Բազում հարցումներ կան, որոնք անպատասխան մնացած են։ Ո՞վ կամ որո՞նք առեւանգեցին Շրնաք քաղաքիի Պէյթիւլշեպափ գաւառի Մեղր (Քովանքայա) գիւղի բնակիչ Հիւրմիւզ եւ Շիմունի Տիրիլ ամոլը։ Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս։ Ո՞ւր սպաննուեցաւ Շիմունի Տիրիլ։ Այս հարցումներէն ոչ մէկը յստակ պատասխան ունի։ Միակ յստակ իրողութիւնը Շիմունի Տիրիլի անշունչ մարմնի յայտնութիւնն է։ Իսկ ամուսինէն՝ Հիւրմիւզէն մինչեւ օրս ոչ մէկ լուր։ Այս մասին զրուցեցինք իրենց որդւոյն՝ Հայր Ռեմզի Տիրիլի հետ։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
Նախ սկսինք ձեր մանկութանն ալ անցած Մեղր գիւղը նկարագրելով։
Ինչպէս անունն ալ կը վկայէ մեր գիւղը բնութագրող կարեւորագոյն արտադրութիւնը մեղրն է։ Անոր բնակիչները անցեալին եղած են հայերը։ Մենք այդ գիւղը հաստատուած ատեն հայերը արդէն չկային։ Իմ ընտանիքը Հաքարիի Թիարի գիւղէն է։ Մեզ քաղդէացի կը կոչեն։ Իսկ մենք մեզ ասորի, մայրենի լեզուն ալ ասորերէն կը կոչենք։ Մեղրը իմ ծննդավայրն է, ուր ապրած եմ մինչեւ ութը տարեկան։ 1989-ին գիւղը եւ հարեւան բոլոր գիւղերը տեղահան եղան պետական որոշումով։ Մեր հեռանալէն ետք զինուորները գիւղը հրկիզեցին։ Իսթանպուլ փոխադրուեցանք։ Յատկապէս տարեցները դժկամեցան գիւղը լքելու։
Իսկ ե՞րբ վերադարձաք։
1992-ին էր, որ պատկան մարմիններէ թոյլտուութիւն ստանալով վերադարձանք մեր գիւղը։ Ափսոսանքով տեսանք, որ մեծ հառեւանները չէին վերադարձած։ Վերակերտեցինք մեր հրկիզուած տուները։ Այդ տարիներուն գիւղը ոչ ճամբայ ունէր, ոչ ելեկտրական հոսանք, ոչ ալ ըմպելի ջուրի ցանց։ Նոյն տաուայ աշնան ուսանելու համար կրկին Իսթանպուլ եկայ։ Արդէն ընտանիքս ալ չէր ուզեր որ գիւղը մնայի։ Այդ տարիները թէժ կրիւներ կը կայանար զինուորներու եւ քիւրտ ազատամարտիկներու միջեւ։ Գիւղը այդ կռիւներու առանցքին կը գտնուէր։ Կարելի չէր զինեալ ազատամարտիկները գիւղէն վտարել։ Աւելի վերջ զինուորները կու գային եւ մեզ կը տանջէին ազատամարտիկները կերակրելու պնդումով։ Թէ հայրս եւ թէ մեր հարեւաններէն շատեր բազում անգամներ այդ պնդումներով ձերբակալուեցան եւ բանտարկուեցան։ 1993-ին մեր գիւղէն երկու երիտասարդներ անյայտ կորան։ Անոնց որուն ձեռքով սպաննուելուն մասին ականատեսներու վկայութիւններ կան, բայց փաստերու անբաւարարութեան պատճառաւ ոչ ոք դատուեցաււ։ 1994-ին գիւղը կրկին անգամ դատարկուեցաւ։ «Այժմ հեռացէք, ամռան կրկին կու գաք» ըսած էին, բայց մենք դեռ բլուրին չէինք հասած, երբ ծուխը սկսաւ բարձրանալ գիւղի վերեւ։ Փոխադրուեցանք Կեզնաղ գիւղը, ուր հազիւ մէկ տարի կրցանք մնալ։ Ապա այդ գիւղի բնակիչներու հետ միասին կրկին վտարուեցանք ու վերադարձանք Իսթանպուլ։
2004-ին կրկին դիմում կատարեցինք գիւղ վերադառնալու համար։ Հայրս նախաձեռնողն էր գիւղ վերադառնալու որոշումին, բայց շատեր համամիտ չէին իրեն հետ։ 2010-ին մեր ընտանիքի անդամները ամառները գիւղ կ՚երթայինք։ Աւելի ետք հօրս զարմիկը Ապրօ Տիրիլ եւս գիւղ գալ սկսաւ։ Մեղուաբուծութեամբ կը զբաղէր։ Յետոյ Ֆրանսայէն մէկը եւս եկաւ եւ հօրսեղբայրս ու որդիները։ 2014-ին երբ ես քահանայ ձեռնադրուեցայ, ծնողներս ալ ամբողջովին գիւղ հաստատուեցան։ Երբ որ գիւղ երթամ եկեղեցւոյ մէջ պատարագ կը մատուցեմ։ Եթէ այս դէպքը չպատահէր այս տարի գիւղի բնակիչներու թիւը 50-ի հասած կ՚ըլլար։ Խաղաղութեան գործընթացի շրջանին յոյսեր ծաղկած էին, որոնց հետեւանքով արդիաշունչ տուներ սարքուեցան եւ հողածածկ ճամբայ ալ ունեցանք։
