Ամէն տարի աշնանը երեւանեան թատերասէր հասարակութիւնը, հետեւելով ծրագրին, մասնակցում է իւրատեսակ թատերական մարաթօնի, փութալով Տիկնիկային Թատրոնից՝ Փոքր Թատրոն, Համազգային Թատրոնից՝ Կամերային, այնտեղից էլ Պատանի հանդիսատեսի թատրոններ, որտեղ որսում է «High Fest» փառատօնի մասնակիցների խաղերը։ Այսպիսով առնչւում է աշխարհում տիրող գործընթացներին։ Յիրաւի, ի՞նչ նոր միտումներ կան աշխարհի բեմահարթակներում։
ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
dzovinarlok@gmail.com
Իմաստը գաղափարի մէջ է
Բացարձակ հարկ չկայ թուարկել, թէ ինչ թատրոններ, թատերական ընկերութիւններ եւ անհատներ հիւրընկալուեցին այս տարի Երեւանում։ Եթէ փորձենք մէկ բառով բնութագրել այն, ինչ տեսանք, ապա դա պար էր, համատարած պար։ Տարբեր երկրներից, տարբեր անուան ներքոյ. օրինակ, քաղաքային պար, ֆիզիքական պար, ժամանակակից պար, աւանդական պար… ։ Հանդիսատեսը, որը վարժուած է խօսքին, նայում է եւ փորձում է խօսքի վերածել այն, ինչ ասւում է բոլորովին ուրիշ լեզուով, այսինքն շարժման լեզուով։ Նա փորձում է իմաստ գտնել եւ չգտնելով այն՝ եզրակացնում է, որ դա ցնդաբանութիւն է։ Իսկ ոմանք էլ մեկնաբանում են, թէ իբր պարողները բացայայտում են մարմնի ֆիզիքական կարողութիւնները… Իրականում այդ պարերում կարեւորը ոչ թէ իմաստն է, այլ… գաղափարը։ Օրինակ, մի պարուհի Ավստրիայից լռիւ ծածկուած էր տիկնիկներով եւ դա չափազանց հետաքրքիր գաղափար էր։ Այնուհետեւ նա հանուեց, իջաւ բեմից եւ անցաւ դահլիճի վերջնամաս։ Պահանջեց, որպէսզի բոլորը ձեռքերը վեր պահեն եւ իրեն ձեռքերի վրայ տանեն բեմ։ Իսկ յետոյ բեմի ետնամասում գրուեց անգլերէնով, որ ոչինչ նոր չէ աշխարհում եւ պարուհին սկսեց ինչ-որ ծիսական ռիթմիկ շարժումներ կրկնել մինչեւ փերֆորմանսի աւարտը։ Իմա՞ստը։ Ո՛չ։ Սա գտնուած գաղափար էր։ Այսօր ամենասուղ, ամենաթանկ բանն աշխարհում գաղափարն է։ Երկու պարուհիներ Շուէտիայից մարմինների երկխօսութիւն ցուցադրեցին, նոյնիսկ առանց երաժշտական միջամտութեան…։ Պարզ է, որ այսօր առաջադէմ թատրոնը հետզհետէ հրաժարւում է երկարաշունչ մենախօսութիւններով ներկայացումներից, նա մանաւանդ եթէ հանդիսատեսը օտար է եւ չի տիրապետում տուեալ լեզուին։ Եթէ այնուամենայնիւ խօսքը առկայ է եւ թարգմանութիւնն ապահովուած է, ապա հանդիսատեսը լարուած եւ կարդում է, եւ դիտում է միաժամանակ, ուստի այսօր նախընտրելի է շարժման լեզուն։ Յատուկ ծրագրով հանդէս եկան պարսկական խմբերը, որոնցից պիտի նշեմ «Միմ» խումբը Իրանի Արաք (Էրաք) քաղաքից։ Ներկայացնում էին հին Յունական «Էդիպ» ողբերգութիւնը։ Բեմի վրայ առանձնանում էր կախաղանի հանգոյցը եւ ստիպում էր այդ հանգոյցի միջով դիտել ողբերգութիւնը։ Ի հարկէ, դասական պատմութիւնները երբեք չեն լքի բեմը, եւ քանի թատրոնը ապրի, պիտի բեմադրուեն Շեքսպիրն ու Չեխովը, սակայն այսօր գլխաւոր հարցը նրանում է, թէ յանուն ո՞ր գաղափարի բեմադրողը պիտի վերանայի «Համլետ»ը կամ «Քեռի Վանեա»ն։
Օսկարաս Կորշունովաս թատրոն
Այս տարուայ «Հայ Ֆեստի» գլխաւոր նուաճումը դա Օսկարաս Կորշունովասի թատրոնն էր Լիտուանիայից, որը հանդէս եկաւ Մաքսիմ Կորքի «Յատակում» ներկայացումով։
Նման թատրոն, նման բեմադրութիւն, նման մեկնաբանութիւն դեռեւս չէինք տեսել։ Միւս օրն իսկ թատրոնը անհետացաւ, թողնելով մեզ շուարած… Թատրոնը ամէն տարի աշխարհի 10 բեմերում է հանդէս գալիս, որդեգրելով հետեւեալ կարգախօսը. «Միայն այնտեղ լինելով հանդերձ հնարաւոր է մնալ այստեղ»։ Ի դէպ «այնտեղ» Օսկարասը բազմաթիւ մրցանակներ է ստանում, սկսած 1990-ից, երբ Էտինպուրկի փառատօնում՝ լինելով դեռեւս ընդամէնը ռեժիսորական ֆակուլտետի ուսանող, Օսկարասը ստացաւ գլխաւոր մրցանակը։ 2009-ին Ֆրանսիայում նա դարձաւ Պատուոյ լեգիոնի ասպետ գրականութեան եւ արուեստի ոլորտում, նրան նոյնիսկ շնորհեցին Ոսկէ Բեմական Խաչ, իսկ «այստեղ», այսինքն հարազատ Լիտուանիայում, 2004-ին նա ստացաւ Սուրբ Խրիստոֆորի մրցանակ, որը շնորհում է Վիլնիւս քաղաքը մշակոյթի մէջ ներդրած աւանդի համար։ 2012-ին Լիտուանիայի մշակոյթի նախարարը պարգեւատրեց նրան նախարարութեան «Կրի քո Լոյսն ու Հաւատայ» նշանով։ Այս բոլոր պարգեւները թուարկում եմ, որովհետեւ երբ մենք դիտեցինք Օսկարաս Կորշունովասի «Յատակում» բեմադրութիւնը, մենք ամենեւին էլ տեղեակ չէինք, թէ դա ինչ թատրոն է եւ ինչ ռեժիսոր է ու… ցնցուեցիքն։ Հետեւեալ օրը բոլորը այդ թատրոնի մասին էին խօսում, թէեւ ներկայացման աւարտին դրան մօտ հաւաքուած էին մի քանի անձինք աւագ սերնդից, որոնք ամօթով էին տալիս եւ լիտուացիներին, եւ նրանց հաւանողներին, քանզի նրանք երբեք չէին տեսել, որ դերասանները իսկական օղի առաջարկեն հանդիսատեսին եւ խմեն նրա հետ «Մարդու կենացը»։ Կարծում եմ, որ արժէր խմել մարդու կենացը, որովհետեւ մարդը իրօք այսօր աւելորդ է դարձել երկրագնդի վրայ եւ թատրոնի գաղափարը ահազանգում էր, որ մենք բոլորս անխտիր յայտնուել ենք յատակում…
