ՄԱՌԻ ԿԷՐԷՔՄԷԶԵԱՆ
Մառի Կէրէքմէզեան, ծնած 1913-ին Թալասի մէջ, աւարտած է Էսաեան վարժարանը, համալսարանական ուսում ալ ստացած է փիլիսոփայութեան մարզէն ներս։ Ապա հետեւած է Գեղարուեստի ակադէմիոյ դասերուն։ Որպէս ուսուցիչ պաշտօնավարած է Էսաեան ու Կեդրոնական վարժարաններուն մէջ։ Մեռած է 1947-ին, երբ հազիւ 34-ը թեւակոխած էր։ Անցեալ շաբաթ իր մահուան տարելիցն էր, Հոկտեմբերի 29-ին։ Ձերքս տակ էր այդ պահուն Թորոս Ազատեանի «Աստղաբերդ» հանդէսին առաջին թիւը (1951), ուր «Անտիպ նշխար մը Մառի Կէրէքմէզեանէ» խորագրով հրատարակուած է հետեւեալ գրութիւնը, որու մուտքին կայ այս ծանօթութիւնը. «Իր տաղանդէն առկայծող վերջին նշոյլները… զորս ան գրի առած է հիւանդութեան տագնապի մէկ միջոցին ու գտնուած է իր մահուան սնարին մօտ»։ Թրքերէնի ալ ջանացած եմ թարգմանել. Այդ մէկն ալ հրատարակուած է թրքերէն էջերուն վրայ։
Ս. Տ.
*
Ինծի կը կարծեն թէ գծագրիչ եմ. ես ո՞ր գծագրիչն եմ։
Ինծի կը կարծեն թէ ֆիլօզօֆ եմ. ես ո՞ր ֆիլօզօֆն եմ։
-Եւ ոչինչ եմ, ոչինչ։
Բայց ի՜նչ զարմանալի է. ի՜նչ սոսկալի է ոչինչ ըլլալ։
Չեմ կրնար հանդուրժել այլեւս. անտանելի է զգալ բան մը ըլլալու մեծ ուժը մէջդ ու բան մը չըլլալու գիտակցութիւնն ալ ունենալ։ Ոչինչ եղած ըլլալու գաղափարը տանջէ զքեզ ու դուն դառնօրէն զգաս թէ ոչի՜նչ ես, ոչինչ։
Որքա՜ն տխուր է լռել, լռել, երբ կեանքդ տխրօրէն քեզի կը նայի։ Ապակիին ետեւէն կը ծաղրէ ան զքեզ եւ «անմիտ ես դուն, անմիտ, լռէ՛, մի՚ խօսիր» կ՚ըսէ։
Տարիներ ամբողջ լուռ եմ արդէն։
Ինչո՞ւ եմ ես այսպէս ծներ։ Ինչո՞ւ կատարեալ ծնած չեմ ես։
Ո՞րն է իմ մէջ եղածը. ո՞րն է ան։
Գիշերներ ամբողջ անքուն եմ անցուցեր. տարիներ ամբողջ իտէալին փոթորիկը ունեցեր՝ ուղեղիս մէջ։ Այսօր ի՞նչ եղած եմ. արժէք մը ունի՞մ. լաւ, ո՞րն է այդ արժէքը։ Չեմ գիտեր։ Չեմ հանդուրժեր անպէտ գոյութեան մը։ Ես կ՚ուզեմ ըլլալ բան մը։
Հոգիիս ճախրանքը զիս մինչեւ ո՞ւր պիտի տանի։ Չեմ ուզեր կինը։ Կ՚ուզեմ որ հեռանամ, հեռանամ։ Կ՚ուզեմ հեռանալ օտար երկիր, օտար աշխարհ, դէպի բոլորովին նոր կեանք։
Պիտի ուզէի մեռնիլ, նորէ՚ն ծնելու համար։ Բայց նորէ՛ն կ՚ուզեմ ծնիլ. ես չեմ ուզեր կորսուիլ, Աստուա՜ծ իմ։
Որքա՜ն տխուր է զգալ գոյութիւնդ. Զգալ թէ ոչինչ մըն ես ու չկարենալ ըլլալ բան մը՝ զոր կրնայիր ըլլալ։
Օդին մէջ երբեք ճախրա՞ծ ես դուն. երբեք զգացա՞ծ ես թեւերուդ ջախջախուիլը ու երբեք ունեցա՞ծ ես վէրքեր արիւնող ու յետոյ երակներուդ մէջ սառող այդ կարմիր արիւնը…
Դուն ոչինչին ես լքեր ինքզինքդ. ունեցեր ես լքումներ իղձերու ու ցաւերու։ Ունեցեր ես խորունկ վիշտը զրկումին։
Ես անցած եմ երկար ճամբաներէ, մոլոր մոլոր ուղիներէ։ Ես զգացած եմ վիրաւորանքը սրտի ու հեռացած՝ լուռ, խորունկ խորունկ հառաչանքը շրթերուս։
Մարդիկ կը սիրեն։ Ես սիրե՞ր եմ երբեք։ Ես ունեցած եմ փափաքներ։ Ես ունեցեր եմ հեշտանքի գինիին հոսիլը երակներէս եւ ունեցեր եմ քաջութիւնը ակռաներովս փշրելու բաժակը հեշտանքի այդ գինիին։
Ըղձանքներ եմ ունեցած. կարօտներ եմ ունեցած. ու այսօր բոլո՜րը, բոլո՜րը թաղեր եմ խորը իմ սրտիս։
Չգիտեմ, ո՞ր օրը, ո՞ր ժամուն, ինչո՞ւ եմ եկեր այս աշխարհ։ Չեմ գիտեր, ո՞վ գծեր է իմ ճակատագիրս։ Վե՞րջը, վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ, ո՞վ գիտէ։
* * *
Լուռ է սրահը։
Մուխերը կ՚ոլորուին, կ՚ոլորուին մինչեւ ձեղուն։
Ձայները իրար կը զարնուին. կը հեռանան, կը կորսուին. նուագը կ՚ընդլայնի, կ՚ընդլայնի մինչեւ իմ ուղեղս կը հասնի ու վերջապէս կը կորսուի ու կ՚երթայ։ Երբեք չեմ կրնար հասկնալ թէ ինչո՞ւ այս բոլորը։ Ինչո՞ւ ես լուռ եմ. ինչո՞ւ այս գարեջուրը. ես չեմ ուզեր խմել զայն։
* * *
Ես շատ եմ տառապեր. ես շատ եմ այրեր։
Ես կ՚ուզեմ մեռցնել ինքզինքս. բայց ինչպէ՞ս. սուրո՞վ, թոյնո՞վ թէ զգալով, զգալով…։ Արդէն կը զգամ ամէն օր, ամէն ժամ, ամէն վայրկեան, ամէն րոպէ… ոչինչ, ոչինչ, ոչինչ։ Կեանքս ոչնչութիւններու շղթայում մըն է, որ պիտի փշրուի յանկարծ։
1947 Հոկտ. 25