Վերջին անգամ ե՞րբ խօսած էք ձեր ծնողաց հետ։
Կաղանդի օրն էր, որ խօսեցայ մօրս հետ եւ անոր ըսի թէ Յունուարի 8-ին իրենց մօտ պիտի ըլլամ։ Սակայն կիսատ մնաց մեր այդ զրոյցը, յանկարծ հեռախօսակապը խզուեցաւ։ Ափսոս որ ես ծանրաբերնուած աշխատանքի բերումով ամսուն 8-ին չէի կրցած երթալ։ Վերջին անգամ Յունուարի 7-ի երեկոյեան եղբայրս խօսեցաւ իրենց հետ։ Այդ օրէն ետք իրենցմէ լուր չենք ստացած։ Երբ ամսուն 12-ին գիւղ գացի իրենք չկային։ Տան մէջ ամէն ինչ տեղն ու տեղին էր։ Հօրս զարմիկին Ապրոյին հարցուցի, յայտնեց թէ «Մենք պիտի երթանք, անասունները դուն խնամէ» ըսած են։ Ազգականներս հետս էին, քանի մը օր սպասելէ ետք շրջակայքի Ոստիկան Զօրաց հրամանատարութեան լուր տուինք։ Ապրոն մեզի տեղեակ չէր պահած մօրս եւ հօրս անհետացումէն։ Ես երբ 12 Յունուարին գիւղ հասայ, ըսաւ որ 11 Յունուար շաբաթ օր 3 հոգի զիրենք տարած է։
Ուրեմն կ՚ըսէք որ հակասութիւններ կայ Ապրոյի պատմածներուն մէջ։
Ճիշդ էք։ Իր բոլոր հայցերը հակասական են։ Շատ բարկացած եմ իրեն, որովհետեւ մայրս Նոյեմբեր ամսու մէջ էր, որ ինծի պատմեց թէ Ապրոն իրենց սպառնացած է։
Բայց ինչո՞ւ։
1993-ին իրենց որդւոյն կորուստէն հայրս պատասխանատու կը համարէր։ Հայրս պատմած էր թէ Ապրոյի կնոջ Մերյէմի խնդրանքով ինք զանգահարած էր Պոլիս եւ ուզած էր որ գիւղ վերադառնայ։ Երկու պատանի զարմիկներ վերադարձի ճամբուն կորսուեցան։ Հայրս էր որ փաստաբաններ բռնեց, դատերուն հետեւեցաւ եւ խնդիրը մինչեւ ԵՄԻԱ փոխանցեց։
Խնդիր մը եւս կայ։ Հողի անհամաձայնութիւն մըն ալ կայ մեր միջեւ։ 2019-ի Մայիսին Ապրօ Տիրիլ ծնողներուս բնակած տան ուղղութեամբ հինգ անգամ կրակեց։ Աւելի վերջ ըսաւ թէ հարբած էր։
Ձեր այս պատմածներով խնդիրը այլ հանգամանք կը ստանայ։ Ի՞նչ ըսել կ՚ուզէք։
Հարցազրոյցը ընդունեցի որպէսզի խնդրին այս երեսակին ալ ուշադրութիւն դարձնէք։ Կը պնդուի թէ 7 Յունուարէն ետք գիւղի հեռախօսացանցին մէջ խանգարումներ եղած են։ Կը պահանջեմ որ ստուգուին այդ խանգարումները։ Տակաւին կը պահանջեմ որ Ապրօ Տիրիլի հեռախօսի հաղորդումները վերծանուին։ Հարցաքննուի իր բարեկամը Իսմաիլը։ Ապրոյի յայտով մայրս ու հայրս դէպի ներքեւ ուղղուած են։ Մենք ալ այդպէս կը կարծենք։ Մօրս դիակը իր մատնացոյց ըրած տեղէն ջուրը նետուած ըլլալու է եւ շուրջ 500 մերթ ջուրի հետ քշուած։ Դիազնման տեղեկագրին մէջ կը նշուի թէ մայրս խոշտանգուած է։ Որո՞ւ կողմէ եւ ինչո՞ւ։ Ըստ երեւոյթի այս ու նման հարցումներու պատասխանը Ապրոյի լուրջ հարցաքննումով մը միայն կրնայ յստականանալ։
Յ.Գ.- Ապրօ Տիրիլ եւ ընտանիքը այս պադումներէն ետք բնականաբար կ՚ունենան պատասխանելու իրաւունք։ Ամենայն անկեղծութեամբ կը յայտնեմ թէ եթէ այդ առումով դիմում կատարեն ես պատրաստ եմ իրենց պատմածները եւս ընթերցող ներուն փոխանցելու։
