Մինչեւ որ կրակը մեր տունը իյնայ, մինչեւ որ մեր ընտանիքէն զոհեր չունենանք պիտի չյիշե՞նք որ մարդ ենք։ Դեռ որքա՞ն պիտի փակենք մեր խղճի դռները Սուրէն, Ճիզիրէէն, Մծբինէն կամ Սիլոփիէն հնչող աղաղակին դիմաց։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
lusyenkopar81@hotmail.com
Մանկութեան տարիներուս ձեռքս ինչ որ անցնի տան լուսամուտէն փողոց կը նետէի։ Մայրս կը ծուլանար ամէն անգամն փողոց ելլելու եւ անցորդի մը կը ձայնէր. «Եղբայր, երախան ձեռքէն թողուց, խնդրեմ կրնա՞ս տալ»։ Մօրս այդ «եղբայր» կանչը ոչ կրօնք, ոչ ցեղ, ոչ ալ լեզու ունէր։ Ջերմ ու մարդկային էր մինակ։ «Եղբայր» բառը այսպէս տպաւորուած է իմ մէջ։ Համոզուած եմ, որ հեռուներ, շատ հեռուներ եղբայրներ ունիմ։ Շատ կ՚ուզէի Տիյարպէքիր երթալ, Սուրը, Մարտինը, Մծբինը տեսնել։ Պատահած փողոցի մը վրայ կանգնիլ եւ գոռալ՝ «Ես տգէտ, ես փոքր, ես անճար, ես մարդ, ես կին, ես այլ… ներողութիւն կը խնդրեմ, ճարահատ եմ, կը ցաւիմ ձեզ հետ»։ Չեղաւ, չկրցայ։ Ես ալ եղբայր մը ճարեցի Տիյարպէքիրէն։ Զանգահարեցի այս բոլորովին անծանօթ եղբօր եւ հարազատի նման հարցուցի. «եղբայր ի՞նչ են վիճակները, շատ մտահոգ եմ ձեզ համար»։ Այսպէս ես հարցուցի, եղբայրս պատասխանեց եւ մտահոգութիւնս ալ աւելի շատցաւ։
Սա պահուն ո՞ւր ես եղբայր, կրնաս պատմել գտնուած տեղդ։
Հինգ տարի է որ Տիյարպէքիր կ՚ապրիմ։ Նախապէս ալ յաճախ եկած եմ այս քաղաքը։ 90-ական թուականները ապրած սերունդ ենք։ Այդ տարեթիւերուն իմ ապրած քաղաքին մէջ ինչ որ տեսայ, նոյնը տեսան տիյարպէքիրցի իմ տարեկիցներս։
Անցեալի վէրքերը սպիացնելու համար գլխաւորութեամբ քիւրտերուն, երկրի բոլոր զգայուն տարրերը ամէն առիթով, խաղաղութիւն, համերաշխութիւն, երկխօսութիւն փառաբանեցին։ Բայց ինչպէս որ կը տեսնէք, այս երկիրը իրեն յատուկ մեքենականութիւն մը ունի։ Իր մտայնութեան հակասող ամէն ինչը ոչնչացնելու համար լարուած մեքենականութիւն մը։ Վերջին հինգ ամիսներուն բոլորի շրթներէն նոյն նախադասութիւնը կը լսուի. «պատահմամբ կ՚ապրինք»։ Մինչդեռ որքան կ՚ուզէի այս քաղաքի բնական պատմական գեղեցկութիւնները պատմել ձեզ։
Ձեր գտնուած մասին մէջ փողոց ելլելու արգելք կա՞յ։
Ո՛չ, իմ բնակած թաղամասին մէջ արգելք չկայ։ Արգելքը Սուրի մէջ կը գործադրուի, որ կպած է իմ բնակած «Ենիշէհիր» թաղամասին։ Մենք անուղղակի կերպով կ՚ազդուինք այդ արգելքէն։ Բոլոր անկիւններուն զրահապատ ինքնաշարժներ կանգնած են։ Զիս վախեցնողը ոչ թէ այդ ինքնաշարժներն են, այլ մեր այս անսովոր տեսարանին վարժուիլը, հետզհետէ բնական գտնելը։
