ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Բուն հայկական Նոր Տարին՝ Նաւասարդը

Օգոստո­սի 11-ին հա­­­յերի բուն Նոր Տա­­­րին էր, այ­­­սինքն Նա­­­ւասար­­­դեանը։ Հենց Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 11-ին Հայկ Նա­­­հապե­­­տը Հա­­­յոց ձոր գա­­­ւառում սպա­­­նեց Բե­­­լին։ Ճշդեմ, որ Հա­­­յոց ձոր գա­­­ւառը գտնւում էր Մեծ Հայ­­­քի 8-րդ՝ Վաս­­­պուրա­­­կան նա­­­հան­­­գում (Մ.թ.ա. 9-րդ դա­­­րից Վաս­­­պուրա­­­կանը Վա­­­նի թա­­­գաւո­­­րու­­­թեան տա­­­րածքն էր։ Սո­­­վետա­­­կան շրջա­­­նին Վա­­­նի կամ Արա­­­րատեան թա­­­գաւո­­­րու­­­թիւնը խե­­­ղաթիւրման նպա­­­տակով անո­­­ւանե­­­ցին Ու­­­րարտու. այդպէս էր կոչ­­­ւում Հա­­­յաս­­­տա­­­­­­­նը կամ Հայ­­­քը ասո­­­րես­­­տա­­­­­­­նեան աղ­­­բիւրնե­­­րում)։ Հայ­­­կի եւ Ասո­­­րես­­­տա­­­­­­­նի թա­­­գաւոր Բե­­­լի մե­­­նամար­­­տը տե­­­ղի ու­­­նե­­­­­­­ցաւ մ.թ.ա. 2492թ.-ին, այ­­­սինքն 4512 տա­­­րի առաջ։ Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 11-ը որ­­­պէս ամա­­­նոր կար­­­գել է Յով­­­հաննէս Իմաս­­­տա­­­­­­­սէրը (1045-1129) 1084 թո­­­ւակա­­­նին։ Նա չդի­­­մեց հռով­­­մէական ամա­­­նորին, այ­­­սինքն Յու­­­նո­­­­­­­ւարի 1-ին կամ արար­­­չա­­­­­­­կան ամա­­­նորին, այ­­­սինքն Սեպ­­­տեմբե­­­րի 1-ին, այլ դի­­­մեց Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 11-ին։ Ին­­­չո՞ւ։ Օրիոնի հա­­­մաս­­­տե­­­­­­­ղու­­­թիւնը հա­­­յերը կո­­­չել են Հայ­­­կի անու­­­նով։ Հենց նա­­­ւասար­­­դի առա­­­ւօտո­­­ւայ ժա­­­մը 4-ին են յայտնւում ուղղա­­­հայեաց Օրիոնի գօ­­­տու երեք աստղե­­­րը, որոնք կա­­­րելի է տես­­­նել Զօ­­­րաց քա­­­րերի վայ­­­րից, Քա­­­րահունջից։ Նաեւ կա­­­րելի տես­­­նել Տա­­­թեւի վա­­­նական հա­­­մալի­­­րի սյան- գա­­­ւազա­­­նի վե­­­րեւում, երբ Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 11-ի առա­­­ւօտեան ժա­­­մը 4-ին Հայ­­­կի հա­­­մաս­­­տե­­­­­­­ղու­­­թեան երեք աստղե­­­րը կազ­­­մում են ու­­­ղիղ գիծ։ Այդ երեք աստղե­­­րը հան­­­դի­­­­­­­սանում են մարդկու­­­թեան կոր­­­սեալ ժա­­­մանա­­­կացոյ­­­ցի հիմ­­­նա­­­­­­­կէտը։ Այդ ժա­­­մանակ տե­­­ղի է ու­­­նե­­­­­­­նում մեր երկրի պիօ-էներ­­­գե­­­­­­­տիկ դաշ­­­տի վե­­­րալից­­­քա­­­­­­­ւորու­­­մը։ Այսպի­­­սով Նոր տա­­­րին սկսուել է աստղի ծագ­­­մանբ՝ Հայ­­­կի աջ ու­­­սը պատ­­­կե­­­­­­­րուող գլխա­­­ւոր աստղի ծագ­­­մամբ։ Այո, Օրիոնի հա­­­մաս­­­տե­­­­­­­ղու­­­թիւնը հա­­­յերը անո­­­ւանե­­­ցին Հայ­­­կի հա­­­մաս­­­տե­­­­­­­ղու­­­թիւն, իսկ այդ երեք աստղե­­­րի հայ­­­կա­­­­­­­կան անո­­­ւանումներն են՝ Քար, Փոցխ, Կշիռք։ Հա­­­յոց բուն տո­­­մարը բաղ­­­կա­­­­­­­ցած էր 12 ամիս­­­նե­­­­­­­րից։ Ամի­­­սը ու­­­նէր 30 օր։ Իւ­­­րա­­­­­­­քան­­­չիւր ամիս ու­­­նի իր հայ­­­կա­­­­­­­կան անու­­­նը։ Ամ­­­սա­­­­­­­նուններն են. Նա­­­ւասարդ (Հայ­­­կի դուստր), Հո­­­ռի (Հայ­­­կի դուստր), Սահ­­­մի (Հայ­­­կի դուստր), Տրէ (Հայ­­­կի որ­­­դի), Քա­­­ղոց (Հայ­­­կի որ­­­դի), Արաց (Հայ­­­կի որ­­­դի), Մե­­­հեկան (Հայ­­­կի դուստր), Արեց (Հայ­­­կի դուստր),Արեգ (Հայ­­­կի որ­­­դի), Ահե­­­կան (հին անուն), Մա­­­րերի (Հայ­­­կի դուստր), Մար­­­գաց (Հայ­­­կի դուստր), Հրո­­­տին (Հայ­­­կի որ­­­դին)։ Դեռ աւե­­­լին՝ իւ­­­րա­­­­­­­քան­­­չիւր օր ու­­­նի իր անո­­­ւանու­­­մը։ Ու դեռ աւե­­­լին՝ օրո­­­ւայ 24 ժա­­­մի ամէն ժամ ու­­­նի նաեւ իր անո­­­ւանու­­­մը։ Սա­­­կայն եթէ ամէն ամիս բաղ­­­կա­­­­­­­ցած էր 30 օրից, ապա կար նաեւ Աւե­­­լեաց ամիս, այ­­­սինքն աւե­­­լացո­­­ւած 13-րդ ամի­­­սը, որն ու­­­նէր ըն­­­դա­­­­­­­մէնը 5 օր՝ Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 6- Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 10։ Այդ հինգ օրե­­­րը տա­­­րեկապ էին եւ նոր սկիզբ, տա­­­րեգ­­­լուխ։

