Խաղաղութեան օրակարգ Թուրքիայի եւ Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան պայմանով

Կարդում ենք լու­րե­րը եւ անցնում մեր առօ­րեային։ Սա­կայն շատ-շա­տերը տա­ռապում են անքնու­թիւնից։ Լու­րե­րը չեն թող­նում քնել։ Լու­րե­րը յու­սադրող չեն։ Ալիեւը յայ­տա­րարում է, որ Նոր Տա­րին Իրե­վանում է մտա­դիր նշել, եւ նրանք, ով­քեր հա­ւատում են նրա խօս­քե­րին, որով­հե­տեւ նա ի կա­տար է ածում իր խոս­տումնե­րը, սկսում են հրա­ժեշտ տալ Երե­ւանին։

Խա­ղաղու­թիւն քեզ
ցե­ղաս­պա­նողի հետ

Ար­դէն ոչ միայն Ատրպէյ­ճա­նի նա­խագահն է Հա­յաս­տա­նի մար­զե­րի հայ­կա­կան տե­ղանուննե­րը ատրպէյ­ճա­նական անուննե­րով փո­խում, այլ Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պետն է շրջա­փակո­ւած եր­կու գիւ­ղե­րի անուննե­րը ատր­պէյճա­նական անուննե­րով ար­տա­բերում. խօս­քը Նոր Առա­ջաձոր եւ Որո­տան գիւ­ղե­րի մա­սին է, որոնք վար­չա­պետը կա­ռավա­րու­թեան նիս­տին անո­ւանեց Էյ­վազլի եւ Չայ­զա­նի։ Օգոս­տո­սի 25-ին ատրպէյ­ճա­նական զի­նու­ժը՝թւով 50 հո­գի, փա­կել էր Գո­րիս-Կա­պան միջ­պե­տական ճա­նապար­հի 21 քմ-ը՝ Կարմրա­քար-Շուռնուխ հա­տուա­ծը, եւ վար­չա­պետը նշեց, որ «... այնտեղ կայ այլ ճա­նապարհ, մաս­նա­ւորա­պէս, Կա­պան-Աղ­վա­նի ճա­նապար­հը, որը մեծ տեմ­պե­րով աս­ֆալտա­պատ­ւում է, ես նկա­տի ու­նեմ՝ Սիւ­նի­քի մար­զը, ի հար­կէ, Հա­յաս­տա­նից կտրո­ւած չէ»։ Խե­լագա­րուել կա­րելի է, թշնա­մին փա­կում է քո ինքնիշ­խան տա­րած­քը, շրջա­փակում գիւ­ղե­րը, որոնց բնա­կիչ­նե­րին ռուս խա­ղաղա­պահ­ներն են սկսում հաց բա­ժանել, իսկ քո ինքնիշ­խան երկրի ղե­կավա­րը հանգստաց­նում է, որ կայ այընտրան­քա­յին ճա­նապարհ եւ առաջ է քա­շում խա­ղաղու­թեան օրա­կարգ։ Խա­ղաղու­թիւն քո երկրի տա­րածք մտնո­ղի հետ, քո զի­նուո­րին գե­րեվա­րողի հետ, քո զի­նուո­րին սպա­նողի եւ խա­ղաղ բնա­կիչ­նե­րի վրայ կրա­կող­նե­րի եւ նրանց արօտավայ­րե­րը հրկի­զող­նե­րի հետ։ Դէ արի ու գի­շերը խա­ղաղ քու­նի մէջ մտի, հա­յաս­տանցի։ Երբ Գո­րիս-Կա­պան ճա­նապար­հը Օգոս­տո­սի 27-ին բա­ցուեց, քա­ղաքա­գէտ Ստե­փան Դա­նիէլեանն ար­ձա­գանագ­րեց.

