Դժուար է գալը, դժուար՝ գնալը,
Դժուար՝ լռելը, դժուար՝ ճչալը.
Դեռ հաւատալն է ամենից դժուար,
աւելի դժուար՝ չհաւատալը...
1982
Կապուտիկեանի այս տողերը կարծես այսօր գրուած լինեն։ Իսկական բանաստեղծը մեզ միշտ կապում է մեր այսօրուայ հետ։ Նա գալիս է, որպէսզի այլեւս չգնայ։
Բաղրամեանի խաչմերուկներից մէկում Դերենիկ Դեմիրճեանի փողոցը միանում է Սիլվա Կապուտիկեանի փողոցին եւ սլակները ձեզ տանում են դէպի այն շէնքը, այն շքամուտքը, այն յարկը, որտեղ ապրել է բանաստեղծ Սիլվա Կապուտիկեանը (1919-2006)։ Տեսնո՞ւմ էք, ես չեմ ասում մեծն, ականաւոր կամ մեծանուն բանաստեղծ… Ինչո՞ւ ասեմ։ Բանաստեղծ, պոէտ, դա արդէն մեծագոյն բանն է, որ կարող է մարդու հետ պատահել։ Ուրեմն չի լինում միջակ բանաստեղծ։ Միջակ կին բանաստեղծը բանաստեղծուհի է։ Սակայն ռուս բանաստեղծ Աննա Ախմատովան (1889-1966) նկատել է.
Աւա՜ղ, քնարական պոէտը պարտաւոր է լինել տղամարդ...
Այդպէս է, բանաստեղծութիւնն առնական ուժ պիտի պարունակի իր մէջ...
Երբ մտնում ես բանաստեղծի տուն, որը դարձել է տուն-թանգարան, ապա զգում ես ոչ թէ նրա բացակայութիւնը, այլ՝ ընդհակառակը. այստեղ է նրա ոգին։ Նրա ներկայութիւնը։ Ամէն պատին գրքեր են եւ նկարներ, ամէն անկիւնը պոէտիկ է։ Գրքերը խօսում են միմեանց հետ։ Կանչում ընթերցանութեան։ Այսքան գրքեր են գրուել մարդկութեան պատմութեան մէջ եւ դեռ շարունակւում են գրուե՞լ։ Այո։ Կարդալուց է, որ մարդը սկսում է գրել։ Ընթերցողն է դառնում գրող եւ... եթէ գրելուց քիչ անց դու ընթերցում ես քո գրածը որպէս երրորդ անձ, ուրեմն յաջողեցիր. գրող ես։ Քո գրածը դարձրեց քեզ ընթերցող։
Երբ «տասնըհինգ» են ասում,
Ես «թուական» եմ յիշում,
Երբ «լեռնային» են ասում,
Ես Ղարաբաղ եմ յիշում,
Մէջս իրենց հունն ունեն
Բառերն՝ ինչձից էլ թաքուն,
«Արդարութիւն» են ասում,
Ես որբ իմ Վանն եմ յիշում…
Հայեացքս գամում է Սիլվա Կապուտիկեանի դիմանկարը, որը պատկանում է Կարէն Սմբատեանի (1932-2008) վրցնին։ Հանճարեղ է։ Բաց չի թողնում, ստիպում է խորանալ եւ խորանալ Սիլվա Կապուտիկեան ֆենոմենի մէջ։
Սիլվա Կապուտիկեանի ամենայայտնի տողերը, որոնք վերաբերւում են հայոց լեզուին, դա ամենահզօր պատգամն է, որ կարող է պոէտը թողնել իրենից յետոյ։ Երկար ժամանակ ես չէի հաշտւում վերջին տողերի հետ, բայց ժամանակի ընթացքում հասկացայ նրանց գերագոյն իմաստը։ Բանաստեղծութիւնը դա բառի ճամբորդութիւնն է անյայտ զառուղիներով։ Եւ ճանապարհ է հարթում ոչ թէ բանաստեղծը, այլ իր ընտրած բառը։
Լսիր, որդիս, պատգամ որպէս,
Սիրող քո մօր խօսքը սրտանց,
Այսօրուանից յանձնում եմ քեզ,
Հայոց լեզուն հազարագանձ։
Կտրել է նա հանց աստղալոյս,
Երկինքները ժամանակի,
Շառաչել է խռովայոյզ,
Սլաքի հետ Հայկեան նետի։
Ու Մեսրոպի Սուրբ հանճարով,
Դարձել է գիր ու մագաղաթ,
Դարձել է յոյս, դարձել դրօշ,
Պահել երթը մեր անաղարտ։
Նրանով է մայրս ջահել
Ինձ օրօրոց դրել մի օր,
Հիմա եկել մեզ է հասել
Նրա կարկաչը դրաւոր։
Պահիր նրան բարձր ու վճիտ,
Արարատի Սուրբ ձիւնի պէս,
Պահիր նրան սրտիդ մօտիկ,
Մեր պապերի աճիւնի պէս։
Ու տես որդիս, ուր էլ լինես,
Այս լուսնի տակ ուր էլ գնաս,
Թէ մօրդ անգամ մտքից հանես,
Քո Մայր լեզուն չմոռանա՛ս...
Այս բանաստեղծութեան մէջ կատարւում է այն, ինչի մասին ասել էր Իոսիֆ Բրոդսկին. «Բանաստեղծութիւն գրողը գրում է այն, որովհետեւ լեզուն նրան յուշում է կամ պարզապէս թելադրում է հետեւեալ տողը։ Սկսելով բանաստեղծութիւնը, պոէտը չգիտի, ինչպէս այն կ՚աւարտուի եւ յաճախ շատ զարմանում է, թէ ինչ ստացուեց։ Բանաստեղծութիւն գրողը գրում է այն, որովհետեւ տաղաչափութիւնը դա բանականութեան, մտածելակերպի եւ աշխարհընկալման հսկայական արագացուցիչ է։ Մէկ անգամ ապրելով այդ արագացուցիչը, մարդն այլեւս կախման մէջ է մտնում այդ գործընթացից...»։
Միշտ ասել եմ, որ մենք կարող են նոյնիսկ առանց պետութեան եւ պետականութեան ապրել, ինչպէս ապրել ենք դարերով, սակայն առանց պոէզիայի՝ անհնար է։ Այսօր առաւել, քան երբեւէ, մենք դիմում ենք Համօ Սահեանի բանաստեղծական խօսքին։
Ահա թէ ինչ է նա գրել Սիլվա Կապուտիկեան բանաստեղծի մասին.
«Թերեւս մեզանից ոչ ոք չի կարողացել իր ստեղծագործութեան մէջ այնպէս զուգակցել միտքն ու զգացմունքը, աւանդականն ու ժամանակակիցը, ազգային ձեւն ու մարդկային խորքը, եղերգականն ու մարտականը, հետիոտն, գիտակցուած պրոզաիզմն ու ճախրող բանաստեղծականը, ինչպէս Կապուտիկեանը»։