Մինչ 1084 թո­­­ւական Նոր Տա­­­րին հա­­­յերը տօ­­­նել են Մար­­­տի 21-ին, գար­­­նա­­­­­­­նային գի­­­շերա­­­հաւա­­­սարի օրը, ինչպէս այ­­­սօր տօ­­­նում են իրան­­­ցի­­­­­­­ները, աֆ­­­ղաննե­­­րը…։ Իսկ ե՞րբ հրա­­­ժարո­­­ւեցինք Նա­­­ւասար­­­դից։ 18-րդ դա­­­րում Սի­­­մէոն Երե­­­ւան­­­ցի կա­­­թողի­­­կոսի օրօք Յու­­­նո­­­­­­­ւարի 1-ը դար­­­ձաւ Նոր Տա­­­րի, եւ միայն Սիւ­­­նի­­­­­­­քի, Ար­­­ցա­­­­­­­խի, Ու­­­տի­­­­­­­քի որոշ գա­­­ւառ­­­նե­­­­­­­րում շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կում էին տօ­­­նել Նա­­­ւասար­­­դը։ Մեր նո­­­րագոյն ժա­­­մանակ­­­նե­­­­­­­րում որոշ կազ­­­մա­­­­­­­կեր­­­պութիւններ դի­­­մել էին Ազ­­­գա­­­­­­­յին Ժո­­­ղով, որ­­­պէսզի՝ Օգոս­­­տո­­­­­­­սի 11-ը հռչա­­­կուի որ­­­պէս Հա­­­յոց Ինքնու­­­թեան Օր։

Այժմ մէջ բե­­­րեմ ռազ­­­մա­­­­­­­գէտ- պատ­­­մա­­­­­­­բան, փոխգնդա­­­պետ, ՀՀ ՊՆ Վազ­­­գէն Սարգսեանի անո­­­ւան ռազ­­­մա­­­­­­­կան ինստի­­­տու­­­տի աւագ դա­­­սախօս Սու­­­րէն Մար­­­տի­­­­­­­կեանի ու­­­շագրաւ դի­­­տար­­­կումը Հայկ եւ Բե­­­լի մե­­­նամար­­­տի եւ կի­­­րառած զէն­­­քի մա­­­սին.

