Լիբանանահայ հանրածանօթ երգիչ Ատիս Հարմանտեանի մահը մեծ կորուստ է հայ երաժշտութեան աշխարհի համար։ Երկար տարիներ բնակութիւն հաստատելով Միացեալ Նահանգներ, կարգ մը թերթեր զինք կոչեցին «Ամերիկահայ երգիչ»։ Ամերիկահայ կամ լիբանանահայ, ինչ կոչում ալ վերագրուի, մեզ՝ պոլսահայերուս համար շատ մեծ է անոր արուեստին նշանակութիւնը։
Մինչեւ 1970 թուականի իր յայտնութիւնը, պոլսահայութիւնը հայ երգի հանդէպ կ՚ապրէր բառին բուն իմաստով աղքատութեան պայմաններուն մէջ։ Հայախօս ընտանիքներէ ներս տարածութիւն ունեցող երգերու ցանկը հազիւ թէ հասնէր տասնի։ Այդ տասնի մէջ կը բացակայէին ժողովրդական եւ աշուղական երգերը։ Մեր երգացանկին գլխաւոր օրինակներէն էին Կոմիտաս վարդապետի «Կռունկ»ը, հայ ինքնութեան յատկանիշներով լեցուն «Ծիծեռնակը», Մեսրոպեան տառերու գիւտին 1500-ամեակին առթիւ յօրինուած «Ով մեծասքանչ թու լեզու», «Հինգալա», «Պճինկօ», «Գինովի երգը» եւ այլ մի քանի կրկնութիւն։ Այդ տարիներուն հանդէս եկաւ նաեւ Հայկարամ Թաթարեան, որ Հայքօ անունով եւ «Կապելաներու արքայ» տիտղոսով մեծ համբաւի տիրացաւ «Սուտ է, սուտ է» երգով։
Նման աղքատութեան հիմնական պատճառը Թուրքիոյ Խորհրդային Միութեան հանդէպ որդեգրուած մեկուսացման քաղաքականութիւնն էր։ ԱՄՆ-ի դաշնակից ըլլալով, Թուրքիա այսօր եղբայրական շռնդալից արտայայտութիւններով փառաբանած Ատրպէյճանը եւս դրած էր նման մեկուսացման մէջ։ Անդին Իրան, Լիբանան կամ Սուրիոյ նման երկիրներու հայութիւնը յաջողած էին Հայաստանի հետ լաւ յարաբերութիւններ մշակել։ Օրինակի համար Երեւանի Պետական Համալսարանի դռները բաց էին Սուրիոյ հայ երիտասարդներուն դիմաց։
Մեսրոպ Բ. պատրիարք անգամ մը պատմած էր թէ Սայաթ Նովայի անունը առաջին անգամ լսած է Լոնտոնի հանրակացարանի իր պարսկահայ ընկերներու միջոցաւ։
Խաչիկ Աբելեան դեռ չէր գացած Հայաստան եւ Սուրբ Խաչ Դապրեվանքի սանուց միութիւնը տակաւին չէր բեմադրած իր աննախադէպ «Երգի- պարի համոյթ»ները։
Նման ցամքածութեան մէջ պոլսահայ արժանաւոր մտաւորական Յակոբ Սվասլեանի նախաձեռնութեամբ Ատիս Հարմանտեան ժամանեց Իսթանպուլ եւ իր համերգներով երկրաշարժի մը ազդեցութիւնը գործեց ոչ միայն պոլսահայութեան, այլ առհասարակ Իսթանպուլի երաժշտական միջավայրի վրայ։ Բազմաթիւ այլազգի երգիչներ թրքերէն բառերով մեկնաբանեցին իր երգերը։
Հարմանտեանի երգերը իրենց բառերով եւս գրական արժէք ներկայացուցին, նպաստեցին հայախօսութեան։ Համերգներու կողքին «Արաս Փլաք» ընկերութիւնը տպեց իր երգերու ձայնասկաւառակը, որու միջոցաւ շատ աւելի լայն տարածուեցաւ Ատիսեան երգերը։
Այդ տարիներուն ո՞ր պոլսահայ թերթը գրած էր, ո՞ր պոլսահայը լսած էր «Իմ դարաւոր Էրեբունի, ջահել ես այդքան, երկու հազար եօթը հարիւր յիսուն տարեկան» բառերը։
Չարաբաստիկ այդ տարիներուն պոլսահայոց «իմաստուն» այրերը ամէն ջանք կը վատնէին Խորհրդային Հայաստանը ստուերի տակ պահելու համար։ Նոյնիսկ մեր հայոց լեզուի դասատուները մեծ կորովով կը պայքարէին Յովհաննէս Թումանեանի, Աւետիք Իսահակեանի, Եղիշէ Չարենցի, Յովհաննէս Շիրազի, Պարոյր Սեւակի, Համօ Սահեանի կամ Ռազմիկ Դաւոյեանի անունները շրջանցելու համար։ Իբրեւ թէ աշակերտը պիտի խնայէն արեւելահայերէնի ազդեցութենէն։
«Իմաստուն այրեր»ու դէմ տարածուած յաղթանակ մըն էր Ատիս Հարմանտեանի Պոլսոյ համերգները, որոնց համար այս քաղաքին մէջ ընդմիշտ պիտի յիշուի իր շնորհքը, վաստակը եւ ներդրումը։
pakrates@yahoo.com