Վա՜յ Բագրատին

Այս տողերու հեղինակը իր համեստութեան մէջ երբեք չէր մտածած թէ օր մը կը հարկադրուի իր անունին պատճառ դար­ձած շփո­թը փա­ռատե­լու։ Իրաւ ալ ես մի աղ­քա­տիկ Բագ­րատ եմ։ Կարգ մը բա­րեկամ­նե­րու յա­մառօ­րէն ուղղել ջա­նացա­ծին նման «Բա­գարատ» ալ չեմ։ (Ինչ զար­մա­նալի մե­ծամ­տութիւն, իմ անու­նը ին­ծի սոր­վեցնե­լու կ՚աշ­խա­տին)։ Դեռեւս ալ անուանի գրող Բագարատ Թեւեանի կողմէ գլխուս փաթթուած փորձանք մը։ Ար­քա­յական տոհ­մէ մըն ալ չեմ սե­րած։ Բագ­րա­տու­նի մը չեմ այ­սինքն, պարզ Բագ­րատ մը։ Ազպտեր­ցի Մար­գա­րի եւ Կա­մախ­ցի Վար­դա­նի թո­ռը, Սմբա­տի եւ Սի­րանոյ­շի որ­դին։

Իմ ծննդա­վայ­րի մէջ այնքան ալ տա­րածուն անուն մը չէ Բագ­րատ։ Ամ­բողջ կեան­քիս ըն­թացքին ճանչցած կամ լսած Բագ­րատնե­րու թի­ւը մէկ ձեռ­քի մա­տերէն աւե­լի չեն։ Տա­րեց­ներ կը պատ­մէին բռնցքա­մար­տիկ Բագ­րա­տի մը մա­սին, որ մա­հացած է մրցման պա­հուն։ Կար հօրս զի­նըն­կեր կազ­մա­կեր­պիչ Բագ­րա­տը, Սէ­մէր­ճեան եւ մէյմն ալ նա­խակրթա­րանի մէջ դա­սըն­կեր եւ ապա Ար­կենդի­նա հաս­տա­տուած տա­րեկից մը։ Այս է Պոլ­սոյ մէջ իմ գիտ­ցած բո­լոր անուանա­կից­ներս։

Առա­ջին ան­գամ ան­ցեալ տա­րի էր որ ար­ծարծած գա­ղափար­նե­րով բա­ւական ծի­ծաղ պատ­ճա­ռող սիւ­նա­կագիր Մեհ­մէտ Շէվ­քէթ Էյ­կի յօ­դուած մը ստո­րագը­րած էր մատ­նա­ցոյց ընե­լով հա­յոց մէջ թա­քուն ապ­րող հրեայ ծա­գու­մով Բագ­րա­տու­նի­ները։ Ան պնդած էր թէ պատ­մութեան մէջ այս կեղծ հա­յերը միշտ յե­տին նպա­տակ­ներ որ­դեգրած եւ փոր­ձանքներ յա­րու­ցած են հա­յոց գլխուն։ Այդ յօ­դուա­ծին հրատարակութենէն մօտ եր­կու տա­րի ետք այս ան­գամ Փէն­սիլվա­նիայէն եկաւ ար­ձա­գան­գը։ Ֆէ­թուլլահ Կիւ­լէն զգա­յացունց ելոյթ մը ու­նե­ցաւ եւ անէծքներ տե­ղացուց Բագ­րա­տու­նի­ներու ահա­բեկ­չա­կան խումբին դէմ։ Կիւ­լէն ամէն Եր­կուշաբ­թի կա­տարած զրոյցնե­րէն վեր­ջի­նին անէծքներ տե­ղացու­ցած է Թուրքիոյ իշ­խա­նու­թիւննե­րուն, որոնք կը պայ­քա­րին «Ֆէ­թուլլա­հի Ահա­բեկ­չա­կան Խումբ»ի դէմ։ «Աստուած փոր­ձանքնե­րու բե­րէ բո­լոր ահա­բեկ­չա­կան խումբե­րը։ Աս­տուած փոր­ձանքնե­րու բե­րէ բագ­րա­տու­նի­ներու ահա­բեկ­չա­կան խումբը։ Աս­տուած Փոր­ձանքնե­րու բե­րէ պար­սիկնե­րու ահա­բեկ­չա­կան խումբը։ Աս­տուած փոր­ձանքնե­րու բե­րէ ահա­բեկ­չա­կան խումբ չըլ­լա­լով հան­դերձ ահա­բեկ­չա­կան խումբ ըսող­նե­րը»։ Այս ելոյ­թը հրա­պարա­կուե­ցաւ Հէր­քիւլօրկ. անուն հա­մացան­ցա­յին կայ­քի վրայ, ուր կցուած էր նաեւ «Ո՞վքեր են Բագ­րա­տու­նինե­րը» խո­րագ­րեալ յօ­դուած մը։ Այս յօ­դուա­ծը պատ­մա­գիտա­կան բո­լոր պա­շարին միան­գա­մընդմիշտ վար­կա­բեկումն է։ Հոն յա­ճախ ակ­նարկու­թիւններ կան հա­յատեաց հա­յերէ։ Ար­դա­րեւ Լե­ւոն Փա­նոս Տա­պաղեան կամ Թոր­գոմ Ստե­փանեան թուրք ազ­գա­յին գա­ղափա­րախօ­սու­թեան ամե­նահա­ւատա­րիմ գոր­ծիչնե­րը եղած են եւ իրենց բո­լոր կա­րողու­թիւնը վատ­նած են հա­կահայ քա­րոզ­չութեան։ Խո­րաման­կութեան ռազ­մա­վարու­թիւնով մը Թուրքիոյ հա­յերը զերծ պա­հած են իրենց զրպար­տութիւննե­րէն, ատե­լու­թեան բո­լոր թոյ­նը հո­սեց­նե­լով սփիւռքա­հայու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նի հա­յու­թեան վրայ։

Անոնց մէջ­բե­րումնե­րով հիւ­սուած յօ­դուա­ծը կար­դա­լով սահմռկե­ցայ։ Ի զուր տեղ ես փոր­ձեր եմ օձիկս ազա­տել։ «Ես հա­սարակ սո­վորա­կան մի Բագ­րատ եմ» ըսե­լով։ Բագ­րա­տու­նի­ներու տոհ­մա­ծառը ան­գամ զիս կը հեր­քէ։ Այս թա­քուն հրեայ բագ­րա­տու­նիի ալ հայ­րը իմ հօր նման Սմբատ եղած է։ Իսկ իրենց եր­կի­րը Երզնկա­յէն Տիվ­րի­ղի եւ դէ­պի Կի­լիկիա երկարող աղեղի մը վրայ է, ինչպէս իմ Մարգար եւ Վարդան պապիկները, Արուսեակ եւ Աղաւնի տատիկները։ Կարծես այդքանը չէր բաւեր Կիլիկիայէն հարս բերի։

Ես ինչպէս չաղաղակեմ Վա՜յ ինձ, վա՜յ ինձ, վա՜յ ինձ…