Վերջին Կռիւը

ՌԱԿԸՊ ԶԱՐԱՔՕԼՈՒ

«Պէլկէ» հրատարակչութեան համահիմնադիր եւ համատնօրէն Այշէնուր Զարաքօլու 1982-ին ձախակողմեան համոզումի, յունական խնդրի, 1990-ին քրտական խնդրի եւ 1993-ին հայկական խնդրի անձեռնմխելիութեան դէմ պայքարած է։ Անոր խիզախ պայքարին ետին կար պետական ու պաշտօնական պատմագրութեան դէմ դի­մադ­րե­լու կո­րովը։ Ի վեր­ջոյ կրնանք ըսել որ ան գլուխ ցցած էր բռնա­կալ պե­տու­թեան ան­ցեալի եւ ներ­կա­յի գա­ղափա­րախօ­սու­թեան դէմ։ Առանց այս հանգրո­ւանը յաղ­թա­հարե­լու կա­րելի չէր քա­ղաքա­կան պայ­քա­րի կամ մար­դու իրա­ւունքնե­րու պաշտպա­նու­թեան մա­սին խօ­սիլ։

Ան­շուշտ որ նման յանդգնու­թեան փոխ­հա­տու­ցումը ծանր պի­տի ըլ­լար։ Ծանր բայց պա­տուա­բեր փոխ­հա­տու­ցում մը։ Հա­տու­ցումը եղաւ մերթ բան­տարկու­թիւնով, մերթ ծանր տու­գանքնե­րով, մերթ հրա­տարակ­չա­տան ռմբա­կոծու­մով ու վեր­ջա­պէս անո­ղոք առող­ջա­կան խնդիր­նե­րով։

Հի­ւան­դութեան ախ­տանշան­նե­րը յայտնուեցան Մէթ­րի­սի բան­տին մէջ։ Ապա յա­ջոր­դեց սխալ ախ­տա­ճանա­չու­մը, եւ հետզհե­տէ ծա­ւալող քաղցկե­ղը։ Վա­րանումնե­րէ ետք երբ որո­շում տուինք վի­րահա­տու­թեան ենթարկուիլ, ար­դէն պար­զո­ւեցաւ որ քաղցկե­ղը տա­րածո­ւած էր մարմնի այլ գործարաննե­րուն։ Վեց ամիս շա­րու­նա­կուող դե­ղերու դար­մա­նում, կամ աւե­լի ծա­նօթ անու­նով «քէ­մոթե­րափի»։ Ապա վի­րահա­տու­թիւն եւ դար­ձեալ դե­ղերէ յոյս ակնկա­լելու շրջան։

Այդ պայ­մաննե­րու տակ խմբագ­րա­կան աշ­խա­տանք տա­րաւ Ամին Մա­լու­ֆի «Սե­մեր­քանտ», հա­րաւ ափ­րի­կեցի գրող Գոր­ցէի «Բառ­բա­րոս­նե­րը սպա­սելով», Զա­ւէն Պի­պէռեանի «Հայրս Աշ­քա­լէ չէ գա­ցած», Ին­կէ­պոր Պահ­մա­նի «Մա­լինա» անուն գիր­քե­րուն վրայ։

Մեր թէ­րիյէր շնի­կը «Փա­մուք» միշտ գլխուն վե­րեւ։

Օրո­ւան լու­րե­րուն կը հե­տեւինք հե­ռուստա­ցոյ­ցի դի­մաց եւ Նիւ Եոր­քէն կը հաս­նի ճամ­բորդա­տար ինքնա­թիռ զոյգ աշ­տա­րակ­նե­ր հարուածելու լու­րը։ Վրայ կը հաս­նի հա­ղոր­դա­վարի սար­սա­փի բա­ցագան­չութիւ­նը «Վա՜յ ինքնա­թիռ մը եւս կու գայ»։

Աշ­խարհ տակն ու վրայ եղած է։

Յե­տոյ հա­ղոր­դում ասու­լիս մը՝ «Ըն­կոյզի Կե­ղեւ»։ Զի­նուո­րական ակա­դեմիայի մէջ դա­սաւան­դող ան­ձին ծա­նօթ հա­ղոր­դումը։ Մեր հրա­տարակ­չա­տան գրող­նե­րէն Էօմէր Ասան միամի­տօրէն ըն­դա­ռաջած է հա­ղոր­դումի մաս­նակցե­լու առա­ջար­կին։ Կար­ծես թէ հա­ղոր­դա­վար մը չէ այլ պատ­ժա­կան ատեանի դա­տախազ ըլ­լայ։ Այդ բնոյ­թով կ՚ուղղէ հար­ցումնե­րը։ Մեր ու­րիշ մէկ գրո­ղը՝ Եոր­կօ Անտրէատիս եւս կը կա­պուի հա­ղոր­դումին ու ան ալ իր կար­գին սպառ­նա­լիք­նե­րու կ՚ար­ժա­նանայ։ Այ­շէն չի կրնար հան­դուրժել, «Ան­ջա­տէ հե­ռուստա­ցոյ­ցը» կ՚ըսէ։

