ՏՈՔԹ. ՄԻՆԱՍ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
«Գեղարդ» կայք էջէն
Պոլիսը քանի մը դար իրաւամբ նկատուած է արեւմտահայութեան իւրայատուկ մայրաքաղաքը։ Արդարեւ, բուն Հայաստանի մէջ տիրող քաղաքական եւ ռազմական անբարենպաստ պայմաններու բերումով, Բիւզանդական Կայսրութեան մայրաքաղաքը՝ Կոստանդնուպոլիսը 5-րդ դարէն սկսած էր դառնալ խոշորագոյն կեդրոն մը նաեւ Հայաստանի համար։ Հայ հոգեւորականներ, քաղաքական գործիչներ, ռազմական դէմքեր, մինչեւ իսկ հայ նախարարական ընտանիքներ սկսեր էին փայլիլ տիեզերական այս երկրորդ ոստանին մէջ։
1453-էն ետք, երբ Պոլիսը անցաւ օսմանցի թուրքերու տիրապետութեան տակ, հայեր շարունակեցին հոն ապրիլ ու գոյատեւել։ 1461 թուականին ստեղծուեցաւ Պոլսոյ հայոց պատրիարքութիւնը, իսկ 18-19-րդ դարերուն Պոլիսը դարձաւ արեւմտահայութեան ազգային, կրօնական, մշակութային, կրթական եւ, անշուշտ, տնտեսական կեդրոնը։ Ցեղասպանութիւնը թէեւ ուժեղ հարուած հասցուց հայ ժողովուրդին, բայց հայութիւնը չվերացաւ Պոլսոյ երկնակամարէն եւ յամառօրէն շարունակեց հին աւանդութիւնները, հակառակ Թուրքիոյ Հանրապետութեան զանազան ճնշումներուն եւ հալածանքներուն։ Վերջին տասնամեակներուն պոլսահայ բազում մտաւորականներ գործունէութիւն ծաւալեցին։ Այդ շարքին ամէնէն աչքառու մտաւորականներէն են Հրանդ Տինքն ու անոր զինակիցը՝ Բագրատ Էսդուգեանը։
Բագրատ Էսդուգեան
Բագրատ Էսդուգեան Լոս Անճելըս հրաւիրուած էր տեղւոյն Պոլսահայ Միութեան մշակութային յանձնախումբին կողմէ՝ ստանալու համար 2020 տարուան «Հրանդ Տինքի անուան Արդարութեան եւ Ազատութեան տարեկան շքանշանը»։ Հանդիսութենէն առաջ տեղի ունեցաւ ուշագրաւ հարցազրոյց մը մեծարեալին հետ։
Բագրատ Էսդուգեան հեղինակ է բազմաթիւ պատմուածքներու, որոնք լոյս տեսած են ոչ միայն հայկական, այլեւ յունական ու թրքական թերթերու մէջ՝ աչքի զարնող հետաքրքրութիւն ստեղծելով անոր շուրջ։ Պատմուածքներէն ընտրանի մը հրատարակուած է թրքերէնով՝ «Հայ հիքայելէր», ապա հայերէնով՝ «Պանդուխտ երգեր» վերնագիրներով։ Հրանդ Տինքի հրաւէրով՝ մաս կազմած է «Ակօս»ի հայկական բաժնի խմբագրական կազմին, ապա դարձած է անոր խմբագիրը։ 2017-էն սկսեալ «Արդը» հեռուստակայանին համար «Ափոեւմաթինի» յունարէն թերթի խմբագիր Միխայիլ Վասիլիատեսի ընկերակցութեամբ շաբաթական հերթականութեամբ կը պատրաստէ հեղինակային հաղորդում մը՝ նիւթ ունենալով շաբթուան ընկերա-քաղաքական անցուդարձերը։ Կ՚աշխատակցի Փարիզի «Այբ» ռատիօկայանին, Պոլսոյ «Ռատիօ Ակօս»ին, նաեւ թրքերէն «Ենի Եաշամ» օրաթերթին։
Հարցազրոյց
Բագրատ Էսդուգեանին տրուեցան պոլսահայութեան, Պոլսոյ պատրիարքական ընտրութեան, նախագահ Էրտողանի ներքին եւ արտաքին քաղաքականութեան, Ռուսաստանի Դաշնութիւն-Թուրքիա յարաբերութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան հետ առնչուող խնդիրներուն վերաբերող հարցումներ։
Խօսքի ազատութիւնը
Թուրքիոյ մէջ
«Խօսքի ազատութիւնը խնդիր մըն է, բայց անյաղթահարելի ալ չէ։ Այսօր հարիւրաւոր թուրք լրագրողներ բանտերն են»,– ըսաւ Բագրատ Էսդուգեան։
Պատրիարքական ընտրութիւնը
