Մայրը եւ որդին ժամացոյցի մը սլաքներու տպաւորութիւնը կը թողուն իմ մօտ։ Կարճ սլաքը որ կը յառաջանայ, մայրն է կարծես,
իսկ որդին իբրեւ երկար սլաք կը շրջի, կը շրջի ու կը կպչի մօրը։
Տղամաղդկանց զինծառայութեան յուշերուն նման է կիներու յղութեան յուշերը, անվերջանալի։ Ոմանք կը գովաբանեն այդ շրջանը։
Մինչդեռ այդ երկար ժամանակի հատուածին մէջ ինչ սարսափազդու վախեր, մտահոգութիւններու կ՚ապրուին։
«Ակօս»ի մեր սիրելի գործընկերներէն Ռիթա Էնտեր իր յղութեան շրջանին լսեց նաեւ ուրիշներու յղութեան պատմութիւնները եւ
հեղինակեց «Մէկ Ձայնով» անուն գիրքը։ Ահա մեր զրոյցը ստորեւ։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
lusyenkopar81@hotmail.com
Ինչպէ՞ս որոշեցիր նման գիրքի մը ձեռնարկել։
Իմ յղութեան մեծ մասը անցաւ քարանթինի պայմաններուն մէջ։ Փողոցը կեանքը կարծես կանգ առած էր։ Նուազած էին գործերս։ Աւելի երկար կը մտմտայի ընդհանրապէս յղութեան եւ յատկապէս ալ իմ յղութեան մասին։ Նիւթի հետ առնչուած գիրքեր կը կարդայի, որոնք ընդհանրապէս կը ծանրանային առողջութեան ու խնամքի նիւթերուն։ Կը զգայի որ երեւոյթը այսքանով սահմանուած չէ։ Խօսելու արժանի այլ երեսակներ ալ ունի։ Այսպէս ծագեցաւ նման փորձառութիւն ապրած այլ կանանց հետ խօսելու գաղափարը։ Իմ նախորդ աշխատութիւններէն ալ օրինակ առնելով ուզեցի այս մասին աւանդութիւններն ալ պրպտել։ Տարբեր մշակոյթներէ ներս յղութեան եւ ծննդաբերելու հետ առնչուած աւանդութիւնները եւ սովորոյթները իմանալ ուզեցի։ Գիրքը իմ այդ հետաքրքրութեան պտուղն է։
Զրուցեցիր մէկ մարմնի մէջ երկու կեանք պարունակող անձանց հետ։ Անոնց ապրած դժուարութիւնները ինչպէ՞ս տպաւորեցին քեզ։
Անշուշտ որ կորուստները կամ այրերու բռնութիւնները կամ ուրիշ մէկ օրինակին յղութեան ընթացքին բերման ենթարկուիլը յուզիչ պատմութիւններ էին։ Բայց իբրեւ լսող իմ յուզումս ի՞նչ կը նշանակէ այդ տառապանքը ապրողներուն դիմաց։ Զիս ամենաշատ տպաւորող խորհուրդը մէկ մարմնի մէջ երկու կեանք ապրիլն էր, որ կ՚ապացուցէր կին արարածի ուժեղութիւնը։
Քանի՞ կիներուն հետ զրուցեցիր։ Բոլորին հետ ծանօթացա՞ր։ Ինչպէ՞ս կապ հաստատեցիր իրենց հետ։
Գիրքին մէջ 26 կիներուն հետ զրուցած եմ, որոնցմէ 13-ը արդէն նախապէս ալ ծանօթ էին։ Իսկ անծանօթները հարց ու փորձով գտայ։ Պատահական ընտրութիւններ չէին։ Օրինակի համար լազ կնոջ մը յղիութիւնը կամ մանկաբարձի մը յղիութիւնը ինծի համար յատուկ նշանակութիւն ունէին։ Սեռային խտրականութեան նիւթերով աշխատող կին մը դարձեալ իմ ուշադրութեան կիզակէտին եղաւ։ Համարեա բոլորին հետ համացանցի միջոցաւ տեսալսողական դրութեամբ զրուցեցինք։ Իսկ քանի մը օրինակներու հետ միայն հեռախօսով բաւարարուեցանք։