Ամուսնացա՞ծ էք, զաւակներ ունի՞ք։
Ամուրի եմ, զաւակներ չունիմ։ Բայց եթէ ունենայի այս պայմաններուն մէջ ինչպէ՞ս կը մխիթարէի զիրենք։ Խաղալիքով մը կրնայի՞ համոզել զանոնք։
Գիտեմ որ ուսուցիչ էք, ինչպէ՞ս դպրոց կ՚երթաք։
Մարդ շուտով կը համակերպի, ես ալ համակերպած եմ եւ նախ սորված դպրոցի ճամբան։ Գիտեմ որ եթէ յանկարծ ճամբու անցքը փակեն, զարտուղի որ փողոցներով կրնամ դպրոց հասնիլ։ Գիտեմ թէ, ո՞ր պատին տակէն քալելու ժամանակ պէտք է քայլերս արագացնեմ, կամ ուր գլուխս վար ծռած անցնիմ։ Անշուշտ միայն ես չեմ, այդ փորձառութիւնը իւրացուցած են նաեւ մեր աշակերտները։ Հիմա եկէք ես հարցնեմ, այսքանը ողբերգութիւն մը չէ՞։
Քանի՞ աշակերտ կ՚ուսանի ձեր դպրոցին մէջ։
1000, 1200-ի շուրջ աշակերտ ունինք։ Յստակ թիւ մը տալու կը դժուարանամ, քանի որ օրէ օր կ՚աճի աշակերտութիւնը։ Փողոց ելլելու արգելք եղած թաղերէն ալ եկող աշակերտներ կան։ Քաղաքի ամենափոքր ալեկոծումը իսկոյն կ՚ազդէ աշակերտներու վրայ։ Ծնողներն ալ շատ մտահոգ են։ Ի վերջոյ տեսանք որ 11 տարեկան ըլլալը ոստիկանի մը կրակոցով սպանուելու արգելք չէ։
Ձեր դպրոցը վնասուա՞ծ է։
Ո՛չ, մեր դպրոցի շէնքը ֆիզիքական վնասուածք մը չունի։ Ելեկտրականութիւն ալ ունինք, ջուր եւ ջեռուցում ալ։ Տղաքը զբօսանքի համար պարտէզ կը հանենք, յետոյ հեռուէն լսուած կրակոցով մը խուճապահար դպրոց կը մտցնենք։ Անոնց ապրած հոգեկան ցնցումը շատ աւելի կարեւոր է։ Օրինակի համար, Տաւութ, Սուր թաղամասը կը բնակի, հայրը ծանր վիրաւորուած է։ Քատիրը ընտանիքին հետ մտած է տան նկուղը եւ կը խուսափին սենեակ մտնելէ։ Դպրոց գալու պահուն ոստիկանները ամէն անկիւնադարձին կը խուզարկեն տղաքը։ Պայուսակներնուն պարունակութիւնը գետին թափելով կը կայանայ այդ խուզարկումը։
Այս է Տիյարպէքիրի ներկայ իրողութիւնը։ Ինչ որ պատմեցի, փողոցի կեանքն է, քաղաքի, քաղաքացիներու առօրեան։ Ռմբակոծուած շէնքեր, ամէն տեղ փամփուշտի հետքեր, կրակոցներու աղմուկ։ Գիտէ՞ք, փողոցի ժողովուրդը մէյ մըն ալ արեւմուտքի անտարբերութիւնը կը խօսի։ Աւելի քան հինգ ամիս է մենք այս դժոխքի մէջն ենք եւ արեւմուտքէն ոչ մէկ արձագանգ։ Կը յիշեմ, «Կէզի»ի ապստամբութեան օրերուն ոմանք կը քննադատէին «քիւրտերը ո՞ւր են» ըսելով։ Աստուծոյ սիրուն, «Կէզի»ի մէջ քիւրտէն աւելի ի՞նչ կար։
