Մեր աշակերտական խումբը, շնորհիւ Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան եւ Գիտութեան Նախարարութեան Սփիւռք բաժանմունքի տրամադրած հրաւիրատոմսերու՝ մայրաքաղաքի Քամի ակումբի մէջ կը վայելէ սփիւռքահայ DJ-ներու փառատօնը։ Հաճելի է տեսնել Էստոնիայէն, Ռուսաստանէն եւ Վրաստանէն ժամանած հայ պատանիներու տաղանդը լսել։ Թէեւ, ուժգին է երաժշտութիւնը եւ գլխու պտոյտ կու տան վառող-մարող մանիշակագոյն լոյսերը, բայց, ի՞նչ փոյթ սրահը լեցուցած հարիւրաւոր երիտասարդներու համար։ Բոլորը պարահարթակի վրայ են եւ վայրկեան մը իսկ չեն նստած։ Կը տեսնեմ, թէ կը մօտենայ մեր Սարինը։ Կը փորձէ բան մը ըսել բարձրաձայն.
- ՊԱՐՈՆ, ԱՅՍ ԱԿՈՒՄԲԸ...
- Ի՞ՆՉ...
- ԱՅՍ ԱԿՈՒՄԲԸ ՇԱՏ ԼԱՒ Է...
- ՉԵՄ ԿՐՆԱՐ ԼՍԵԼ, ԵԿՈՒՐ, ԴՈՒՐՍԸ ԽՕՍԻՆՔ։
Ակումբէն դուրս՝ Շառլ Ազնաւուրի հրապարակն է, Երեւանի ամենասիրուն անկիւններէն մէկը, -Աբովեան պողոտայի վրայ կիսաշրջանակ մը իրականութեան մէջ, որու աղեղին վրայ նստած են Մոսկուա կինօթատրոնը, Նկարիչներու տունը եւ ճարտարապետ Նիկողայոս Բունիաթեանի գլուխ-գործոցը՝ նախկին «Ինտուրիստ», այժմ՝ «Ռոյալ Թուլիփ» պանդոկը։ Հրապարակի կեդրոնազարդն է 12 համաստեղութիւններով մեծ շատրուանը, որուն քով նստած կը սկսինք, խօսակցական ձայնի սահմաններէն ներս, «ակումբ» բառի եւ մայրաքաղաքի բազմաթիւ ակումբներու մասին զրուցել։
- Սարին, գիտես, թէ քաղաքը հարուստ է պարի ակումբներով, ուր երիտասարդութիւնը կը սիրէ անդադար պարել։
- Այնքան շատ են... Ամէն ամառ մէկը կը գոցուի, միւսը կը բացուի։
- Նկատած եմ։ Սակայն, ըստ ստուգաբանութեան դժուար է բոլորը կոչել «ակումբ»։ Հասկնալու համար պէտք է ճամբորդել հին Հայաստան։
- Պարոն, չեմ կարծեր, թէ այդ դարերուն գոյութիւն ունէին մեր սիրած թէքնօ, հաուզ, հիփ-հափ տեսակի երաժշտութիւններ։
- Կասկած չունիմ։ Աւելին, «ակումբ» բառը աւելի հանդարտ, «նստած» իմաստ ունէր, քանզի բառի բուն իմաստն էր «նստիլ»։ Ոսկեդարուն ունեցեր ենք «ակումբ մաշկեայ» արտայայտութիւնը՝ այն մաշկի կամ մորթի կտորը, որու վրայ կը նստէին։ Միջնադարուն «ակումբ» բառը նշանակած է ժողով, հանդիսականներու խումբ կամ բազմութիւն, իսկ «ակմբիլ»՝ հաւաքուիլ։ Այս վերջինի համար Եղիշէ Պատմիչը, Գրիգոր Նարեկացին եւ Ներսէս Շնորհալին գործածեր են «ակումբ առնուլ» բայը։ Հայ իշխանները, Հռոմի կայսրերու օրինակին հետեւելով, իրենց պալատներէն ներս ունեցեր են երեք բազմոցով սեղանատուն, որ Հայաստանի մէջ կը կոչուէր «Եռակմբանոց», իսկ Հռոմի մէջ՝ Triclinium։ Նորայր Բիւզանդացիի բառարանին մէջ վերջինին համար կայ հետեւեալ բացատրութիւնը. «Ճաշարան նախնի հռովմայեցւոց՝ ուր էին երեք ակումբք կամ անկողինք յորս բազմէին կամ ընկողմանէին երեք կոչնականք»։
- Երեքէն աւելի չէի՞ն կրնար ըլլալ։
- Ինչո՞ւ չէ, «Բազմակմբանոց» կը կոչուէին անոնք։ Հ. Աճառեանը «ակումբ» բառը կը համեմատէ ֆրանսացիներու seoir «նստիլ» բառին հետ, որ ծնունդ տուած է «séance»ին, որ է նիստ, ժողով։
- Ի՞նչ է «ակումբ»ին բուն ստուգաբանութիւնը։
