ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Յանուն արդարութեան եւ երկրի պատուի

dzovinarlok@gmail.com

Չեմ յիշում արդէն ո՞ր հա­­ղորդման ժա­­մանակ էր, երբ Ազ­­գա­­­յին Ժո­­ղովի ընտրու­­թիւննե­­րի նա­­խընտրա­­կան փու­­լում կազ­­մա­­­կեր­­պում էին հան­­դի­­­պումներ տար­­բեր կու­­սակցու­­թիւննե­­րի ան­­դամնե­­րի մի­­ջեւ եւ կար­­միր մա­­զերով հա­­ղոր­­դա­­­վարը՝ չթագցնե­­լով իր կողմնո­­րոշու­­մը, ուղղեց «Իմ քայ­­լը» դա­­շին­­քի ան­­դա­­­մին հարց, թէ ե՞րբ է իրենց իշ­­խա­­­նու­­թիւնը լցնե­­լու քա­­ղաքա­­ցինե­­րի սառ­­նա­­­րան­­նե­­­րը։ Շա՛տ վի­­րաւո­­րական էր, շա՛տ, որով­­հե­­­տեւ բազ­­միցս բարձրա­­ձայ­­նո­­­ւել է, որ հա­­յաս­­տանցին սո­­վից չի փախ­­նում Հա­­յաս­­տա­­­նից, այլ անար­­դա­­­րու­­թիւնից, որի հե­­տեւանքն էլ նաեւ սովն է։ Յատ­­կա­­­պէս արո­­ւես­­տա­­­գէտը, որը ծնո­­ւել է ստեղ­­ծա­­­գոր­­ծե­­­լու հա­­մար, բայց մնա­­լով Հա­­յաս­­տա­­­նում, պի­­տի ապար­­դիւն պայ­­քար մղէր իրա­­ւական դաշ­­տից դուրս ապօ­­րինու­­թիւննե­­րի դէմ։ Ապօ­­րինու­­թիւն կամ անօ­­րինու­­թիւն,- այս եր­­կու յատ­­կա­­­նիշ­­ներն են ու­­ղեկցել Հա­­յաս­­տա­­­նում մնա­­ցած արո­­ւես­­տա­­­գէտին, յատ­­կա­­­պէս կի­­նօգործչին, որի արո­­ւես­­տը կա­­պուած է մեծ գու­­մարնե­­րի հետ։

Ո՞ւր կո­­րաւ հայ­­կա­­­կան կի­­նօն

Յի­­շենք, որ մենք կի­­նօ ու­­նէինք։ Ազ­­գա­­­յին տօ­­ներին կամ ող­­բերգու­­թեան տա­­րելի­­ցերին կամ երբ չգի­­տեն ին­­չով հե­­ռուստաեթե­­րը լեց­­նել, ապա ցու­­ցադրում են մեր դա­­սական կի­­նօն։ Ու­­րեմն ո՞ւր կո­­րաւ այդ կի­­նօն, ո՞ւր…

Ան­­շուշտ, այս 30 տա­­րուայ մէջ կի­­նօ էլ ստեղ­­ծո­­­ւեց, բայց վա­­ւերագ­­րա­­­կան կի­­նօ։ Իսկ խօս­­քը խա­­ղար­­կա­­­յին, գե­­ղարուես­­տա­­­կան կի­­նոյի մա­­սին է, որի ար­­տադրու­­թիւնը պի­­տի ոչ միայն ետ բե­­րի ներդրած գու­­մա­­­րը, այլ նաեւ շա­­հոյթ ապա­­հովի։ Մինչդեռ հան­­դի­­­սատե­­սը ժա­­մանակ առ ժա­­մանակ հա­­ւաք­­ւում է «Մոս­­կո­­­ւա» կի­­նօթատ­­րո­­­նի դահ­­լի­­­ճում, դի­­տում հեր­­թա­­­կան առաջ­­նա­­­խաղը եւ հիաս­­թա­­­փուած դուրս է գա­­լիս, չմո­­ռանա­­լով սա­­կայն պինդ սեղ­­մել ռե­­ժիսո­­րի ձեռ­­քը եւ շնոր­­հա­­­ւորել նրան մի կի­­նոյի առ­­թիւ, որը ու­­րա­­­խու­­թիւն պատ­­ճա­­­ռեց միայն իր անձնա­­կազ­­մին եւ հա­­րազատ­­նե­­­րին։