Ըստ Բագրատ Էսդուգեանի, պատրիարքական վերջին ընտրութիւնը պատմութեան մէջ իր նմանը չունեցող երեւոյթ մըն էր։ «Երբեք չէր եղած ընտրութիւն մը, ուր թեկնածուներն ու ընտրողները ենթարկուէին այս անգամուան սահմանափակումներուն։ Իբրեւ բողոքի արտայայտութիւն, շատեր որոշեցին ձայն չտալ, ինչպէս ես, ինչպէս Թուրքիոյ խորհրդարանի անդամ Կարօ Փայլանը, բայց ընտրողներուն 70%-ը մասնակցեցաւ ընտրութեան։ Մենք ստիպուած էինք ընտրել «չարեաց փոքրագոյնը»։ Ի հարկէ, այս ամբողջ արարողութիւնը ընթացաւ հակատեմոքրատական կերպով, ամէն վայրկեան զգալի էր Իսթանպուլի կուսակալութեան ներկայութիւնը։ Բայց ես, որպէս «Ակօս»ի խմբագիր, ստիպուած եմ մէկ դի դնել անձնական համոզումներս եւ յարգել ժողովուրդիս մեծամասնութեան որոշումը, այսինքն՝ չանտեսել 9,000 կողմ քուէարկած հայրենակիցներուս ձայնը»։
«Գաղտնի» կամ
«թաքնուած» հայեր
Թուրքիոյ ներքին գաւառներուն (բուն Պատմական Հայաստանի) մէջ ապրող «գաղտնի» կամ «թաքնուած» հայոց խնդրին վերաբերող հարցումին պատասխանելով, Բագրատ Էսդուգեան ըսաւ, թէ այս հայոց պարագան պոլսահայութեան կարեւոր մարտահրաւէրներէն է։ «Կը նմանի Աւետարանի կորսուած որդիին պատմութեան։ Ինչպէս որ հայրը ընդունեց իր կորսուած որդին՝ ըսելով թէ «մեռած էր՝ ողջնցաւ, կորսուած էր՝ գտնուեցաւ», այդպէս է մեր այս հայրենակիցներուն պարագան։ Մեր մէջ կան ազգային պաշտօններու վրայ գտնուող անձեր, որոնք կասկածանքով կը մօտենան «նորեկ»ներուն, կա՛մ քրիստոնեայ ըլլալը առաջնային կը նկատեն, կա՚մ կը կարծեն, թէ անոնք խաբեբայ են։ Ո՚չ. մենք պէտք է շատ ճկուն ըլլանք, համբերող ու հասկացողութիւն ցոյց տանք։ Աւելին. զանոնք մեր մէջ պէտք է ընդունինք հարազատի պէս»։
Հայ դպրոցը
«Մեր ազգային վարժարանները լուրջ աւանդութիւն ունին Պոլսոյ մէջ, ունինք 150 տարուայ եւ աւելի հին դպրոցներ։ Պէտք է ընդունիմ, որ մեր քով, ինչպէս եւ այլուր, զգալի նահանջ մը կայ, որուն գլխաւոր պատճառը գիտակցութեան պակասն է։ Ծնողներ կ՚ուզեն իրենց զաւակները հայկական դպրոց ղրկել, բայց զանոնք չծանրաբեռնել, «թեթեւ» անցնիլ կամ հայերէնին տեղ անգլերէն սորվեցնել։
Պոլսոյ մէջ ունինք 16 վարժարան, որոնք հայագիտական առարկաներ կը դասաւանդեն, բայց կ՚ենթարկուին պետութեան կրթական ծրագրին։ Ունինք նաեւ Հրանդ Տինքի անունով եւ 150 աշակերտներով «ոչ-պաշտօնական» վարժարան մը, որուն դասերը կը կատարուին արեւելահայերէնով, իսկ դպրոցին տէրն ու տիրականը տնօրէնութիւնն ու հոգաբարձութիւնն են։ Նախարարութիւնը այս դպրոցի ուսումնական ծրագիրին չի խառնուիր, դասագիրքերը Հայաստանէն են, ծախսերը ծնողները կը հոգան, իսկ նիւթական բացերը պոլսահայ բարերար զոյգ մը կը փակէ»։
Հայաստանի Հանրապետութիւն – Թուրքիոյ Հանրապետութիւն առնչութիւններ.
Վերջին տարիներուն գրեթէ ոչ մէկ յարաբերութիւն կայ Հայաստանի եւ Թուրքիոյ պետութիւններուն միջեւ։ Հարցումին, թէ ի՞նչ է այժմ կացութիւնը՝ հաշուի առած ատրպէյճական զօրաւոր գործօնը, Բագրատ Էստուգեան ըսաւ. «Իրականութեան մէջ, քաղաքական գետին մէջ ներքին հոսանքը շատ աւելի զօրաւոր է Հայաստանի եւ Թուրքիոյ մտաւորականութեան ու ակադէմական մակարդակներու առումով։ Վերջին շրջանին եթէ պետական մակարդակի վրայ գետի մակերեսին վրայ հոսանքը շատ դանդաղ կը շարժի, նոյնը չենք կրնար ըսել ներքին հոսանքին մասին։ «Հրանդ Տինք» հիմնարկի ջանքերով եւ շնորհիւ անոր ստանձնած նիւթական աջակցութեան, երկու կողմերու ակադէմականներ փոխադարձ այցելութիւններ կու տան եւ փորձի փոխանակումներ կը կատարեն։ Փոխ հասկացողութեան եւ համատեղ գործունէութեան փայլուն առիթներ ստեղծուեցան՝ հակառակ Ատրպէյճանի զգալի ներկայութեան»։