«Յի­­­շենք այն նկա­­­րագ­­­րութիւ­­­նը, հիաց­­­մունքը, որով Խո­­­րենա­­­ցին պատ­­­մում է «լայ­­­նա­­­­­­­լիճ աղե­­­ղի» օգ­­­տա­­­­­­­գոր­­­ծումը. Շատ ու­­­շագրաւ պահ կայ, որը տա­­­րօրի­­­նակօ­­­րէն մեր պատ­­­մա­­­­­­­բան­­­նե­­­­­­­րի ու­­­շադրու­­­թեանը չի ար­­­ժա­­­­­­­նացել. Մենք միակ ժո­­­ղովուրդն ենք, որի պատ­­­մութեան այսպի­­­սի կարեւոր դրո­­­ւագում, ինչպէս Նա­­­խահօր վա­­­րած վճռա­­­կան ճա­­­կատա­­­մարտն էր, տես­­­նում ենք իրօք ճա­­­կատա­­­մարտ, ոչ թէ բա­­­խում. Դա նման չէ առա­­­ջին ժո­­­ղովուրդնե­­­րի մօտ յի­­­շատա­­­կուող, ասենք՝ Դաւ­­­թի.Գո­­­ղիաթի նշա­­­նաւոր մե­­­նամար­­­տին, որ­­­տեղ զօր­­­քը չի մաս­­­նակցում ռազ­­­մա­­­­­­­կան գոր­­­ծո­­­­­­­ղու­­­թիւննե­­­րին, չկայ ճա­­­կատա­­­մարտ, այլ երե­­­խան դուրս է գա­­­լիս եւ տա­­­պալում հսկա­­­յին՝ Աստծոյ զօ­­­րու­­­թեամբ. Ոչ էլ դի­­­պուկ նշա­­­նառու­­­թիւն է, ինչպէս Վիլ­­­հելմ Թե­­­լի պատ­­­մութեան մէջ, երբ նա կա­­­րողա­­­ցաւ նե­­­տահա­­­րել որ­­­դու գլխին դրո­­­ւած խնձո­­­րը, այլ տե­­­ղի են ու­­­նե­­­­­­­նում ռազ­­­մա­­­­­­­կան գոր­­­ծո­­­­­­­ղու­­­թիւններ. Հայ­­­կը ոչ միայն ղե­­­կավա­­­րում է մար­­­տը, ոչ միայն ինքն է ան­­­ձամբ մաս­­­նակցում, այ­­­լեւ այս ամ­­­բողջը միաւո­­­րուած է մի պատ­­­մութեան մէջ. Ի՞նչն է ու­­­շագրա­­­ւը. Երբ ու­­սումնա­­սիրե­­ցի այլ երկրնե­­րի ռազ­­մա­­­րուես­­տը, հե­­տաքրքիր օրի­­նաչա­­փու­­թեան հան­­դի­­­պեցի. Փաս­­տօ­­­րէն նետ ու աղե­­ղի կի­­րառ­­ման ամ­­բողջ ըն­­թացքում, նա. Խո­­րենա­­ցուց յե­­տոյ շուրջ 12-13 դար, որե­­ւէ երկրում դի­­պու­­կա­­­ձիգ­­ներ՝ սնայ­­պերներ չեն առանձնաց­­րել՝ իբ­­րեւ առան­­ձին ստո­­րաբա­­ժանում՝ որո­­շակի խնդիր­­ներ լու­­ծե­­­լու հա­­մար. Դի­­պու­­կա­­­ձիգ­­նե­­­րի ստո­­րաբա­­ժանումներն ստեղ­­ծո­­­ւել են 18-րդ դա­­րի վեր­­ջին եւ 19-րդ դա­­րի սկզբին ոչ թէ մեծ հե­­ռաւո­­րու­­թիւնից հա­­կառա­­կոր­­դի կարեւոր թի­­րախ­­նե­­­րը խո­­ցելու հա­­մար, այլ իբ­­րեւ հե­­տեւանք հրա­­զէնի ստեղծման, զար­­գացման».

Լայ­­նա­­­լիճ աղեղ, ի՞նչ աղեղ էր դա։ Երե­­ւակա­­յէք 3 մ-ոց աղեղ ծանր նե­­տով։ Տի­­րապե­­տել այդ աղե­­ղով կա­­րող էր գերբնա­­կան ու­­ժով օժ­­տո­­­ւած զի­­նուո­­րը, եւ այդպի­­սին էր հայ զի­­նուո­­րը հա­­զարա­­մեակ­­նե­­­րի ըն­­թացքում։Ու­­րիշ ճար չու­­նէր։ Պի­­տի պաշտպա­­նուէր, որ­­պէսզի ապ­­րէր։ Պի­­տի դի­­պու­­կա­­­ձիգ լի­­նէր, սպա­­նէր, որ­­պէսզի չսպան­­նո­­­ւէր։ Ո՛չ մի նկա­­րում կամ քան­­դա­­­կում մենք չենք տես­­նի այդ աղե­­ղը, գու­­ցէ միայն պատ­­մութեան թան­­գա­­­րանում։