dzovinarlok@gmail.com
Մարդկութեան 6000 տարուայ պատմութեան ընթացքում 15,000 պատերազմներ են տեղի ունեցել, եւ եթէ պարզենք, թէ որքա՞ն ժամանակ է մարդկութիւնը ապրել խաղաղութեան մէջ, ապա դա կազմում է ընդամէնը 300 տարի։ Մի ամերիկեան տիեզերագնաց ասել է, որ ամէն մէկը իրենցից ուղեւորւում է տիեզերք որպէս իր երկրի հայրենասէր եւ վերադառնում է որպէս Երկիր մոլորակի հայրենասէր։ Դառնում է երկրասէր։
Մեր սովետական գիտակցութեան մէջ չկար երկրորդ աշխարհամարտ հասկացութիւնը, որը սկսուեց 1939-ի Սեպտեմբերի 1-ին, երբ Սովետ Միութիւնն ու Գերմանիան 28 օրում զաւթեցին Լեհաստանը եւ կիսեցին իրար մէջ։ Մենք գիտէինք միայն այն, ինչ կատարւում էր մեզ հետ, ուստի մենք ասում էինք հայրենական մեծ պատերազմ, որը սկսուեց 1941-ի Յունիսի 22-ին։ Երկաթէ վարագոյրից անդին մեզ ոչ մի իրադարձութիւն հասու չէր։
1941-ի Մայիսի 7-ին Գերմանիայի կառավարութեան վարչապետ քոմս ֆոն Քրոզիգը դիմեց գերմանական ազգին հետեւեալ խօսքով. «Մենք չպէտք է յուսահատուինք եւ տրուենք ճակատագրի բութ հնազանդութեանը։ Մենք պիտի գտնենք այն ուղին, որը մեզ դուրս կը հանի մթից եւ կտանի դէպի ապագայ։ Թող մեզ համար որպէս երեք ուղեցոյց աստղեր ծառայէն միաբանութիւնը, իրաւունքն ու ազատութիւնը։ Եւ այդ ժամ ատելութեան մթնոլորտը, որն այժմ շրջապատում է Գերմանիային ողջ աշխարհում, իր տեղը կզիջի ժողովուրդների համերաշխութեան եւ կրկին մեզ ազատութեան ազդակ կտա, առանց որի ոչ մի ազգ չի կարող ապրել պատշաճ եւ արժանավայել»։
Մեծ Բրիտանիան նշում է Խաղաղ ովկիանոսի Յաղթանակի Օրը (Victory in the Paci…c Day) կամ Victory over Japan Day Օգոստոսի 14 –ին, իսկ ԱՄՆ-ը՝ սեպտեմբերի 2-ին։ Ճապոնիայում Օգոստոսի 15-ը դա պատերազմի վերջաւորութեան յիշողութեան Օր է։ Այդ օրը սգում են զոհերի մահը եւ աղօթում խաղաղութեան համար։
Ռուսաստանի Դաշնութիւնը արդէն 74 տարի նշում է Մայիսի 9-ի յաղթանակի տօնը։ Ո՞վ եւ ո՞նց յաղթեց այդ պատերազմում, եւ ո՞վ դէռ ողջ է պատերազմի մասնակիցներից։ Եթէ որեւէ մէկը ողջ է, ուրեմն 90-նն անց պիտի լինի եւ Փուտինն ասում է, որ հէնց նրանց համար ենք շքերթ կազմակերպում Կարմիր հրապարակում։ Հայաստանում պատերազմի մասնակիցների թիւը կազմում է 363, որոնցից 6-ի տարիքը 100-ից անց է։
Նախկինում գլխաւոր կարմիր տօներն էին Նոյեմբերի 7-ն ու Մայիսի 1-ը, երբ շքերթներին բանուոր դասակարգը տանում էր ձեռքերնին Մարքսի, Լենինի (Ստալինի), կոմունիստական կուսակցութեան կենտրոնական կոմիտէի ղեկավարների լուսանկարները, իսկ հիմա…Հիմա մնաց միայն մայիսի 9-ը, որի ժամանակ տեղի է ունենում ռուսական զէնք- զինամթերքի ցուցադրութիւնը, ինչին յաջորդում է այսպէս կոչուած «Անմահ գունդի» քայլերթը, այսինքն բոլոր