Պէյրութը, Պէյրութի պայթիւնը եւ Պուրճ Համուտի մարտիկները

Ամէն օր արթնա­նալիս մտա­ծում ես, թէ ո՞ւր են տե­ղափո­խելու քեզ իրա­դար­ձութիւններն այս ան­գամ։ Օգոս­տո­սի 4-ին Պէյ­րութը դար­ձաւ աշ­խարհի ու­շադրութեան, ցաս­ման, ցա­ւակ­ցութեան կենտրո­նը։ 2014-ից ի վեր նա­ւահանգստի պա­հես­տում ննջած վի­ճակում գտնո­ւել է 2750 թոն­նա ամո­նիակի սե­լիթ­րա, մին­չեւ որ զոդ­ման աշ­խա­տանքնե­րը առանց անվտան­գութեան կա­նոն­նե­րի կի­րառ­ման պատ­ճառ դար­ձան սոս­կա­լի պայ­թիւնի։ Ան­փութու­թիւ՞ն։ Եթէ ան­փութութեան տպա­ւորու­թիւն է թող­նում, ու­րեմն ար­հեստա­կան պայ­թիւնի հե­ղինակ­նե­րը յա­ջողել են՝ բնա­կան պայ­թիւնի տպա­ւորու­թիւն ստեղ­ծե­լով։

Ար­հեստա­կան էր պայ­թիւնը թէ՞ բնա­կան

ԱՄՆ-ի պաշտպա­նու­թեան նա­խարար Մարք Էս­փերն նշեց, թէ աղ­բիւրնե­րի մե­ծամաս­նութիւ­նը հա­ւաս­տիաց­նում են, որ դա վթար էր։ Սա­կայն ԱՄՆ-ի նա­խագահ Տո­նալտ Թրամ­բը չբա­ցառեց, որ այդ պայ­թիւնը առա­ջաց­րել էր պոմ­պը։ Նա ակ­նարկեց, որ պայ­թիւնը նման էր սար­սա­փելի յար­ձակման, ին­չին ի պա­տաս­խան ժո­ղովրդա­վար­նե­րը ար­ձա­գան­գե­ցին, որ պէտք է սպա­սել տե­ղեկու­թիւններ աւե­լի վստա­հելի աղ­բիւրից, քան ամե­րիկեան նա­խագահն է։ Սա­կայն եթէ Թրամ­բի ան­կեղծու­թիւնը հա­մարո­ւեցին ան­պա­տաս­խա­նատու, ապա չա­փազանց հան­գա­մանա­լից վեր­լուծու­թիւններ եղան այն մա­սին, թէ 2750 թոն­նա սե­լիթ­րա­յի առ­կա­յու­թիւնը ի վի­ճակի չէր առա­ջաց­նել նման ուժգնու­թեան պայ­թիւն, որով­հե­տեւ դրան կա­րելի էր հաս­նել միայն մի­ջու­կա­յին բոմ­բի մի­ջոցով։ Սկզբից հրդեհ բռնկուեց, ինչպէս յայտնի է, եւ բա­ցատ­րե­ցին, թէ իբր զո­դաւոր­ման աշ­խա­տանքնե­րի ար­դիւնքում հրդեհ եղաւ, բայց ահա թէ ինչպէս է բա­ցատ­րում եղե­լու­թիւնը վեր­լուծա­բան­նե­րից մէ­կը.

-Սա վթար չէր, այլ յա­տուկ պատ­րաստո­ւած գոր­ծո­ղու­թիւն։ Գի­տէ՞ք, որ նշա­նառուն չի սպա­նում հա­կառա­կոր­դին, այլ վի­րաւորում է, որ­պէսզի ըն­կերնե­րը նրան փոր­ձէն փրկել եւ ահա այդ պա­հին նրանց առ­նում են կրա­կի տակ։ Այստեղ կա­տարո­ւեց նոյ­նը. սկզբից հրդեհ արո­ւեց, եւ հրդե­հի վայր եկան Հեզ­պուլլա­հի ղե­կավար­նե­րը, լի­բանա­նեան քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րը եւ յա­տուկ ծա­ռայու­թիւննե­րը։ Եւ այդ պա­հին նրանց հա­րուած հաս­ցո­ւեց։ Մեծ ուժգնու­թեամբ խե­լացի պոմպ կի­րառո­ւեց, իսկ պա­հես­տի սե­լիթ­րան աւե­լի ու­ժե­ղաց­րեց ար­դիւնքը։

Պարզ է, որ ժո­ղովուրդը պի­տի ընդվզէր եւ դուրս գար փո­ղոց՝ հրա­ժարա­կան­նե­րի պա­հան­ջով։ Մե­ծի Տան Կի­լիկիոյ կա­թողի­կոս Արամ Առա­ջինը իր խօս­քում, ուղղուած լի­բանա­նահա­յու­թեանը, նշեց.

