Մայիսեան մտորումներ

Մա­յիս ամի­սը յաղ­թա­նակննե­րու ամիս ըլ­լա­լով կը նշո­ւի հայ իրո­ղու­թեան մէջ։ Բ. Հա­մաշ­խարհա­յին պա­տերազմի յաղ­թա­կան աւար­տը ամ­բողջ Խորհրդա­յին միու­թեան տա­րած­քին թե­րեւս ամե­նափայ­լուն կեր­պով կը յի­շատա­կուէր Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Ար­դար էր այս երե­ւոյ­թը, տրո­ւած ըլ­լա­լով թէ Հա­յաս­տան իր բնակ­չութեան հա­մեմա­տու­թեամբ ամե­նաշատ զո­հեր տո­ւած հան­րա­պետու­թիւնն էր Խորհրդա­յին աշ­խարհի վրայ։ Վեր­ջա­պէս բո­լորիս յի­շողու­թեան մէջ քան­դա­կուած պատ­կեր մըն է Թա­մանեան Տի­վիլեայի զի­նուոր­նե­րու Քո­չարի պա­րը Գեր­մա­նիոյ խորհրդա­րանի՝ Ռայշտա­կի դի­մաց։

Մա­յիսը նաեւ խորհրդան­շա­կան մի այլ թո­ւական ու­նի, երբ օրա­ցոյ­ցի էջե­րը կը հաս­նին 28-ին։ Այդ օր Սար­տա­րապա­տի հե­րոսա­մար­տի դի­մադ­րութեան յաղ­թա­նակով աւար­տը եւ ապա աւե­լի քան վեց դա­րի հաս­նող զրկան­քէ մը ետք Հայ­կա­կան պե­տակա­նու­թեան վե­րահաս­տա­տու­մը կը յի­շենք։ Կա­րեւոր էհայ ժո­ղովուրդի պատ­մութեան այդ հանգրո­ւանը՝ քա­նի որ դա­րեր շա­րու­նակ Պարսկաս­տա­նի, Ռու­սիոյ թա­գաւո­րու­թեան, Օս­մա­նեան Կայսրու­թեան տի­րապե­տու­թեան տա­րինե­րէ ետք հայ­րե­նի հո­ղին վրայ կը ներ­կա­յանար ազ­գա­յին պե­տու­թիւնը։

Հոգ չէ թէ ան ու­նե­ցաւ հա­զիւ եր­կու տա­րուայ հաս­նող կեանք։ Այդ եր­կու տա­րին բա­ւարար եղաւ, որ նա­խաձեռ­նո­ւի «պե­տու­թիւն» հաս­կա­ցողու­թեան թե­լադ­րած բա­զում նա­խաձեռ­նութիւններ։ Այդ նա­խաձեռ­նութիւննե­րու հի­ման վրայ է որ կա­ռու­ցո­ւեցաւ Խորհրդա­յին Հա­յաս­տա­նը եւ տա­րուէ տա­րի զար­գա­նալով ի վեր­ջոյ ծնունդ տո­ւաւ ան­կախ Հա­յաս­տա­նի յայտնու­թեան։

Այ­սօր Մա­յիսի 28 իր ու­րախ տրա­մադ­րութիւննե­րու կող­քին առիթ կը ստեղ­ծէ նաեւ անցնող 30 տա­րինե­րու հա­շուե­յար­դա­րը ընե­լու։ Պար­տինք բո­լոր քա­ղաքա­կան եւ մա­նաւանդ ալ կու­սակցա­կան նա­խապա­շար­նե­րէն ձեր­բա­զատո­ւելով դի­տել անցնող 30 տա­րինե­րը։ Պահ մը յի­շել Օփե­րայի հրա­պարա­կին վրայ կա­տարո­ւած հան­րա­հաւաք­նե­րը։ Յի­շենք Խորհրդա­յին Բա­նակի հրա­սայ­լե­րով հրա­պարա­կը շրջա­պատե­լը եւ ապա յի­շենք քա­ղաքա­ցինե­րու եր­րորդ օղա­կով մը բա­նակը շրջա­պատե­լու տրա­մադ­րութիւ­նը։

Խորհրդա­յին Բա­նակը այդ ազ­գա­յին կամ­քի դրսե­ւոր­ման դի­մաց ճա­րահատ ետ­քայլ ըրած եւ հե­ռացած էր հրա­պարա­կէն։

Բայց նաեւ պար­տինք յի­շել թէ, այդ կամ­քը ինչպէ՞ս լռու­թեան դա­տապար­տո­ւեցաւ, երբ սունկի նման աճե­ցան իբ­րեւ թէ Ար­ցա­խեան պա­տերազ­մի մաս­նա­կից հե­րոս­ներ ըլ­լա­լով ներ­կա­յացող հրո­սախումբե­րու դի­մաց։ Յի­շենք Վազ­գէն Մա­նու­կեանի այդ հրո­սախումբե­րը զի­նաթափ ընե­լով հայ­կա­կան բա­նակի ստեղծման օրե­րը։ Այդ նոյն տա­րինե­րուն կը զու­գա­դիպէին սե­փակա­նաշ­նորհման պատ­րո­ւակով երկրի ճար­տա­րագի­տու­թեան թա­լանու­մը։ Թա­լանում՝ որ իր հետ բե­րած էր ան­տա­նելի գոր­ծազրկու­թիւն եւ հե­տեւա­բար աղ­քա­տու­թիւն։

Օփե­րայի հրա­պարա­կի վրայ Խորհրդա­յին բա­նակը շրջա­պատող կամ­քը ոչ մէկ հա­կազ­դե­ցու­թիւն ցոյց տո­ւաւ եր­կի­րը ու երկրի հարստու­թիւնը յափշտա­կող այս զար­գա­ցումնե­րուն դի­մաց։

Ազ­գը ան­գամ մը եւս դրսե­ւորեց իր կամ­քը 2018-ի գար­նան եւ տե­ղի ու­նե­ցաւ թալա­նող իշ­խա­նու­թիւննե­րու գա­հավի­ժու­մը։

Մա­յիսը դար­ձեալ յաղ­թա­կան էր այդ օրե­րուն։ Հա­յոց քա­ղաքա­կան միտ­քը ափ­սոս որ չէր կրցած ար­դա­րաց­նել յե­ղափո­խու­թեան պա­հանջնե­րը։ Նո­րըն­տիր վար­չա­պետը չէր կրցած ժո­ղովուրդի զօ­րակ­ցութիւ­նը դի­ւանա­գիտա­կան ու­ժի մը վե­րածե­լով Ար­ցա­խեան հա­կամար­տութիւ­նը լու­ծե­լու հա­մար յան­դուգն քայ­լե­րու դի­մելու։ Խու­սա­փած էր անհրա­ժեշտ զի­ջումնե­րէ, որոնց հար­կադրուեցաւ զի­նուո­րական ծանր պար­տութե­նէ մը ետք։

Մին­չեւ տա­րի մը առաջ նոյն Մա­յիս ամ­սուն կը սի­րէինք փա­ռաբա­նել Շու­շիի ազա­տագ­րումը։ Այ­սօր կը սգանք նոյն Շու­շիի կո­րուստին եւ չենք կրցած լու­ծում գտնել շփա­ցած Ալիեւի ոտնձգու­թիւննե­րուն դի­մաց։

2021-ի Մա­յիսը այն չէ, ինչ որ էր վեր­ջին 70 տա­րիներուն։

pakrates@yahoo.com