Երեւանի ձգողական ուժը

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Անկարե­լի է գիտ­նալ թէ քա­նիերորդ ան­գամն է, բայց ահա կրկին ճամ­բայ ելած եմ դէ­պի Հա­յաս­տան։ Կը յի­շեմ իմ առա­ջին ու­ղե­ւորու­թիւնը 1986 թո­ւակա­նի Սեպ­տեմբե­րին, երբ կ՚իրա­կանա­նար մու­րազ մը, այ­ցե­լելով ԽՍՀՀ։

Աւե­լի քան 40 ուխտա­ւոր­ներ լու­սա­հոգի Կար­պիս Ու­ղուրլո­ւեանի առաջ­նորդու­թեամբ, Կար­սի Աքեաքա­յի սահ­մա­նադու­ռէն ան­ցանք Կիւ­միր, կամ ալ այդ ժա­մանակ­նե­րու անո­ւանու­մով Լե­նինա­կան։

Պոլսյ Պատ­րիար­քա­րանի միաբան­նե­րէն Մես­րոպ Ծ. Վրդ. Մու­թա­ֆեան այդ ուխտագ­նա­ցու­թե­նէ վե­րադար­ձին Էջ­միած­նի մէջ եպիս­կո­պոս ձեռ­նադրո­ւելով ար­դէն կը կո­չուէր Մես­րոպ Սրբա­զան։

Երե­ւանը իր չքնա­ղու­թեամբ, բնա­կիչ­նե­րու ջերմ եռան­դով, արո­ւես­տի ու մշա­կոյ­թի տա­ճար­նե­րով, խումբի բո­լոր ան­դամնե­րուն հետ միասին հմա­յած էր նաեւ ինձ։ Եպիս­կո­պոսա­կան ձեռ­նադրու­թե­նէն ան­մի­ջապէս ետք մաս­նակցած էի Մու­սա Լե­րան աւան­դա­կան տօ­նախմբու­թեան։ Եր­կու շա­բաթ տե­ւողու­թեամբ այդ ուխտագ­նա­ցու­թեան իւ­րա­քան­չիւր օր բա­ցառիկ ապ­րումներ, հրա­շալի հան­դի­պումներ ու ծա­նօթա­ցումներ կը պար­գե­ւէր բո­լորիս։

Կը յի­շեմ այն ար­տա­կարգ պա­հը, երբ Լե­նինա­կանի ճամ­բուն վրայ հան­դի­պեցանք Ու­ճան գիւ­ղը, ուր մեծ հօրս Վար­դա­նի զի­նըն­կերնե­րը խորհրդա­յին վար­չա­կար­գը յան­կարծա­կիին բե­րելով մէկ գի­շերո­ւան մէջ կանգնած էին իրենց զօ­րավա­րի՝ Անդրա­նիկի յու­շարձա­նը։

Ար­դէն դրա­կան բա­զում կան­խա­պաշար­նե­րով եկած էի Հա­յաս­տան, բայց տե­սած­ներս գե­րազան­ցե­ցին իմ երա­զան­քը։

Գի­տեմ որ իմ հաս­տա­տու­մը ան­հա­ւատա­լի պի­տի թո­ւի բո­լոր անոնց հա­մար, որոնք սե­փակա­նաշ­նորհո­ւած բնա­կարան­նե­րը ըն­տա­նիքի ան­դամնե­րու թի­ւով ինքնա­թիռի տոմ­սի փո­խարէն ծա­խեցին ու լքե­ցին սե­փական եր­կի­րը։ Անոնք հե­տագա­յին աւե­լի նո­ւազ մե­ղաւոր դար­ձան երկրի բո­լոր հարստու­թիւնը շոր­թե­լու հա­մար շարժման ան­ցած պա­տեհա­պաշտ աւա­զակ­նե­րու նկատ­մամբ։

Յա­ջորդ այ­ցե­լու­թեան հա­մար հարկ եղաւ ինը տա­րի սպա­սել։ Այս երկրորդ այ­ցե­լու­թեան օրե­րուն Հա­յաս­տան փոր­ձո­ւած էր իրա­րայա­ջորդ աղէտ­նե­րով։ 1988-ի երկրա­շար­ժը, վրայ հաս­նող իշ­խա­նափո­խու­թիւնը ու վեր­ջա­պէս Ար­ցա­խեան պա­տերազ­մի զո­հերու թի­ւը վե­րացու­ցած էր քա­ղաքա­մայր Երե­ւանի շէն­շող տրա­մադ­րութիւ­նը։

96-ին դար­ձեալ այ­ցե­լու­թիւն մը եւ բնա­կանա­բար բաղ­դա­տու­թիւն մը մէկ տա­րուայ ըն­թացքին ար­ձա­նագ­րո­ւած յա­ռաջըն­թա­ցի մա­սին։ Թէեւ յա­ռաջըն­թա­ցը նկա­տելի էր մայ­րա­քաղա­քի կեդ­րո­նական հա­տուա­ծին մէջ միայն, բայց այդ ալ բա­ւարար էր ապա­գայի նկատ­մամբ յոյ­սեր սնու­ցե­լու հա­մար։

Այդ յոյ­սե­րը հա­մազ­գա­յին պի­տի ըլ­լա­յին եթէ պա­տահած չըլ­լար Խորհրդա­րանի դէմ յար­ձա­կու­մը եւ զո­հուած չըլ­լա­յին երկրի ամե­նայու­սադրիչ քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րը յան­ձին Կա­րէն Տե­միր­ճեանը, Վազ­գէն Սարգսեանը եւ իրենց հետ զոհուած վեց երես­փո­խան­նե­րը։

Այդ դա­ւադ­րա­կան բնոյ­թի յար­ձա­կու­մէն ետք ալ աւե­լի թափ ստա­ցաւ դէ­պի օտար եր­կիրներ գաղ­թե­լու աղէ­տը։

Մենք վառ պա­հեցինք յոյ­սը, Հա­յաս­տա­նի հան­րա­պետու­թեան վե­րել­քի ու վե­րածաղկման մա­սին։

Այ­սօր բաղ­դատմամբ ան­ցեալին շատ աւե­լի լուրջ վտանգներ կը սպառ­նան մեր երկրին։ Բայց ի դէմ բո­լոր այդ պայ­մաննե­րուն Երե­ւան կը շա­րու­նա­կէ պա­հել իր յա­տուկ ձգո­ղու­թիւնը։ Իզուր չէ որ Զո­ւարթնոց օդա­կայա­նէն դէ­պի կեդ­րոն տա­նող ճա­նապար­հի վրայ մեր շրթնե­րը կը թո­թովեն՝ «Երե­ւան, Երեւան Իմ միակ օթե­ւան։ Ես կ՚անցնիմ կը գնամ, դու կ՚ապ­րիս յա­ւիտեան»։