«Քչե­րը հաս­կա­ցան, թէ ինչ տե­ղի ու­նե­ցաւ։ Հի­մա ար­դէն պարզ է, թէ ին­չու է Ատրպէյ­ճա­նը փա­կել ու յե­տոյ բա­ցել ճա­նապար­հը։ Աւե­լի կոնկրետ, ինչ պա­հանջ է դրել Ատրպէյ­ճա­նը, որի կա­տարե­լուց յե­տոյ ճա­նապար­հը բա­ցուել է։ Ատրպէյ­ճա­նը պա­հան­ջել է, որ Հա­յաս­տա­նը պաշ­տօ­նապէս յայ­տա­րարի, որ Գո­րիս-Կա­պան ճա­նապար­հի 21 քի­լոմեթ­րը ճա­նաչում է որ­պէս Ատրպէյ­ճա­նի տա­րածք, այդ թւում նաեւ եր­կու գիւ­ղե­րը։ Պա­հան­ջը կա­տարո­ւել է, ՀՀ վար­չա­պետը յայ­տա­րարեց, որ 21 քի­լոմեթ­րը Ատրպէյ­ճա­նի տա­րածքն է (այն էլ կա­ռավա­րու­թեան նիս­տի ժա­մանակ), նաեւ որ­պէս Ատրպէյ­ճա­նի տա­րածք ճա­նաչեց եր­կու գիւ­ղե­րը, օգ­տա­գոր­ծե­լով դրանց ատրպէյ­ճա­նական անուանուննե­րը։ Որ­պէսզի տա­րըն­թերցումնե­ր չլի­նեն, ՀՀ վար­չա­պետի խօս­քե­րը յստա­կեց­րե­ցին ՀՀ մի քա­նի նա­խարար ու պատ­գա­մաւոր։ Քչե­րը հաս­կա­ցան, որ տե­ղի ու­նե­ցաւ հայ-ատրպէյ­ճա­նական սահ­մա­նի այդ հա­տուա­ծի սահ­մա­նազատ­ման ու սահ­մա­նագծման գոր­ծո­ղու­թիւնը»։

Իսկ քա­ղաքա­գէտ, Եւ­րո­պական հե­տազօ­տու­թիւննե­րի կեդ­րո­նի տնօ­րէն Վլա­տիմիր Մար­տի­րոսեանը եզ­րա­կաց­րեց.

«Հա­յաս­տա­նի Եր­րորդ հան­րա­պետու­թիւնը քա­ղաքա­կան, անվտան­գա­յին , մի­ջազ­գա­յին սուբյեկ­տայնու­թեան եւ նոյ­նիսկ սահ­մա­նադ­րա­կանու­թեան տե­սան­կիւնից վախ­ճա­նուել է։ Որ­քան էլ մեզ վրայ «պող­պատյա ման­դատ», «օրէն­քի դիկ­տա­տու­րա» եւ «ան­շեղ խա­ղաղու­թեան օրա­կարգ» կոչ­վող պոս­տուլատ­ներ վա­ճառեն, այն այ­լեւս վախ­ճա­նուել է թե՛ օբ­յեկտիվ եւ թէ՛ սուբյեկ­տիվ հան­գա­մանքնե­րի ծան­րութեան ար­դիւնքում։

Եր­րորդ Հան­րա­պետու­թեան ներ­կա­յիս ղե­կավա­րի միակ գոր­ծա­ռոյթն՝ այդ վախ­ճա­նը ամ­րագրելն է եւ վերջ։ Այ­սօր նա դա արեց առայժմ հայ­կա­կան տե­ղանուննե­րի ատրպէյ­ճա­նական անո­ւանումնե­րի ար­տա­բեր­մամբ։ Սա նոյ­նիսկ հայ­կա­կան շա­հի եւ ինքնիշ­խա­նու­թեան պահ­պանման ֆոր­մա­լու­թեան ամբողջական ար­հա­մարհման ցայ­տուն օրինակ է»։

«Քայ­լող ստա­մոքսներ»

