Hrant Dink Vakfı’nın 2016’da, Gülbenkyan Vakfı ortaklığıyla başlattığı Batı Ermenicesi Çalışmaları, çok çeşitli kesimlerden, farklı ülkeler, meslekler ve yaş gruplarından katılımcıların yoğun ilgisiyle devam ediyor. Pandemi nedeniyle geçen yıl çevrimiçi ortama aktarılan çalışmalarda 2021 bahar dönemi geçen ayın sonunda başladı; 15 Mart’ta ise Ermenice konuşma atölyeleri başlıyor. Bu çalışmaların katılımcılarından Ayşenur Kolivar, Agos için, diğer katılımcılara, Batı Ermenicesi öğrenmek istemelerinin nedenlerini, dil öğrenme sürecinde neler yaşadıklarını, karşılaştıkları sorunları ve geliştirdikleri çözümleri sordu. Aldığı yanıtları, 21 Şubat Dünya Anadili Günü vesilesiyle bu hafta başladığımız ve önümüzdeki sayıda devam edeceğimiz bu dosyada bulacaksınız.

Mektuptan, Hamidiye Alayları mensubu Haydaran Aşireti’nin, Abdülhamit döneminin sağladığı yasal soygun ve şiddet izinlerinden kaynaklanan güçle, bölgelerindeki Ermenileri topraklarını terke zorlayarak, Erciş, Patnos ve Adilcevaz gibi geniş bir coğrafyada Ermenilerin arazilerini gasp etmiş olduklarını anlıyoruz.

Lerna Ekmekçioğlu’nun ‘Bir Milleti Diriltmek (1919-1933): Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Türkiye’de Ermeniliğin Yeniden İnşası’ başlıklı kitabı Aras Yayınları’ndan çıktı. Ekmekçioğlu, kitabında, I. Dünya Savaşı sonrasında işgal altındaki İstanbul’da hayatta kalan Ermenileri mercek altına alarak Ermenilerin hangi siyasi, ekonomik ve toplumsal adımlarla kendini yeniden inşa etmeye çalıştığını, bu süreçte toplumsal cinsiyet rollerinin hangi şekillerde yeniden üretildiğini araştırıyor. Kitabın odağında ise dönemin kadın hareketinin önde gelen isimlerinden Hayganuş Mark tarafından 1919-1933 arasında aralıksız olarak yayımlanan ve birçok feministin yazılar kaleme aldığı kadın dergisi ‘Hay gin’ var. Ekmekçioğlu ile kitabından yola çıkarak Ermeni feministlerin yüz yıllık serüvenini konuştuk.

Gazeteci-yazar Serdar Korucu’nun iki yeni kitabı, ‘Sancak Düştü: İskenderun Sancağı’ndan Hatay’a Ermeni Meselesi’ ve ‘Ahalinin Gidişi: Musa Dağ 1939’ Aras Yayıncılık’tan çıktı. Korucu ile kitaplarından yola çıkarak, dünden bugüne Antakya Ermenilerini konuştuk.

Araştırmacı yazar ve hukukçu Orhan Gazi Ertekin’in derlediği ‘Maraş Katliamı: Vahşet, Direniş ve İşkence’ adlı kitap Dipnot Yayınları’ndan çıktı. Ertekin’le kitabından yola çıkarak, Türkiye’de ‘kurucu suç’ ve ‘yüzleşme’ üzerine bir söyleşi yaptık.

Agos yazarlarından Ohannes Kılıçdağı, Youtube kanalında, 1942 yılında çıkarılan ve gayrimüslimlerin üzerine ağır bir mali yük bindiren Varlık Vergisi uygulamasını, konu üzerindeki çalışmalarıyla bilinen Prof. Dr. Ayhan Aktar ile değerlendirdi.

Anna Maria Beylunioğlu ve Özgür Kaymak’ın birlikte yazdığı ‘Kısmet Tabii… İstanbul’un Rum, Yahudi ve Ermeni Toplumlarında Karma Evlilikler’ başlıklı kitap, İstos Yayınları'ndan çıktı. Kitaba konu alan araştırma kapsamında, 57 görüşme yapılmış. Görüşme yapılanlardan 19’u Rum, 18’i Yahudi, 14’ü ise Ermeni cemaatine mensuplar. Kitabı, yazarlarıyla konuştuk.

Karşı duruşunun bile kendine has bir zarafeti vardı. Yürekli ve dimdikti. Hem toplumsal hem bireysel kırılganlığı çok uzaktan, kapalı gözlerle bile okuyabilen ender aydınlardandı.

Koca yürekleriyle dar sokakları genişleten, birbirlerine müsamaha içinde olan taş avlulu evlerdeki sakinlerden biri de babaannemdi. Süryanileri, Keldanileri, Ermenileri ilk ondan duymuştum. Babaannemin son zamanlarına kadar dostluk bağıyla bağlı olduğu en yakınındaki kişi Ermeni bir kadındı.

Agos'un ilk yazarlarından, Hrant Dink'in yakın dostu Oşin (Yalçın) Çilingir'i 10 Ocak Pazar günü kaybettik. Çilingir 12 Ocak Salı günü düzenlenen cenaze töreninin ardından toprağa verildi. Dostları Çilingir'i yazılarıyla uğurladı.

Agos’un yazı kadrosuna Hrant Dink, iki ahpariğini katmıştı. En kıdemlisi ANT dergisinin yazı işleri müdürlüğü gerekçesiyle 12 Mart sonrasını hapiste geçiren Ohannes Yaşar Uçar, diğeri de 12 Mart’ta Selimiye’de bulunmuş, 1980 öncesinin Demokrat gazetesinin Cihan Ateş’i, yani Oşin Çilingir.