ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
dzovinarlok@gmail.com
Առաջին անգամ ես լսեցի Սոֆիայի ջութակը մի քանի տարի առաջ «Նոր Անուններ» մրցոյթ-փառատօնում. չեմ յիշում, թէ ո՞ր տեղը նա շահեց, ո՞վ յաղթեց այդ մրցոյթում եւ ի՞նչ ստեղծագործութիւն նուագեց 12 տարեկան աղջնակը։ Միայն յիշում եմ զգացմունքի այն ուժը, որ շարժում էր աղեղը լարերի վրայով եւ որը ստիպեց նաեւ ինձ զգալ անսովոր թարմ, բացարձակ նոր մի յոյզ։ Յիշում եմ նաեւ, որ շատ ուրիշ շնորհալի դեռահասներ նուագեցին մրցոյթին, սակայն ես որպէս ունկնդրող առաջնութիւնը տուեցի Սոֆիային։ Նա էր գերել իմ սիրտը։ Սովորաբար երբ լսում են պատանի երաժիշտ-կատարողներին, ապա զարմանում են, թէ ի՛նչ փոքր է տարիքով եւ ի՛նչ արհեստավարժ է կարողանում նուագել։ Իրականում մեզ հետաքրքրում է ո՜չ թէ նրանց արհեստավարժութիւնը, այլ՝ ունայնութիւնից դեռեւս չխամրած, հիասթափութեանն ու ձանձրոյթին դեռեւս չվարժուած հոգին, որի վրայ ինչպէս դատարկ նօթայի թղթի վրայ ամէն ինչ գրւում է առաջին անգամ։ Աւելի ուշ, արդէն հասուն արուեստագէտի մէջ փնտռում ենք նրա մանուկ մնացած հոգին։ Նա, ով չի պահպանում մանկութիւնը հոգում, չի կարող դառնալ մեծ արուեստագէտ։ Փարաճանովի խոստովանութիւնը «Ես մեռել եմ մանուկ հասակում» հենց դա էլ նշանակում էր, որ մանուկն իր մէջ երբեք չմեռաւ, հասակ չառաւ։
Երաժշտական դպրոցներ
Երաժշտական դպրոցները անկախ Հայաստանը ժառանգեց սովետական համակարգից։ Երեւանում գործում են 25 երաժշտական դպրոցներ, որոնցից 10-ը կոչւում են արուեստի դպրոց (կայ նոյնիսկ մի գիշերօթիկ երաժշտական դպրոց»։ Նախկինում միայն շնորհալի երախաներն էին յաճախում այդ դպրոցները, անցնելով ընդունելութեան մրցոյթը, որը մաղում էր դիմորդների ստուար բանակը։ Այսօր պատկերը փոխուել է, բայց միեւնոյնն է Չայկովսկու անուան դպրոցը տարբերւում է միւս երաժշտական դպրոցներից, որովհետեւ այն հանրակրթական է, բայց երաժշտական թեքումով (ինչպէս Կոջոյեանի անուան դպրոցը, որը նոյնպէս կրթահամալիր է, բայց նկարչական թեքումով)։ Իմ հերոսուհի Սոֆիա Վարդանեանը այժմ Չայկովսկու դպրոցի 11-րդ դասարանում է եւ Դեկտեմբերի 23-ին մենահամերգ տուեց Արամ Խաչատուրեանի տուն-թանգարանում։ Համերգը նուիրուած էր Սեպտեմբերի 29-ին կեանքից հեռացած ֆրանսահայ ջութակահար Ժան-Տէր Մերկերեանի յիշատակին (1935-2015, Սովետական Հայաստանում նրան շնորհւել էին Ժողովրդական արտիստի կոչում)։ Այսպիսով ես կրկին տեսայ իմ Սոֆիային չորս տարի անց։ Ջութակը կզակով բռնած, նա աջ ձեռքով աղեղը մօտեցրեց լարերին եւ փակեց աչքերը, որպէսզի դուրս բերի երաժշտութիւնը իր ներսի աշխարհից… Ես էլ փակեցի աչքերս, որպէսզի ոչինչ չշեղի ինձ այդ երաժշտութիւնից, սակայն իսկոյն բացեցի, որովհետեւ շուրջիններս կարող էին կարծել, որ մրափել եմ… Ծրագրում Պախի սոնաթն էր, այնուհետեւ Պեթհովէնի սոնաթը ջութակի եւ դաշնամուրի համար, որը Սոֆիան կատարեց դաշնակահար Արթուր Ավանեսովի հետ։ Հետեւեցին Սէն-Սանս-Իզայի «էտիւդը վալսի ոճով», Տվորժակի «Սլավոնական Պար»ը, Պագանինիի «Կապրիս»ը, Ռախմանինովի «Սերենադ»ը, Կրէսլերի «Չինական Տամբուրին»ը, Սարաստէի «Գնչուական Մեղեդիներ»ը։ Կարո՞ղ էք երեւակայել նման գեղեցիկ երաժշտութիւն, եւ եթէ կատարողը իր նուագի մէջ արցունք կամ շաքար «դնէր», ապա կ՚էժանացնէր այն. Սոֆիան չգայթակղուեց մեղեդիի դուրեկանութեամբ, նաեւ չաշխատեց ցուցաբերել իր արհեստավարժութիւնը, նրա նուագի մէջ առկայ էր բացարձակ ազնուութիւնն եւ ազնուութեան անեղծութիւնը։
Համերգներ, համերգներ
Ինչպէս ասել է մի գերմանացի նկարիչ, շատերին քիչ է տուած, քչերին է շատ տուած։ Խօսքը օժտուածութեան մասին է։ Նկարիչը նաեւ նկատել է, որ ոչ ոք չափանիշ չէ միւսների համար։ Խօսքն անշուշտ ինքնատիպութեան մասին է։ Ինքնատիպներին համեմատել միւսների հետ ապարդիւն է։ Այնպէս որ աւելի լաւ է ունկնդրել համերգները, քան փառատօնները։
Դասական երաժշտութիւնը քչերի համար է, որովհետեւ այն լսելու ունակութիւնը զարգանում է նոյն կերպ, ինչ որեւէ մի գործիքի վրայ կատարելու եւ մեկնաբանելու կարողութիւնը։ Ուստի նրանց համար, ովքեր չեն անցել այդ ճանապարհը, այսինքն շաբաթական հինգ անգամ յաճախել երաժշտական դպրոց, տանը երկար ժամեր յատկացրել պարապմունքներին եւ զարգացրել ճաշակը, այո, այդ մարդկանց համար անհնար է լսել, օրինակ, սիմֆոնիաներ կամ օփերաներ, նոյնիսկ պարզ երաժշտական կտորներ, ուստի Արեւմուտքում վաղուց ի վեր դասական համերգները վերածում են զուարճալի շօուների, որպէսզի «մօտեցնեն» եւ հասանելի դարձնեն դասականը պարզ հանդիսականին։ Սոֆիայի մենահամերգից յետոյ ես մտայ Գաֆեսչեան կեդրոնում գտնուող շքեղ ժամանակակից մի համերգասրահ, որտեղ հանդիսատեսների առջեւ ապակէ սեղաններ էին դրած եւ սեղանների վրայ մոմեր էին վառած։ Բեմի յետին պատը ամբողջովին ապակուց էր, որի մէջ երեւում էր գիշերային Երեւանը իր լոյսերով… «Խաչատրեան Տրիօ»ն համերգ էր տալիս, բայց սա լուրջ համերգ չէր, այլ համերգ-կատակ եւ բեմի վրայ կոտրատւում էր շօումէնը, փորձելով կատակ մտցնել դասական նուագի մէջ։ Բոլորը պատրաստակամ արձագանգում էին ծիծաղով, բացի մի տարեց կնոջից, որը գանգատեց ինձ, թէ եկել էր «Խաչատրեան Տրիօ»ն ունկնդրելու եւ այս շօուն նրա սրտով չէ։ Հետեւեալ օրը, Դեկտեմբերի 24-ին արդէն Խաչատուրեանի անուան ֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճում տեղի ունեցաւ «Ամանորի եւ Սուրբ Ծննդեան ուրախ համերգ», որը սքանչելի վարեց կատակերգու-դերասան Մկրտիչ Արզումանեանը։ Նրան ասում ենք Մկօ։ Նուագախմբի կանայք տօնածառի խաղալիքների նման գունաւոր զգեստներ էին հագած։ Համերգը բարձր տրամադրութիւն հաղորդեց ողջ դահլիճին։ Երգ, պար, ուրախութիւն, կատակ, առաստաղից թափուող փայլուն սերպանտին (թղթաժապաւէն… Սակայն ամէն ինչ օդն է ցնդում։ Մնում է միայն այն, ինչ գրւում է հոգու տետրում, որովհետեւ արուեստագէտի նիւթը ո՜չ ներկերն են, ո՜չ երաժշտական գործիքը, ո՜չ էլ գրիչն ու թուղթը, այլ հանդիսատեսի հոգին։ Քչերին է յաջողւում այնտեղ հետք թողնել։ Այդ քչերից է իմ Սոֆիա Վարդանեանը։ Շնորհաւոր Ամանոր։