- Ըստ աւստրիացի լեզուաբան եւ հայագէտ Ֆր. Միւլլէրի (1834-1898) բառը ունի լատինական ծագում, եկած է cubo, combo «ընկողմանիլ» արմատէն, որուն ցեղակիցն են յունարէն «քիպտօ» բայը, «ծռիլ, հակիլ»։ Հայ լեզուաբաններն ալ յայտնած են իրենց կարծիքները։ Բառը եկած է «Ումպ-Ըմպել» արմատէն (Տիգրան Հիւնքարպէղէնտիեան) կամ՝ «Խումբ» բառէն (Յովհ. Գազանճեան)։ Իսկ Խաչիկ Ուղուրիկեանը, -Պետրոս Դուրեանի լեզուաբան, բանասէր, բառարանագիր դասընկերը-, հաստատած է այժմ ընդունելութիւն գտած տեսութիւնը, թէ բառը կու գայ լատիններու accubare, accumbere «բազմիլ, ընկողմանիլ» բառէն։ 1908-ին ան գրած է. «Առ հռովմայեցիս սովորութիւն էր բազմոցի վրայ ընկողմանիլ (accumbere, accubare) առ ի ճաշել։ Մեր կարծեօք ակումբ բառն հին հայերէն խօսեալ լեզուի մէջ փոխառութիւն է բարբառոյ հռովմայեցի արշաւողաց «բազմոց, բազմիք» եւ «բազմական» իմաստիւ. ուստի ածանցեալ պարտին լինել «սեղան» եւ «ժողով» առմունքն, եւ իբր ածական՝ «բոլորեալ» առումն, ուստի նաեւ ակմբիլ բայն եւ ակումբ առնուլ, ակումբ կապել, ակումբ կապիլ ասացուածքն՝ իբր «բոլորիլ, ժողովիլ» եւ ակմբահոյլ կամ ակումբահոյլ բարդութիւնն իբր «ժողովեալ յակումբ»։
Սարինը Երեւանին քաջ ծանօթ է։ Կէս ներգաղթած վիճակ ունի. դպրոցական ամիսները՝ Քալիֆորնիոյ մէջ, ամառները՝ հայրենիքի։ Անոր հետ մտովի թռիչք մը կը կատարենք մայրաքաղաքի հրապարակներուն, մայրուղիներուն եւ ծառուղիներուն վրայ։ Հարիւրաւոր ակումբներ... Բայց, արդեօ՞ք բոլորը ստուգաբանականօրէն ակումբներ են։
- Սարին, նախ յիշենք «Այաս» ծովային հետազօտութիւններու ակումբը, ան որ հետաքրքրուած է հայկական նաւաշինութեան, նաւագնացութեան եւ քարտիզագրութեան պատմութեան հետ, եւ ան, որ շինեց «Կիլիկիա»ն, 13-րդ դարու Կիլիկեան Հայաստանի առագաստանաւի մը կրկնօրինակը։
- Անոր անդամները, բոլորը ժիր եւ պինդ պարոններ, չեն սիրեր նստիլ, միշտ նոր ծրագիրներ եւ արկածախնդրութիւններ կը հետապնդեն։ «Այաս»ը բառացիօրէն «ակումբ» չէ։ Բայց պարոն, կայ «Վիտամին»ը։
- «Stand-up» տեսակի կատակերգութիւններու հաղորդումը նկատի ունիս։
- Այո։ Թէեւ բեմի վրայ յոտնկայս դերակատարութիւն է, սակայն հանդիսատեսները կը նստին եւ կը զուարճանան։ Կայ նաեւ ուտել, խմել։
- Նստիլ, ուտել, խմել... Վաւերացուած է որպէս «ակումբ»։
- Պարոն, հօրս հետ կ՚երթանք ճազ տեսակի երաժշտութեան ակումբներ, ինչպէս Ուլիխանեանը, Մալխասը... Մթնոլորտը բոլորովին տարբեր է Քամիէն։ Յաճախողները տարիքով աւելի մեծ են եւ կը սիրեն հանգիստ նստիլ, վայելել բարձրորակ երաժշտութիւն։
- Անկասկած՝ «ակումբ»։ Սարին դարասկիզբին մայրաքաղաքը Տէրեան 11 հասցէի վրայ ունեցեր է «Աֆրիկեաններու Ակումբ», հաստատուած՝ Աֆրիկեան եղբայրներու կողմէ, ուր քաղաքի վերնախաւը, բաժակ մը սուրճի շուրջ, քննարկեր է քաղաքական, տնտեսական, հասարակական հարցեր։
- Նիստ, սուրճ... Պարոն, կատարեալ ակումբ՝ բառի բուն իմաստով։ Ստուգաբանականօրէն ակումբներ են նաեւ «Գրքամոլ», «Մայրիկներ», «Հայելի», «Հայեացք», «Ելակէտ», «Բրիտանական», «Միրհավ», «Ասպարէզ», «Գորիսի Մամուլ», «Հայ Ծնողներ», «Բանավէճ», «E-Ակումբ», «Վարդանանք», «Երկաթ» ակումբները, որոնց անդամները յաճախ նիստեր կը կատարեն։ Մինչ, նոյնը կարելի չէ ըսել իմ սիրածներուս՝ ոտնագնդակի ակումբներու համար։ Փիւնիկի, Շիրակի, Բանանցի, Արարատի, Ուլիսի, Գանձասարի, Միկայի եւ Ալաշկերտի երկրպագուները չնեղուին։ Այնքան ատեն որ անոնց մարզիկները կը վազվզեն մարզադաշտի վրայ,- «ակումբ» չեն։
- Չեն նեղուիր, Սարին։ Լաւ, վերադառնանք ու տեսնենք, թէ դասընկերներդ ի՞նչ կ՚ընեն։ Կը շարունակե՞ն պարել, թէ՝ բոլորն ալ յոգնած, նստած են։