Այսպի­­սով 30 տա­­րի է չու­­նե­­­ցանք շնորհքով կի­­նօ, ի՞նչն է պատ­­ճա­­­ռը։ Այդ ո՞նց եղաւ, որ Սո­­վետա­­կան Միու­­թիւնում կա­­րողա­­ցանք կի­­նօ ստեղ­­ծել, իսկ ան­­կախ Հա­­յաս­­տա­­­նում մեր կի­­նօն նա­­հան­­ջեց։ Պատ­­ճառնե­­րը շատ են եւ պատ­­ճառնե­­րից ո՛չ մէ­­կը կապ չու­­նի հայ ռե­­ժիսո­­րի տա­­ղան­­դի բա­­ցակա­­յու­­թեան հետ։ Ահա հայ ռե­­ժիսոր­­նե­­­րը բա­­րեյա­­ջող բոյն են դրել ռու­­սա­­­կան ֆիլ­­մարտադ­­րութեան մէջ, հենց հա­­յերն են եղա­­նակ ստեղ­­ծում այդ ոլոր­­տում։ Եթէ նկա­­տել էք, ապա այ­­սօր ոչ մի ֆիլմ չի ստեղծւում ինչ-որ մի երկրի կող­­մից առան­­ձին, այլ դառ­­նում է co-production. դա նշա­­նակում է, որ մի քա­­նի երկրներ միանում են ֆիլմ ար­­տադրու­­թեան հա­­մար, ին­­չի շնոր­­հիւ աւե­­լի դիւ­­րին է դառ­­նում մի­­ջազ­­գա­­­յին ներդրումնե­­րի օգ­­տա­­­գոր­­ծումը։ Միակ կի­­նօռե­­ժիսո­­րը, ով սկսեց քայ­­լել ժա­­մանա­­կի հետ հա­­մըն­­թաց, դա ֆիլ­­մարտադ­­րող Յով­­հաննէս Գալստեանն է։ 2005-ին նա հիմ­­նեց իր Փա­­ռալ­­լելս ֆիլմպրո­­դաքշն ըն­­կե­­­րու­­թիւնը (Prallels Film Production LLC) Եւ Նոր­­վե­­­գիայի հետ հա­­մատեղ նկա­­րահա­­նեց «Խճճո­­ւած զու­­գա­­­հեռ­­ներ» լիամեթ­­րաժ խա­­ղար­­կա­­­յին ֆիլմ։ Գե­­ղագի­­տական առու­­մով սա նոր ժա­­մանակ­­նե­­­րում նա­­խադէ­­պը չու­­նե­­­ցող ֆիլմ է, բայց ցա­­ւօք միայն այս տա­­րի ֆիլ­­մը հա­­սու դար­­ձաւ հա­­յաս­­տանցի հան­­դի­­­սատե­­սին, երբ այն ցու­­ցադրո­­ւեց Դեկ­­տեմբե­­րի 7-ին Արմնյուզ հե­­ռուստաըն­­կե­­­րու­­թեամբ։

