dzovinarlok@gmail.com
Նոյեմբերի 9-ին ԱՄՆ-ը ունեցաւ նոր նախագահ, եւ քանի որ ԱՄՆ-ը աշխարհի ամենահզօր պետութիւնն է, կարելի է ասել, որ ողջ աշխարհն ունեցաւ նոր նախագահ։ 45-րդ նախագահ ընտրուեց 70-ամեայ Տոնալտ Թրամփը։ Երդման արարողութիւնը տեղի կ՚ունենայ 2017-ի Յունուարի 20-ին։ Իսկոյն եւէթ բոլոր երկրները, երկրների նախագահները եւ կուսակցութիւնները սկսեցին իրենց վրայ չափել Թրամփին, արդեօք յարմար է նա իրենց համար թէ՞ ոչ։ Մի արտայայտութիւն կայ. նա տոլար չէ, որպէսզի ամէնքն նրան հաւանեն։ Այո՛, տոլարը բոլորը հաւանում են եւ եթէ Թրամփին ոչ բոլորն են հաւանում, ուրեմն նա կեղծ դրամ է։ Ահա եւ ճշմարտութիւնը. ամէն նախագահ կեղծ դրամի է նման, որովհետեւ ընդհանրապէս քաղաքականութիւնը սուտի ոլորտ է։ Նախագահը արհեստավարժ ստախօս է կամ ծածկախօս, որի խօսքերը վերծանում են բիւրաւոր քաղաքագէտներ, փորձագէտներ եւ… ողջ աշխարհն ականատես եղաւ, թէ ինչպէս են վերջիններս սխալւում, քանզի կանխատեսում էին Հիլարի Քլինթոնի յաղթանակը, արդիւնքում պարտուեցին նրանց բոլոր կանխատեսումները, համոզմունքները եւ վստահութիւնը։ Ուստի աւելորդ է նաեւ խօսել այն մասին, թէ ինչ է աշխարհին սպասում Թրամփի նախագահութեան օրով, որովհետեւ բոլոր սպասումները կրկին պիտի լինեն անկանխատեսելի, սակայն մի բան է յստակ. ԱՄՆ-ի ճակատագիրը եւ բարեկեցութիւնը կախուած չեն նախագահից, ինչպէս դա տեղի է ունենում Հայաստանի Հանրապետութիւնում, որտեղ իշխանութիւնը ծառայում է պիզնեսին եւ հարստացնում միայն իշխանաւորներին։ Ընդհակառակը, միլիառտատէր Թրամփը այսույետ իր 10-միլիառանոց շինարարական ընկերութիւնը յանձնում է զաւակներին, դեռ աւելին, 2012-ին նա հէնց այդ պատճառով չյաւակնեց նախագահական աթոռին, քանզի նրա զաւակները 4 տարով աւելի փոքր էին եւ չէին կարողանայ կառավարել իր պիզնեսը։ Առաջին իր խոստումը Թրամփը արդէն կատարեց, հրաժարուելով իր աշխատավարձից, որը կազմում է տարեկան 400.000 տոլար, դառնալով ԱՄՆ-ի պատմութեան մէջ այդ իմաստով երրորդ նախագահը. 1929-ին նախագահ Հերբերթ Հուվերը, իսկ 1961-ին Ճոն Քենետին նոյնպէս հրաժարուեցին աշխատավարձից։ Քանզի ապագայի մասին կանխատեսումները վիճելի են, ապա դիմենք ԱՄՆ-ի նախագահների պատմութեան անվիճելի փաստերին։
Այսպիսով առաջին նախագահը ՃորՃ Ուաշինքթոնն էր. դա տեղի ունեցաւ 1789-ին։ Նա ընտրուեց նաեւ երկրորդ անգամ որպէս նախագահ, բայց համարուեց առաջին, այլ ոչ առաջին եւ երկրորդ նախագահ։ Սակայն երբ Հրովեր Քլիվլենտը ընդմիջումով ընտրուեց երկրորդ անգամ նախագահ, ապա համարուեց 22-րդ եւ 24-րդ նախագահ։ 23-րդ նախագահը Պենժամին Հարրիսոնն էր (1889-1893)։ Նման դէպք այլեւս չկրկնուեց. սովորաբար նոյն նախագահը վերընտրւում էր երկրորդ ժամկէտով, ինչպէս օրինակ, Թոմաս Ճեֆերսոնը (1801-1809), Վուդրօ Վիլսոնը (1913-1921), Ռոնալտ Ռէյկանը (1981-1989), Պիլ Քլինթոնը (1993-2001), Ճորճ Պուշ-կրտսերը (2001-2009) եւ այլօք։ Երեք ժամկէտով ԱՄՆ-ում նախագահ չի եղել, բայց չորս՝ եղել է. բախտաւոր է այդ երկիրը, որովհետեւ համաշխարհային ճգնաժամի եւ երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին ունեցել է Ֆրանքլին Ռուզուէլթի նման խելամիտ նախագահ, որը ղեկավարել է ԱՄՆ-ը 1933-1945-ին, հեռանալով 63 տարեկանում պաշտօնից եւ կեանքից Ապրիլի 12-ին (աւելորդ չի լինի նշել, որ Ռուզուելթը ղեկավարել է, գամուած լինելով հաշմանդամի սայլակի վրայ 1921-ից), իսկ մի քանի ամիս յետոյ յաջորդ՝ 33-րդ նախագահ Հարի Թրումանի հրամանով ճապոնական քաղաքներ Հիրոշիմայի եւ Նակասակիի վրայ ատոմային ռումբեր նետեցին…
Այսպիսով Ռուզուէլթի անունը դասւում է ամերիկեան պատմագրութեան մէջ չորս ականաւոր նախագահների շարքում. առաջին նախագահ Ճորճ Ուաշինքթոնի (1789-1797, երկու ժամկէտ), 3-րդ նախագահ Թոմաս Ճեֆերսոնի(1801-1809, երկու ժամկէտ) եւ 16-րդ նախագահ Աբրահամ Լինքըլնի (1861-1865)։ Ի դէպ Լինքըլնի կեանքը ընդհատուեց 1865-ի 14 Ապրիլին՝ թատրոնում, որտեղ մի դերասան կրակեց նրա գլխին, սպաննելով 56 տարեկան նախագահին, որի անուան հետ է կապուած սեւամորթների ազատումը ստրկութիւնից։ Աբրահամ Լինքըլնի ճակատագրին արժանացան եւս երեք նախագահներ. Ճեյմս Հարֆիլդը դարձաւ նախագահ 1881-ի Մարտի 4-ին, իսկ 1881-ի Սեպտեմբերի 19-ին սպանուեց Ուաշինքթոնի երկաթուղային կայարանում հոգեպէս անհաւասարակշիռ Շարլ Հիտոյի կողմից, որը կրակեց նախագահի կռնակին։ Հետաքրքիր է, որ նոյն 1881-ին, Մարտի 1-ին նետած ռումբի արդիւնքում սպանուեց Ռուսաստանի կայսեր Ալեքսանդր 2-րդը եւ այդ մահափորձը կազմակերպած «Նարոդնայա վոլեա» (Ժողովրդական կամք) գաղտնի կազմակերպութիւնը դատապարտեց Շարլ Հիտոյի արարքը, բացատրելով, թէ բռնութիւնը պէտք է ուղղել միայն բռնութեան դէմ։ Միւս երկու սպանուած նախագահներ են՝ 58 տարեկան 25-րդ նախագահ Մաք-Քինլին (4 Մարտ 1897-14 Սեպտեմբեր 1901), որի վրայ երկու անգամ կրակեց ցուցահանդէսին մի անարխիստ, եւ 46 տարեկան 35-րդ նախագահ Ճոն Քենեդին (20 Յունուար 1961-22 Նոյեմբեր 1963)։
Թրամփի մասին դեռեւս խօսելն աւելորդ եմ համարում։ Գուցէ յիշատակեմ Թրամփի արտայայտութիւններից մի քանիսը.
1.Ես չեմ սիրում անյաջողակներին։
2. Եթէ Հիլլարին չկարողացաւ բաւարարել իր ամուսնուն, ինչպէ՞ս կարող է բաւարարել Ամերիկան։
3. Հմայքիս մասն է կազմում իմ հարուստ լինելը։
4. Այո, ես նպատակ ունեմ կառուցել մեծ պատ Մեքսիկայի սահմանին, եւ քանի որ ոչ ոք չի կարող պատ կանգնեցնել աւելի լաւ եւ արդիւնաւէտ, քան ես, ապա ես դա կ՚անեմ շատ էժան եւ կ՚անեմ այնպէս, որ Մեքսիկան ինքը կը վճարի այդ պատի համար։ Յիշէք իմ այս խօսքերը։
5. Որոշները կարծում են, որ իմ մատները կարճ են։ Բայց իմ մատները երկար են եւ սքանչելի՝ այնպէս, ինչպէս եւ միւս մարմնիս մասերը։
Աւելի լաւ կը լինի յիշաչար չլինենք եւ մոռանանք Թրամփի այս խօսքերը…