Թէ անհատական կեցուածք եւ թէ «Ակօս» թերթի խմբագրային սկզբունք կը խուսափինք որեւէ ազգութեան, կրօնքի, դաւանանքի հանդէպ ընդհանրացումներ ընելէ։ Այդ սկզբունքի հիման վրայ չենք գործածեր «հրեաները», «գնչուները», «թուրքերը», «իսլամները», «քրիստոնեաները», «միասեռականները» եւ նման ընդհանրացումները։ Գիտենք որ այդ ընդհանուրին մէջ միշտ կան ու եղած են տարբեր բնոյթի շերտեր եւ հետեւաբար այդ շերտերու դէմ անարդարութիւն է ժխտական ընդհանրացումները։
Իր տրամաբանութեան մէջ ամբողջովին հասկնալի այս սկզբունքը շատ անգամ կը դժուարանայ յատկապէս երբ նիւթը կը հասնի պատմական վերլուծումներու։ Արդարեւ պատմութիւնը չունի նման սկզբունք եւ վերջին հաշուով իշխանութիւններու որոշումները կը բացատրէ ժողովուրդի մը, ազգի մը, կրօնի մը կամ ցեղախումբի մը ընդհանուրին մէջ։
Ճիշդ է, որ այս տեսակի ընդհանրացումը իր մէջ պիտի ծնի խտրականութեան եւ ատելութեան բազմաբնոյթ երեւոյթներ։ Ներկայ ժամանակներուս բովանդակ Եւրոպան կը տառապի իսլամաֆոպիա կոչեցեալ սարսափէ մը։ Թուրքիա՝ աւելի քան 200 տարի է Եւրոպայի մշակոյթն ու կենցաղը օրինակ առնելով կը ձգտի արեւմտականացման։ Հոսանք մը, որ իր դրոշմը դրաւ Օսմանեան կայսրութեան վերջին եւ հանրապետական շրջանի առաջին հարիւրամեակներուն վրայ։
Յատկապէս հանրապետական շրջանը կենցաղային գետնի վրայ արգելքներով ու սահմանափակումներով փորձեց հասարակութիւնը ուղղել դէպի եւրոպական բարքեր։ Անշուշտ որ նման բռնի ռազմավարութիւնը իր հետ պիտի բերէր հակազդեցութեան հսկայ հոսանք մը, որ այսօր կը ներկայանայ արեւմտեան բարքերու հանդէպ զգալի մերժողականութեամբ։ Ուրեմն կարելի է Թուրքիոյ հաշւոյն համար ալ խօսիլ արեւմտաֆոպիայի մը մասին։
Անդին կայ շատ աւելի տարածուն խտրականութեան երեւոյթներ, որոնցմէ անմիջապէս կարելի է յիշել հակասեմիթ հոսանքները։ Թէ քրիստոնեաներու եւ թէ մահմետականներու մօտ շատ բարձր համեմատութիւն մը կը կազմեն հրեայ ժողովուրդը բոլոր չարիքներու պատճառը համարող հակումները։ Երկու դաւանանքներն ալ իրենց կարգին հիւսած են առասպելներ, ըստ որոնց աշխարհ կը կառավարուի հրեաներու ձեռամբ։ Թուրքիոյ հասարակութեան մէջ բնաւ քիչ չեն միասեռականութեան Աստուծոյ օրէնքներու դիմադրել նշանակելուն հաւատացողները։ Կաթողիկէ քրիստոնեաներու մէջ նման կարծիք կը տիրէ անցանկալի յղութիւնները վիժեցնելու ծառայող գործողութիւններու դէմ։ Զարմանալին այն է, թէ բոլոր ազգութիւններու կամ կրօններու յետադիմական,պահպանողական տարրերը ի դէմ իրենց միջեւ առկայ հսկայական տարբերութիւններու, նոյն կերպ կը մտածեն, նոյն կերպ կը գործեն։
Այս երեւոյթը տեսնելով կարելի է հասնիլ ուրիշ եզրակացութեան մը եւս։ Որ կրօնքի կամ ազգութեան ալ պատկանին աշխարհի բոլոր յետադիմականները նոյն լեզուով կը խօսին եւ բոլոր առաջդիմականները նոյն լեզուով։ Ցաւալին այն է, թէ յետադիմականները դիւրաւ իւղ կը քսեն մէկս միւսի հացին վրայ,բայց յառաջդիմականները կը դժուարանան ամենաէական խնդիրներու շուրջ անգամ համագործակցութեան միջոցներ ստեղծելու։ Այսօրուայ սերունդներուն վաղուայ հանդէպ գլխաւոր պատասխանատուութիւնն ալ պիտի կայանայ այս անճարակութեան հետեւանքով։
pakrates@yahoo.com