Նախորդ շաբաթ, երբ Թուրքիոյ զինեալ ուժերը ներխուժեցին Սուրիոյ սահմանէն ներս առ ի սովորութիւն հնչեց Թուրքիոյ ազգային փոքրամասնութիւններու անունով հրատարակուած բարի մաղթանք մը թրքական զօրքերու յաջողութեան համար։
Առ ի սովորոյթ կ՚ըսենք այս երեւոյթին, քանի որ անցեալին ալ ականատես եղած ենք նմաններուն, ամէն անգամ, որ երկիրէ ներս տիրէ պատերազմական իրավիճակ։ Եւ մանաւանդ, երբ այդ երկիրը Թուրքիա է եւ պատերազմը իսկոյն վերածուած է ազգային հիսթերիայի մը, կարելի չէ զարմանալ համայնքային ներկայացուցիչներու նման վարքին դիմաց։
Այս է, որ բացատրել կ՚աշխատէինք կատարուածին համար մեր մեկնաբանութիւնը հարցնող Հայաստանի մեր պաշտօնակիցներուն։ Կը դժուարանայինք եղելութիւնը պարզելու, քանի որ անոնք ալ իրենց կարգին կը դժուարանային նման յայտարարութեան մը տեղի տուող միտքը ընկալելու։
Ապա վրայ հասաւ ասորի հոգեւորականներու միասնական կոչը, այս անգամ Մարտինի պատմական Տէյրուլ Զաֆարան եկեղեցւոյ կամարներէն։ Ասորի եւ քաղդէացի հոգեւորականներն ալ անմասն չէին մնացած եւ յայտնած էին իրենց զօրակցութիւնը Թուրք զինեալ ուժերու ուղղեալ։ Բայց անդին կար շատ մտահոգիչ ուրիշ երեւոյթ մը՝ Թրքական բանակը եւ անոր հետ գործակցող եւ ընդհանրապէս ճիհատիստներէ բաղկացող միաւորումները այս պատերազմի ընթացքին իրենց թիրախ ընտրած են երկրի քրիստոնեայ բնակչութիւնը, որոնց կարեւոր մէկ մասն ալ կը բաղկանայ նոյն ինքն ասորիներէ։
Այս պայմաններու տակ ինչպէ՞ս գնահատել եկեղեցիին դերը ու դիրքը իր հարազատ ժողովուրդի մատնուած ճգնաժամի պայմաններուն մէջ իսկ։ Դարձեալ զարմանալի պէտք չէ թուի հոգեւորականաց դասու իշխանութիւններու դիմաց որդեգրած հաւատարմութիւնը։ Հոգեւորականը իր այդ անպատիւ վարքին մէջ կը տեսնէ նաեւ իր հովուապետած ազգին իբրեւ թէ անվտանգութիւնը։ Իրականութեան մէջ ան զոհը դարձած է զինք շրջապատող տարրերու, որոնք իրենց հարստութեան ապահովութիւնը կը ներկայացնեն իբրեւ ժողովուրդի անվտանգութիւն։ Բայց հոգեւորականը չի կրնար առարկել այդ շրջանակներէ եկած ազգադաւ թելադրանքներուն։ Նման առարկութիւն մը կը մեկնաբանուի որպէս հակապետական կեցուածք։ Ճիշդ ալ այս է պատճառը, որ պատրիարքական ընտրութեան խնդրին մէջ անգամ չենք կրցած առարկել կատարուած գայթակղութեան դէմ։ Ընդ հակառակը համակերպած ենք պարտադրանքին, վախնալով որ հակառակ դէպքին ալ աւելի կ՚երկարաձգուի պատրիարքական ընտրութիւնը։ Չեն կրցած համարձակօրէն եւ գլխաբաց ըսել, թէ աւելի նախընտրելի է ուշ եւ օրինական, արդար ընտրութիւն մը, քան նման լղրճուած ներկայ ձեւացեալ եւ կարծեցեալ ընտրութիւնը։
Ճիշդ ալ հոս է, որ կը յայտնուի պատրիարքէ մը ակնկալուածը։ Ամբողջ պատմութեան ընթացքին բազմաթիւ հալածանքներու ենթարկուած ժողովուրդի համար կարծես թէ ամէն բանէ աւելի արժէքաւոր պէտք է ըլլայ ազգին արժանապատուութիւնը։ Այդ արժանապատուութեան երաշխիքը ազգապետ ըլլալու յաւակնող հոգեւորականն է։ Եւ ճիշդ ալ այս պատճառաւ ազգը ունի իր պետը իր կամքով ընտրելու առիթ։ Անոր համար ընտրուածը ինքզինք աւելի հպարտ կը զգայ, երբ անունին քով կը նշուի «ազգընտիր» տիտղոսը։ Այս բոլորին համար է, որ մարդիկ կ՚ուզեն տէր կանգնիլ իրենց արդար իրաւունքներուն։ Բայց եկէք դարձեալ հարցնենք ո՞ր ազգը, ե՞րբ է տիրացել այդ մակարդակը ապահոված հոգեւորականի։ Նման երեւոյթը բացառութիւն պէտք է համարուի բոլոր ազգերու եւ կրօնքներու համար եւ նոյնիսկ եթէ այդպէս է մենք պիտի յաւակնինք ամենաշատ բացառութիւններ ունեցած ըլլալու համոզումին։
pakrates@yahoo.com