Գիրքին մէջ յատկապէս կը հարցնես տարբեր սովորոյթներու եւ աւանդոյթներու մասին։ Օրինակ ինծի համար շատ հաճելի էր Սրբուհի Վարվառայի օրը։ Կրնա՞ս քիչ մը մանրամասնել։
Այս աւանդութեան մէջ գլխաւոր դերակատարն է ցորենի հասկը։ Ցորենը առատութեան կողքին ծննուդաբերութեան ալ խորհրդանիշն է։ Սրբուհի Վարվառան կը յիշատակուի 17 Դեկտեմբերին։ Եթէ կ՚ուզես շարունակութիւնը փոխանցեմ զրուցակիցիս պատումով. «Տարածուն համոզում է թէ Սրբուհի Վարվառան ապրած է Լիբանանի շրջակայքը։ Բաւական վիճելի կերպար մըն է։ Հայրը կռապաշտ մըն էր։ Քրիստոնէութեան հակումներ ունեցող դուստրը բանտարակած էր աշտարակի մը մէջ։ Սրբուհի Վարվառա աշտարակէն փախչելով կ՚անհետանայ ցորեանի հասկերուն մէջ։ Սակայն հրաշքը հոն է, որ այդ ցորենի արտը նախապէս գոյութիւն չունէր, յանկարծակի բուսաւ ու աճեցաւ, որպէսզի Վարվառա անհետանայ հասկերու մէջ»։
Զիս տպաւորող պատումներէն մէկն ալ առաջին յղութիւնը վիժումով աւարտած կնոջ մասին է։ Այդ վիժումը շատ ազդած է իր վրան եւ երկրորդ յղութեան ընթացքին մինչեւ ծննդաբերութիւն չէ կրցած իւրացնել իր զաւակը։ Կրնա՞ք պատմել այս մասին։
Մայրական ֆաշիզմը ինչպէ՞ս կը բնութագրէք հարցուցած էի։ Ինքզինք կատարեալ մայր ըլլալով տեսնող կարգ մը կիներու ամէն ինչի միջամուխ ըլլալը ես կը բացատրեմ մայրութեան ֆաշիզմ եզրով։ Միշտ թերութեան մը կը վերագրեն։ Համոզուած են որ զաւկիդ հանդէպ բաւականին սէր, ուշադրութիւն եւ խնամք չես ցուցաբերեր։ Նոյնիսկ յաճախ կը շեշտեն զաւկիդ որքան տկար, լալկան, կամ անառակ ըլլալը։ Յուսամ չես հանդիպիր իրենց, բայց անկարելի է, ընդմիշտ հոն են։ Զաւակդ պատուաստի կը տանիս կամ մրգավաճառէն գնում պիտի ընես եւ կամ հանրաշարժող պիտի ճամբորդես անոնք միշտ կողքիդ են։ Պատրաստ են քեզ սաստելու եւ խրատներ տեղացնելու։ Այս հաստատումները ընելէն ետք մեկնաբանեց նաեւ նման վարքի ետին կանգնած հասարակական իրողութիւնը։ Կանանց իշխանութեան միջոցները խիստ սահմանափակ ըլլալուն այս նիւթի մէջ առիթ մը գտած կ՚ըլլան։ Օրինակի համար սապէս կ՚ըսեն. «Դուն փաստաբան ես։ Բազմաթիւ գիրքերու հեղինակն ես։ Բայց մայրութիւնը բոլորովին տարբեր բան է։ Դուն եկուր ինծի հարցուծ թէ ինչ է մայրութիւնը»։ Իրենք մղող պայմանները գիտնալուս, բարկանալ ալ կարելի չէ։ Անոնք ալ այս բնագաւառին մէջ զիրենք յաջողած կը զգան։
Գիրքիս մասին գրախօսական մը շարադրած ընկերաբան Արուս Եումուլ անդրադարձած էր այս երեւոյթին եւ գրած էր հետեւեալը. «Յղի կնոջ մարմինը ենթակայ է ուրիշներուն խորհուրդներուն եւ խրատներուն՞ նոյնիսկ դպչելուն։ Կիներու վերագրուած աւանդական մերձեցումի համաձայն յղի կինը պէտք է հրաժարի իր եսէն։ Թուրքիոյ մէջ իւրաքանչիւր կին կ՚առերեսուի այս իրողութեան հետ»։