Հա­­ցադուլ

Այս տա­­րուայ դեկ­­տեմբե­­րին բազ­­մա­­­թիւ լրա­­տուա­­միջոց­­ներ, ողջ Հա­­յաս­­տա­­­նը հե­­տեւում էր Յով­­հաննէս Գալստեանի հա­­ցադու­­լին։ Նա ամէն­­քին որ­­պէս կրկներգ պատ­­մում էր իր ֆիլ­­մի հան­­դէպ իրա­­կանաց­­րած անի­­րաւու­­թիւնը, որի պատ­­ճա­­­ռով նա դի­­մեց այս ծայ­­րա­­­յեղ քայ­­լին՝ շեշ­­տե­­­լով, որ սա անհնա­­զան­­դութիւն չէ, այլ փորձ է այս կեր­­պով կտրուկ փո­­խել արա­­տաւոր կա­­ռավար­­ման ձե­­ւը կի­­նոյի ոլոր­­տում, որ­­տեղ մշա­­կոյ­­թի նա­­խարա­­րու­­թիւնն ու Կի­­նօկեդ­­րո­­­նը փո­­խարէն նպաս­­տէն կի­­նոյի ար­­տադրմանն ու զար­­գացմա­­նը, իրա­­կանում հան­­դէս են գա­­լիս որ­­պէս անան­­ցա­­­նելի խո­­չըն­­դոտ։ Ին­­չումն էր խնդի­­րը։ Յով­­հաննէս Գալստեանը նկա­­րահա­­նում էր «Տա­­տիկիս վար­­սե­­­րը» ֆիլ­­մը, որը երեք երկրնե­­րի հա­­մատեղ նա­­խագիծ էր։ Հա­­յաս­­տա­­­նի, Բուլղա­­րիայի եւ Գեր­­մա­­­նիայի կող­­մե­­­րի մի­­ջեւ կնքո­­ւեց հա­­մաձայ­­նա­­­գիր 2015-ին եւ Հա­­յաս­­տա­­­նը պար­­տա­­­ւորո­­ւեց ապա­­հովել ֆի­­նան­­սա­­­ւոր­­ման 30%-ը, որը կազ­­մում էր 88 մի­­լիոն դրամ։ Ծի­­ծաղե­­լի չէ՞։ ֆիլ­­մի հա­­մար 88 մի­­լիոն ասա­­ծը լի­­նում է դո­­լարով կամ եւ­­րո­­­յով, այլ ոչ դրա­­մով, այ­­սինքն ֆիլ­­մի ար­­ժէ­­­քը ըն­­դա­­­մէնը 565,000 եւ­­րօ է, որից Հա­­յաս­­տա­­­նը պար­­տա­­­ւորո­­ւեց վճա­­րել 160,000։ Սա­­կայն միան­­գա­­­մից չէր յատ­­կացւում գու­­մա­­­րը, այլ մաս-մաս, ամէն տա­­րի առան­­ձին յայտ էր ներ­­կա­­­յաց­­ւում։ Այս տա­­րի Կի­­նօկեդ­­րո­­­նում ստեղ­­ծո­­­ւեց մի յանձնա­­խումբ, (ման­­կա­­­պար­­տէ­­­զի մա­­կար­­դակ ու­­նե­­­ցող ան­­դամնե­­րից, որոնք իրա­­ւաբա­­նօրէն բա­­ցար­­ձակ չէին գի­­տակ­­ցում, թէ ինչ վտան­­գա­­­ւոր խա­­ղի մէջ են մտնում), որը ըն­­դունեց նոր կա­­նոնա­­կարգ, ըստ որի չե­­ղեալ հա­­մարեց 2015-ին Կի­­նօկեդ­­րո­­­նի կող­­մից ստանձնած պար­­տա­­­ւորու­­թիւննե­­րը։ Ֆիլ­­մի նկա­­րահա­­նումնե­­րը կանգ առան… Բուլղա­­րիայի եւ Գեր­­մա­­­նիայի ներդրումնե­­րը սա­­ռեցո­­ւեցին, եւ նրանք իրա­­ւացիօրէն 2019-ին ստի­­պուած են լի­­նելու դի­­մել եւ­­րօ­­­դատա­­րան… Չեմ շա­­րու­­նա­­­կում այլ ման­­րա­­­մաս­­նե­­­րի մա­­սին։ Յով­­հաննէ­­սը 3-12 դեկ­­տեմբեր հա­­ցադուլ արեց մա­­տենա­­դարա­­նի պա­­տերի տակ, մին­­չեւ որ մշա­­կոյ­­թի նա­­խարար Լի­­լիթ Մա­­կունցը մի­­ջամ­­տեց եւ հար­­ցին լու­­ծում տո­­ւեց։ Ու­­զում եմ դի­­մել Յով­­հաննէ­­սին իմ հիացա­­կան նա­­մակով.

