղկման։
Loving Father, Bitter Son-ը կը յաջողի թէ՛ իբրեւ ընտանեկան պատմութիւն եւ թէ՛ իբրեւ տեղահանման դիմանկար։ Ան կը բարձրացնէ սիրոյ, վրդովմունքի եւ պատկանելիութեան մասին անժամանցելի հարցեր, առանց երբեք ծանրաբեռնելու ընթերցողը։ Լուռ, հզօր ու գեղեցիկ կերպով գրուած այս գիրքը արժանի է ուշադրութեան։ Ան միայն հօր ու որդիի մը պատմութիւնը չէ, այլ անտեսանելի թելերուն մասին է՝ աշխարհագրական, մշակութային, յուզական, որոնք մեզի կը յիշեցնեն, թէ մենք իսկապէս ով ենք, նոյնիսկ երբ կը փորձենք կապերը կտրել ու հեռանալ։
«Թորոնթոհայ»