Զրուցակիցներէդ մէկուն «Ամէն ծննդաբերութիւն իրեն յատուկ է։ Նոյնիսկ մանկաբարձ բժիշկը անգամ չի գիտեր ինչպէս ծննդաբերութիւն պիտի ընես» խօսքը ինծի համար ծննդաբերութիւնը բացատրող լաւագոյն նախադասութիւնը եղած է։ Քու լաւագոյն նախադասութիւնդ ո՞րն է։
Չեմ կրնար իսկոյն պատասխանել նման հարցումի մը։ Բայց ես ալ այդ նախադասութենէն տպաւորուած էի։ Ներկայիս բնական եղանակներով ծննդաբերելու մասին լուրջ ճնշում մը կայ եւ այդ ճնշումը բանեցնողները միայն մասնագէտները չեն։ Ցանկացած մարդ այս մասին կարծիք յայտնելու իրաւասու կը տեսնէ զինք։ Անշուշտ որ բնական ծննդաբերութիւնը շատ յատուկ երեւոյթ մըն է, բայց պահը ինչ կը թելադէ չենք կրնար կանխատեսել։ Ուրիշ զրուցակիցի խօսքով կը պատասխանեմ. «Ինչ որ ալ ըլլայ յղութեան եւ ծննդաբերութեան հաճոյքը կ՚ապրինք»։
Յղութիւնը ինքնին շատ տպաւորիչ շրջան մըն է։ Պատրաստութեան շրջան մը։ Իսկ ինչի՞ պատրաստութիւն։ Արդեօք մայր ըլլալու պատրաստուիլ կարել՞ է։ Զրուցակիցս, որ ինք ալ գիրքի մը հեղինակն էր իր ստեղծած կերպարներէն Զելիհան օրինակ բերելով հետեւեալը ըսաւ. «Զելիհա Հալէպչէի դէպքերու ընթացքին կ՚անդրադառնայ որ յղի է։ Անշուշտ մեզ նման չի տարուիր արդեօք երախայ մը բերելու պատրա՞ստ եմ մտածելու։ «Յղի եմ» կ՚ըսէ ու վերջ։ Այդ պահուն արդէն երախայ մը ունի կռնակին կապած, երկրորդ մը ձեռքէն բռնած, երրորդ մը գիրկը եւ չորրորդը արդէն անկախաբար իր առջեւ կը քալէ։ Ծիծ տուած ժամանակ յղիանալը բաւականին դժուար բան մըն է։ Բայց իրենց համար դժուարութիւնը մեր ընկալումէն տարբեր է։ Այդ կիներէն ոմանք նոյնիսկ մէկ անգամ բժշկական քննութեան չեն ենթարկուիր։
Այս մասին ուրիշ վկայութիւն մը բերած էր նկարահան Էլմաս Արուս։ Ան ալ իր յղութեան շրջանին Մարտին վաւերագրական ֆիլմ նկարահանած ժամանակ խիստ տպաւորուած էր 23 կամ 24 տարեկան թուացող կինէ մը։ «Կը հարցնեմ քանի տարեկան եմ –չեմ գիտեր-» կը պատասխանէ։ Քանիերորդ երախադ է կը հարցնեմ։ Աչք մը կը նետէ շուրջիններուն եւ ապա կը պատասխանէ։ Կը շարունակեմ հարցնել, բժիշկի գացած է։ -Ո՛չ- կ՚ըսէ ու փորձառու կնոջ մը անունը կ՚ըսէ, ան օգնած է ծննդաբերելուն։ Քանի տարեկանիդ ամուսնացար հարցումն ալ անպատասխան կը մնայ։ Ոչ կնութեան, ոչ յղութեան եւ ոչ ալ ապրած կեանքին կը գիտակցի։ Իրեն վերագրուած պարտականութիւններ կան այս աշխարհի վրայ, որոնք պիտի կատարէ։ Հարս ես պիտի աշխատիս, կին ես պիտի գոհացնես ամուսնոյթ սեռային պահանջները, եւ մայր ես պիտի խնամես զաւակներդ։ Այս բոլորին մէջ իրենց յատուկ ոչինչ կայ»։
