ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Կարլ Մարքսի վարդապետութիւնը փարոս է նաեւ ապագային

1999-ին Սա­յաթ Նո­վա Ման­կանց Երգչա­խումբի հիւ­րա­համեր­գին առ­թիւ այ­ցե­լած էինք Պուլկա­րիոյ Փլով­տիվ քա­ղաքը։ Շատ տպա­ւորիչ էր քա­ղաքը։ Մէկ կող­մէն պա­հուած էր պատ­մա­կան հին քա­ղաքը, որ­պէս բա­ցօթեայ թան­գա­րան, միւս կող­մէ խիստ հրա­պու­րիչ նոր քա­ղաքը իր լայն փո­ղոց­նե­րով եւ ան­շուշտ մեզ, Պո­լիսէն եկած­նե­րուս զար­մանք պատ­ճա­ռող լայն մայ­թե­րով։ Եւ յան­կարծ հան­դի­պեցանք երե­ւոյ­թի մը, որ նոյ­նիսկ մե­զի հա­մար զար­մա­նալի էր եւ անըն­­դունե­­լի։ Մար­­դուն մէ­­կը շէնք կա­­ռու­­ցած էր ճիշդ մայ­­թին վրայ։ Զար­­մա­­­նալով հար­­ցուցի մեզ առաջ­­նորդող տե­­ղացի բա­­րեկա­­մու­­հիի տի­­կին Շիշ­­մա­­­նեանին, թէ ինչպէ՞ս կրնայ պա­տահիլ, ինչպէ՞ս կրնան ար­տօ­նել։ Պա­տաս­խա­նը տակն ու վրայ ըրաւ իմ ըն­կա­լումնե­րը։ «Կ՚ըլ­լայ ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ։ Ո՞վ գի­տէ, որ կար­մի­րին է»։ Առա­ջին ան­գամ կը լսէի հա­մայ­նա­վարը խորհրդան­շող «կար­միր» ածա­կանին այս իմաս­տով գոր­ծադրուիլը։ Մեր մօտ նման պա­րագա­ներու հա­մար ու­նինք աւե­լի տար­բեր բա­ռամ­թերք։ Օրի­նակի հա­մար՝ «մա­ֆիյո­զին մէկն է» կ՚ըսեն եւ մենք կը հասկնանք թէ այդ ակ­նարկուածը ամէն բան ընե­լու իրա­ւասու­թիւնը ապա­հոված է իր յան­ցա­գործ աշ­խարհի ան­դա­մակ­ցութեամբ։ Իսկ «կար­միր» ըսե­լով մենք պի­տի հասկնա­յինք այն գա­ղափա­րապաշտ զան­գուածը, որ ընդհան­րա­պէս գործ չու­նե­նար նման ապօ­րինու­թիւննե­րու հետ, ընդհա­կառա­կը կը հա­լածուի այդ շրջա­նակէն հե­տեւա­բար ամ­բողջո­վին տար­բեր դի­մագիծ մը կը ներ­կա­յաց­նէ հա­սարա­կու­թեան մէջ։ Ան կրնայ ըլ­լալ մտա­ւորա­կան, կրնայ ըլ­լալ հա­սարա­կական գոր­ծիչ, կամ արուես­տա­գէտ, գրող եւ այլն։ Բայց եր­բեք չի կրնար առնչու­թիւն ու­նե­նալ յան­ցա­գործ աշ­խարհին հետ։

Ցնցիչ էր այս առե­րեսու­մը, որ կը պար­զէր իշ­խա­նու­թեան մաս կազ­մե­լով աղ­տո­տուե­լու, կեղ­տո­տուե­լու իրո­ղու­թիւնը։

Այ­սօր մեր երկրի մէջ եթէ ոչ մեծ ոգե­ւորու­թեամբ, բայց յու­զումով կը յի­շուի Կարլ Մարքսի «Տաս Քա­փիթալ»ի հրա­տարա­կու­թեան 150 եւ Հոկ­տեմբե­րեան յե­ղափո­խու­թեան 100 ամեայ տա­րեդարձնե­րը։ Որոշ է որ Մարքսի փի­լիսո­փայու­թիւնը, որ Լենինի միջոցաւ դարձաւ վարդապետու­թեան, այ­սօր եւս կը պա­հէ իր առանձնա­յատ­կութիւ­նը եւ ժա­մանա­կակից դի­մագի­ծը։ Մարքս ամ­բողջ կեան­քի տե­ւողու­թեամբ ու­սումնա­սիրած էր մարդկու­թեան դա­րերու ըն­թացքին ան­ցած ու­ղին եւ տե­սած էր թէ իշ­խող ամէն հա­մակարգ իր մէջ կը սնու­ցէ հա­կասու­թիւններ, որոնք վերջ ի վեր­ջոյ պի­տի սպառ­նան իր գո­յու­թեան։ ԺԹ դա­րու դրա­մապաշ­տութիւ­նը եւս աճե­ցու­ցած էր զինք փճաց­նե­լու ատակ հա­կասու­թիւն մը, յան­ձին դա­սակար­գա­յին գի­տակ­ցութեան տի­րացած բա­նուոր­նե­րու։ Չէ որ, քա­փիթա­լը գո­յաց­նո­ղը դրա­մատի­րոջ այդ բա­նուոր դա­սակար­գի աշ­խա­տան­քը կե­ղեքե­լով ապա­հոված յա­ւելեալ ար­ժէ­քով կու­տա­կուած էր։ Ներ­կայ դրու­թեան մէջ կա­րելի է ըսել թէ ար­դի դրա­մապաշտ հա­մակար­գը յա­ջողե­ցաւ իրեն սպառ­նա­ցող այդ զան­գուածը չէ­զոքաց­նե­լու գոր­ծին մէջ։ Եթէ 100 տա­րի առաջ աշ­խա­տողի ամե­նահ­զօր զէն­քը գոր­ծա­դուլն էր, այ­սօր դրա­մատի­րոջ ամե­նահ­զօր զէն­քը անհնա­զանդ աշ­խա­տողը գոր­ծէ զրկելն է։ Ճար­տա­րագի­տու­թիւնը եւս նպաս­տեց այս ար­դիւնքին կա­յանա­լուն։ Այ­սօր ինքնա­գործ սար­քեր հետզհե­տէ ան­պէտ կը դարձնեն բա­նուո­րի մկա­նի ու­ժը, եւ կը սպառ­նան զեղ­չե­լով անոր կեն­սա­մակար­դա­կը։

Որոշ է, որ ըն­կե­րու­թիւնը յայտնի կէ­տէ մը ետք պի­տի չհան­դուրժէ նման անար­դա­րու­թեան եւ պի­տի կա­տարուի Մարքսի կան­խա­տեսու­մը։ 100 տա­րուայ առա­ջուան փոր­ձը ձա­խողե­ցաւ հա­մայ­նա­վարու­թեան պե­տակա­նացու­մով։ Իսկ ապա­գան եթէ պի­տի յա­ջողի միակ ճարն ու մի­ջոցն է պե­տու­թիւն կո­չուած եւ հզօր­նե­րու ձե­ւաւո­րած աս­տի­ճանա­կար­գի ամ­բողջա­կան թա­ղու­մը։ Ու­րեմն նպա­տակը ո՛չ թէ պե­տու­թիւնը ձեռք անցնել, այլ այդ նոյն պե­տու­թիւնը գետ­նին հա­ւասա­րեց­նե­լու մէջն է։