զոհուածների ժառանգները տանում են ձեռքերնին իրենց հարազատների լուսանկարները։ Իսկ դրանց թիւը…անթիւ է. ամէն զոհուած թշնամու դիմաց չորս սովետական զինուոր էր զոհուել։ Եւ նորմալ մարդը հարց է տալիս, թէ ինչպէ՞ս դա կարելի է տօնել։ Դեռ աւելին։ Մի կարգախօս է առաջացել «Կարող ենք կրկնել»։ Եւ նորմալ մարդը յուսահատւում է այնպէս, ինչպէս դա չարեց գերմանացին 1945-ին, երբ պարտուել էր ողջ աշխարհին։ Ի՞նչ կարող ենք կրկնել։ Ողբերգութի՞ւնը։ Մահե՞րը։ Պատերա՞զմը։ Այդ ահռելի ողբերգութիւնը վերածուել է…զուարճանքի. մի ռուս քահանայ Գէորգի Միտրոֆանովը սարսափահար նշում է սրբապղծութեան մասին, երբ փորձում են ի յիշատակ պատերազմի իրականացնել «պաշարուած» 150 գրամ հացի համտեսութիւնը (1941-ին Լենինգրադը պաշարուել էր գերմանացիների կողմից եւ 872 օր լենինգրադցիները սովի էին մատնուած) կամ դպրոցականներին առաջադրում են իբր նամակ գրել ռազմաճակատում գտնուող հորը։ Եւ Միտրոֆանովը եզրակացնում է, որ այդ ամէնը վկայում է բարոյական զգացմունքի անկման մասին։ Յիշողութիւնը խաղի է վերածուել։ Մինչդեռ ինչպէս ասում է ռուս գրող Աֆանասիեւը, որը դաժան պատերազմի մասնակից էր, «Յաղթանակի օրը պէտք է ծնկի գալ Ռուսաստանի մէջտեղում եւ ներողութիւն խնդրել ապաշնորհ յաղթանակի համար, որի ընթացքում մենք թշնամիներին ծածկեցինք դիակներով եւ խորտակեցինք ռուսական արեան մէջ»։
Իսկ ահա թէ ինչ է գրել ռուս դերասան Գէորգի Բուրկովը իր օրագրի մէջ բրեժնեվեան ժամանակ, երբ այդ մտքերի համար նրան կարող էին ուղարկել ստիպողական հոգեկան բուժման.
«Մեծ հայրենական պատերազմի յաղթանակը վերջնականապէս քայքայեց ռուսներին։ Եւ թոյլ տուեց բոլշեւիկներին յարատեւել։ Որովհետեւ Յաղթանակը իրաւունք տուեց մտածել, որ իրենց ուղին ճիշդ է. ճամբարներ, սոցռեալիզմ, ապաշնորհութիւն։ Մենք ընտրեցինք մեր հարազատ ստրկութիւնը, հոյս ունենալով, որ համայնավարների սիրտը կը փափկի։ Ապուշներ։ Մենք դատապարտեցինք մեզ աւելի մեծ յիմարութեան եւ նուաստացման։ Խնդիրը նրանում է, որ պատերազմը առիթ չի տալիս հերոսութեան համար ո՛չ այս, ո՛չ էլ այն կողմից։ Պատերազմը դա կեղտ ու սպանութիւն է գիտակցութեան ստորին յատակին։ Հերոսութիւնը ստեղծում են գաղափարական տականքները։ Երկու ֆաշիզմների միջեւ կատարել ընտրութիւն՝ աւելի տանջալի բան ի՞նչ կարող է լինել։ Բայց չեմ կարող ասել, թէ ընտրութիւնը ճիշդ էր։ Ստրուկը ընդունակ չէ ընտրութեան»։
Ինչ կասէր այսօր Բուրկովը, երբ տեսնէր ինչպիսի՚ խրախճանք են սարքել յաղթանակից, մի տեսակ հերոսների մրցոյթ, յիշողութեան պղծում։ Իսկ որոշ ռուսական քաղաքներում նոյնիսկ Ստալինի կիսանդրին են դրել։ Մարդկութեան բոլոր ժամանակների թիւ մէկ մարդասպանի կիսանդրին։ Նա ի հարկէ չէր զարմանայ։