Բաց նա­­մակ Յով­­հաննէ­­սին

Սի­­րելի Յով­­հաննէս, հա­­ցադու­­լի ծանր օրե­­րին, երբ գի­­շեր­­նե­­­րը մե­­նակ էիր մնում վրա­­նում եւ սո­­վից չէիր կա­­րող քնել, քեզ մի միտք էր այ­­ցե­­­լում «Աս­­տո­­­ւած մեծ է», «Աս­­տո­­­ւած մեծ է»։ Եւ աս­­տո­­­ւած այնքան մեծ գտնո­­ւեց, որ դեկ­­տեմբե­­րի 12-ին՝ քո տա­­րեդար­­ձի օրը վերջ դրեց քո տա­­ռապանքնե­­րին։ Ինչպէս նաեւ մեր, որով­­հե­­­տեւ ո՛չ ոք քո մտե­­րիմ­­նե­­­րից չէր կա­­րող առանց ար­­ցունքնե­­րի հե­­տեւել դեկ­­տեմբե­­րեան հա­­ցադու­­լի ըն­­թացքին։ Ան­­ծա­­­նօթ­­նե­­­րը՝ լսե­­լով հա­­ցադու­­լի մա­­սին, խրա­­տում էին, որ դա սխալ է, չի՛ կա­­րելի առող­­ջութեանը վնաս հասցնել, չի՛ կա­­րելի կեան­­քի գնով հար­­ցեր բարձրա­­ձայ­­նել։ Հա­­պա ի՞նչպէս պէտք է լու­­ծել խնդիր­­նե­­­րը։ Դռնե­­դուռ ընկնել…Եւ բո­­լորը նոր­­մալ կը հա­­մարէին, եթէ մար­­դու սիր­­տը այդ դռնե­­րին չդի­­մանար եւ նա սրտի տագ­­նա­­­պից մա­­հանար։ Բայց երբ պայ­­քա­­­րողը զո­­հաբե­­րում է ոչ թէ հո­­գին, այլ մար­­մի­­­նը, ապա մար­­դիկ դա չեն խրա­­խու­­սում, որով­­հե­­­տեւ դժո­­ւար է խրա­­խու­­սել այն, ին­­չին ինքդ ըն­­դունակ չես։ Սա­­կայն մար­­դու ոգին աւե­­լի ու­­ժեղ է, քան մար­­մի­­­նը եւ շու­­տով բո­­լորը սկսե­­ցին բարձրա­­նալ քո մօտ, որ­­պէսզի զգան մա­­տենա­­դարա­­նի պա­­տերի տակ թե­­ւածող քո ոգին։ Միակ մար­­դը, ով պատ­­րաստ էր միանալ քո հա­­ցադու­­լին, դա քո բուլղա­­րացի գոր­­ծընկեր Վի­­տալիյ Շար­­կե­­­վիչն էր։ Նրան հիաց­­րել էր քո անձնա­­զոհու­­թիւնը, որով դու ու­­զում էիր փրկել ար­­դէն ոչ միայն նա­­խագի­­ծը, այլ Հա­­յաս­­տա­­­նի պա­­տիւը։ Միայն մեծ գա­­ղափար­­ներն են արթնաց­­նում ոգին, իսկ Շար­­կե­­­վիչը ակ­­նարկեց, որ «Տա­­տիկիս վար­­սե­­­րը» ֆիլ­­մը անհրա­­ժեշտ է նրանց, ով բա­­ցար­­ձակ կորցրել է յոյ­­սը ար­­դա­­­րու­­թեան հան­­դէպ։

Սի­­րելի Յով­­հաննէս, քեզ հետ եւ քո Մա­­րինէի հետ այ­­լեւս եր­­բեք ոչ մի վատ բան չի լի­­նի, որ­­քան էլ դժո­­ւար ու բարդ լի­­նի ձեր պայ­­քա­­­րը յա­­նուն ար­­դար կի­­նօար­­տադրմա­­նը հայրենի երկրում։