-Մենք Ժո­ղովրդին հետ ենք եւ ար­դա­րու­թիւն կը պա­հան­ջենք։ Ժո­ղովրդի իրա­ւունքն է՝ պա­հան­ջել ար­դա­րու­թիւն, հա­շուե­տուու­թիւն եւ պա­տաս­խա­նատո­ւու­թիւն։ Ժո­ղովուրդը են­թա­կայ պի­տի չըլ­լայ պե­տական պա­տաս­խա­նատու­նե­րուն, ճիշդ հա­կառա­կը. պե­տական պա­տաս­խա­նատու­նե­րը՝ են­թա­կայ են, հա­մարա­տու են ժո­ղովուրդին։ Եկե­ղեցին չի կրնար ան­տարբեր մնալ այս ոճիր­նե­րուն, փտա­ծու­թեան, ժո­ղովուրդը կե­ղեքող, յափշտա­կող այս ան­ձե­րու դէմ։

Ո՞րն է մար­դա­վայել կեան­քը

Ցա­ւակ­ցում եմ 14 զո­հուած­նե­րի ըն­տա­նիք­նե­րին, ցա­ւում եմ 250 վի­րաւոր ան­ձանց հա­մար, մաղ­թե­լով նրանց ապա­քինում։ Տես­նում եմ ի՚նչ դժո­ւար խնդիր­նե­րի առաջ յայտնո­ւեցին լի­բանա­նահա­յերը, որոնք առանց այդ էլ եր­բեք դիւ­րի­նու­թիւն չեն վա­յելել իրենց կեան­քում, սա­կայն եր­բեք միայ­նակ չեն մնա­ցել իրենց խնդիր­նե­րի հետ. ու­նե­ցել են եկե­ղեցի, միու­թիւններ, կու­սակցու­թիւններ... Ես չա­փազանց յու­զո­ւեցի, երբ տե­ղեկա­ցայ, որ զան­գո­ւածա­յին ներ­գաղթ Պէյ­րութից տե­ղի չի ու­նե­նայ։ Երե­ւակա­յէք, պայ­թիւնը կէս քա­ղաքը վե­րաց­րեց։ Սով է տի­րում։ Գո­յատե­ւելու մի­ջոց չկայ։ Գոր­ծազրկու­թիւն է։ 300 000 բնա­կիչ մնա­ցին անօ­թեւան, իսկ դա գրե­թէ քա­ղաքի կէսն է կազ­մում։ Քա­ղաքը եր­կար տա­րիներ կ՚ու­նե­նայ աղէ­տի գօ­տու կար­գա­վիճակ, իսկ լի­բանա­նահա­յերից, եթէ չեմ սխալ­ւում ըն­դա­մէնը մի քա­նի հա­րիւր ըն­տա­նիք է պատ­րաստւում ներ­գաղթել Հա­յաս­տան։ Երե­ւում է հենց տա­ռապանքներն ու աղե­տալի վի­ճակը թոյլ չեն տա­լիս լքել հա­րազատ քա­ղաքը։ Եւ ո՞նց չհա­մեմա­տես հա­յաս­տանցի­ների հետ, որոնք չդի­մանա­լով ան­կախ Հա­յաս­տա­նի դժո­ւարու­թիւննե­րին, այս 30 տա­րուայ ան­բա­րոյ եւ յան­ցա­ւոր կա­ռավա­րու­մին, ցրո­ւեցին աշ­խարհի տար­բեր ծայ­րեր, հասցնե­լով Հա­յաս­տա­նի բնակ­չութիւ­նը այնքան նո­ւազ թի­ւին, որ ար­դէն խօս­ւում է օտար­նե­րով վե­րաբ­նա­կեց­նել եր­կի­րը։

Դեռ աւե­լին, վա­յելե­լով ար­տա­սահ­մաննե­րում պե­տու­թիւնից ստա­ցած նպաստնե­րը, ար­տա­գաղ­թած հա­յաս­տանցի­ները խոր­հուրդ են տա­լիս լի­բանա­նահա­յերին ոչ մի դէպ­քում չներ­գաղթել Հա­յաս­տան եւ եթէ ու­զում են մար­դա­վայել ապ­րել, ու­րեմն թող մեկ­նէն, օրի­նակ, Քա­նատա... Ինձ շատ խո­ցեց այդ «մար­դա­վայել» բա­ռը։ Եւ այդ առի­թով կու­զեմ յի­շեց­նել բո­լոր հա­յերին, որ Երե­ւանում մենք ու­նենք Ծի­ծեռ­նա­կաբերդ եւ Եռաբ­լուր, այ­սինքն մի կող­մից յու­շա­կոթող, նո­ւիրո­ւած ան­մեղ զո­հերին, որոնք մնա­ցին ան­գե­րեզ­ման, իսկ միւս կող­մից իմա­ցեալ մա­հով ըն­կած հե­րոս­նե­րի պան­թէոն։ Այդ պան­թէոնում առանձնա­յատուկ տեղ են գրա­ւում լի­բանա­նահայ մար­տիկնե­րի շիր­մա­քարե­րը, որոնք մե­ծագոյն հպար­տութիւն են պար­գե­ւում եւ… պաշտպա­նուա­ծու­թիւն։ Այդ լի­բանան­ցի հայ տղա­ները իրենց մատ­ղաշ կեան­քը նո­ւիրա­բերե­ցին հա­յերի կոր­սեալ հայ­րե­նիքի երա­զան­քին։ Սա է մար­դա­վայել բա­ռի ամե­նավա­յել նշա­նակու­թիւնը։