«Երբ ես 5 տա­րեկան էի ու գնում էի շու­կայ, այնտեղ շատ ատրպէյ­ճանցի­ներ միրգ-բան­ջա­րեղէն էին վա­ճառում»,- ասում է էկո­նոմի­կայի նա­խարար Վա­հան Քե­րոբեանը, եւ քա­ղաքա­գէտ Էլ­բա­կեան Էդ­գա­րը զայ­րա­նում է, որ եր­կիր քան­դողնե­րի հա­մար կա­րեւո­րը եր­շիկն ու միրգ-բան­ջա­րեղէնն է. «Ապաշրջա­փակում բա­ռը իրա­կանում ինքնին խա­բու­սիկ է, ոչ մի ապաշրջա­փակում տե­ղի չի ու­նե­նալու, տե­ղի է ու­նե­նալու Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան վերջնա­կան շրջա­փակում՝ թուրքա­կան աշ­խարհի կող­մից»։

Կա­ռավար­ման փոր­ձա­գէտ Յա­րու­թիւն Մես­րո­բեանի բնո­րոշ­մամբ հայ հա­սարա­կու­թիւնը վե­րածո­ւել է քայ­լող ստա­մոքսնե­րի։ Եւ այդ ստա­մոքսներն են խօ­սում խա­ղաղու­թեան մա­սին. «Ինչ վե­րաբե­րում է Թուրքիայի ու Ատրպէյ­ճա­նի հետ բա­րեկա­մու­թեանը, ապա այս հար­ցին կը պա­տաս­խա­նեմ Իս­րա­յէլի նախ­կին վար­չա­պետ Գոլ­դա Մեիրի խօս­քե­րով. «Չի կա­րելի խա­ղաղու­թեան մա­սին խօ­սել նրանց հետ, ով­քեր եկել են քեզ սպան­նե­լու»։

Ինչպէս տե­սանք ռազ­մա­կան շքերթնե­րը վե­րացան, Սեպ­տեմբե­րի 2-ին, որը 26 տա­րի նշւում էր ար­ժա­նապա­տուօ­րէն, այս տա­րի առա­ջին ան­գամ նշուեց ԱԺ-ի նա­խագա­հի տե­ղակա­լի այ­ցե­լու­թեամբ, իսկ երկրի առա­ջին դէմ­քը... ար­ձա­կուրդում էր։ Քայ­լող ստա­մոքսնե­րը հպար­տա­նում են գի­նու եւ խո­րովա­ծի փա­ռատօն­նե­րով։ Իսկ լրագ­րողնե­րը դէս ու դէն ըն­կած փոր­ձում են վեր­ծա­նել ՀՀ-ի վար­չա­պետի յայ­տա­րարու­թիւնը դրա­կան ազ­դակնե­րի մա­սին, որն իբր արո­ւել են Թուրքիայի վար­չա­պետ Ռե­ճեփ Թայ­յիպ Էր­տո­ղանի կող­մից.

«Ես յա­ջողու­թիւն եմ մաղ­թում ՀՀ նոր կա­ռավա­րու­թեանը։ Մեր տա­րածաշրջա­նին կա­ռու­ցո­ղական մօ­տեցում է պէտք։ Նոյ­նիսկ եթէ կան տա­րաձայ­նութիւններ, պէտք է դրա­ցիական յա­րաբե­րու­թիւններ զար­գացնել տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանու­թեան եւ ինքնիշ­խա­նու­թեան սկզբունքնե­րը յար­գե­լու հի­ման վրայ։ Ուստի մենք կա­րող ենք աս­տի­ճանա­պէս կար­գա­ւորել յա­րաբե­րու­թիւննե­րը ՀՀ հետ՝ նոր կա­ռավա­րու­թիւնը յայ­տա­րարել է այդ ուղղու­թեամբ շար­ժո­ւելու պատ­րաստա­կամու­թեան մա­սինե։

Իսկ միւս կող­մից ՀՀ-ի վար­չա­պետը պատ­րաստւում է խա­ղաղու­թեան պայ­մա­նագիր կնքել Ատրպէյճանի հետ՝ նոյն տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանու­թեան սկզբունքով։ Ուստի հրա­ժեշտ պի­տի տանք Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նին եւ Ար­ցա­խին, ինչպէս նաեւ ՀՀ-ան այն տա­րածքնե­րին, որոնք սահ­մա­նագծման ար­դիւնքում անցնե­լու են Ատրպէյ­ճա­նին...։