Բացի այս ինքնութեան կորուստէն, կայ նաեւ անցանկալի յղութեան երեւոյթներ։ Կ՚ուզէի այդպէս օրինակ մըն ալ տեղադրել գրքին մէջ, բայց հոգեվիճակս այդքան ալ յարմար չէր։ Միւս կողէ կան օրացոյցի համաձայն յղիացողներ։ Նախքան ծննդաբերելը խնամողներու փնտռտուքին մտածներ։ Արդեօք անոնք աւելի պատրա՞ստ են։ Վստահ չեմ։ Չեմ կարծեր։
Գիրքին մէջ կը հանդիպինք մանկաբարձ բժշկուհիի, կամ նորածիններու խնամքը ստանձնած բուժքոյրերու։ Արդեօք անոնք ի՞նչ փորձառութիւններ ապրեցան։ Իրենց գիտելիքները դիւրաւ կրցա՞ն կիրարկել։
Ձեր նշած երկու զրուցակիցս ալ գիտակից ու փորձառու մայրեր էին, հետեւաբար դիւրաւ կրցան անտեսել շուրջէն եկած թելադրանքները։ Բժշկուհին յղութեան առաջին օրէն սկսեալ միշտ լաւ տրամադրուած է։ Իսկ բուժքոյրը որոշ դժուարութիւններ ապրեցաւ։ «Առաջին զաւակիս հետ, երբ հիւանդանոցէն տուն եկայ որոշ տատանցումներ ապրեցայ։ Մօտաւորապէս երեք ամիս տեւեց այս նոր կեանքի յարմարուիլս։ Ես ինքս ցուցմունքներ կ՚ընէի նոր ծննդաբերած կանանց։ Հետեւաբար գիտէի բոլոր այդ գործողութիւնները։ Ինծի համար անսովոր եղածը զաւկիս հետ ամբողջ օր մը անցնելն էր։ Հիւանդանոցն ալ նոյն բաները կ՚ընէի, բայց աշխատապահս կ՚աւարտէր եւ ազատ կը մնայի։ Իսկ այս նոր դրութեան մէջ ազատ մնալու հնարաւորութիւն չկար։ Ծննդաբերութեան 20-րդ օրն էր մօրս դիմեցի եւ ըսի որ պէտք է աշխատանքի երթամ ու ամուսնոյս հետ սինեմա գացի։ Երեք ամիս վերջը դադրած էի ծիծ տալէ եւ իսկապէս աշխատանքի վերադարձայ»։
Վերջին անգամ կ՚ուզեմ հարցնել ընդհանրացած աւանդութիւններու մասին։
Այս զրոյցներէն պարզուեցաւ թէ ամենաընդհանուր աւանդոյթը քառասունքի սովորութիւնն է։ Բոլոր կրօնները կամ ազգութիւնները կը յարգեն 40 օրը։ Աչքի ուլունքը եւս ընդհանրացած երեւոյթ մըն է։ Բայց ինծի համար ալ յայտնութիւն եղած սովորոյթներ կային։ Նորածինին սենեակը դանակ մը դնել, պորտը դրան շեմին ծեփել, նորածինը մեղրով օծել, նոր ծննդաբերած կինոջ անձրեւի ջուրով լուացուիլը…։ Ջուրը ինքնին խորհրդանիշ մըն է արդէն։ Մօր արգանդին մէջ ջուրի մէջ աճած նորածինը ջուրով կը դիմաւորուի, ջուրով կ՚օծուի։ Մկրտութենէն ետք աւազանի արարողութիւնն ալ յատուկ նշանակութիւն մը ունի։ Գնչուական սովորոյթով մը 20 օրեայ նորածինին նուագածուներու ընկերակցութեամբ բաղնիք տարուիլը եւս հետաքրքրական էր։ Սեֆարատ հրեաները «քաշատուրա» կոչուած սովորութիւն մը ունին։ Յղութեան հինգերորդ կամ եօթերորդ ամսուն երկուշաբթի կամ հինգշաբթի օր մը գալիք երախային համար սպիտակ լաթէ շորեր կը կարուի։ Հազիւ այդ արարողութենէ ետք է որ երախային համար գնումներ կը կատարուին։
Որդիս ծննդաբերութենէն քանի մը օր ետք թլփատուեցաւ եւ աղօթքներով անուանակոչուեցաւ։