1996-ին Սեւ Ծո­վեան քա­ղաք­նե­րու մէջ ցե­ղապաշտ հա­կաք­րիստո­նեայ հո­սանք մը կը հրահ­րո­ւի իբ­րեւ թէ լաիք շրջա­նակ­նե­րու կող­մէ։ Այդ ար­շա­ւի առա­ջին զո­հը կ՚ըլ­լայ Եոր­կօ Անտրէատիս։ Նոյն տա­րուայ Դեկ­տեմբե­րին Persona Non Grata յայ­տա­րարուելով կ՚ար­գի­լուի եր­կիր մուտքը։ Քրիս­տո­նեայ քա­րոզիչ­նե­րը երկրին մե­ծագոյն սպառնալիքը կը հա­մարո­ւին։ Ճնշումներ կը բա­նեցո­ւին Յու­նաց Տիեզե­րական Պատ­րիար­քութեան դէմ։ Ազ­գա­յին Անվտան­գութեան Խոր­հուրդի որո­շու­մով կը հիմ­նո­ւի «Ցե­ղաս­պա­նու­թեան Ան­հիմն Պնդումնե­րուն Դէմ Պայ­քա­րի Յանձնա­խումբ»ը։

Այ­շէ­նու­րի վեր­ջին պայ­քա­րի դաշ­տը եղաւ Պոն­տո­սի թա­պուն։ Այս մա­սին գիր­քեր հրա­տարա­կելէ քա­նի մը տա­րի ետք Սեւ Ծո­վի քա­ղաք­նե­րու բար­ձունքնե­րուն բնա­կող յու­նա­խօս իս­լամնե­րը ծանր ճնշումնե­րու են­թա­րուե­ցան։

Միշտ վա­խով ապ­րող, ընդմիշտ թշնա­միի մը կա­րիքը զգա­ցող, եթէ սպառ­նա­ցող չկայ իր թշնա­մին ինք ար­տադրող դրու­թիւն մը։ Դրու­թիւն մը որ ի վեր­ջոյ Դա­լեաթ­նե­րու, Էն­վէրնե­րու նման եր­կի­րը կոր­ծա­նելու կարողութիւն ունի։

2002-ի Յու­նո­ւարի եր­րորդ շա­բաթն էր որ Այ­շէ­նուր ալ աւե­լի ծան­րա­ցաւ։ Հի­ւան­դա­նոց փո­խադ­րե­ցինք։ Մին­չեւ վեր­ջին պա­հը ուշքը տեղն էր։ Այ­ցե­լող­նե­րու հետ կը զրու­ցէր, մեր տրա­մադ­րութիւ­նը բարձր պա­հելու կ՚աշ­խա­տէր։ Հի­ւան­դի սնա­րին հա­սաւ դա­տարա­նի կան­չը։ Թուրքիոյ փա­ռաւոր դա­տական հա­մակար­գը զի­նապաշ­տութեան, քէ­մալա­կանու­թեան, հայ­կա­կան, յու­նա­կան խնդիր­նե­րու հա­մար մղած պայ­քա­րէն ետք հի­մա ալ Պոն­տա­կան քա­րոզ­չութեան մե­ղադ­րանքով հա­շիւ կը պա­հան­ջէր իր­մէ։

Կը մեր­ժէ հրա­տարակ­չութեան պա­տաս­խա­նատո­ւու­թե­նէ հրա­ժարե­լու մա­սին մեր առա­ջարկնե­րը։ «Թող դա­տեն, ես չեմ նա­հան­ջեր իրենց դէմ» կ՚ըսէ վճռա­կամ։

Ննջե­ցեալը հի­ւան­դա­նոցի կտու­րին ավ­տո­մատ զէն­քե­րով դիրք բռնած ոս­տի­կան­նե­րու հսկո­ղու­թեան տակ դուրս կը հա­նենք։ Յայտնի է որ դիակէն ալ կը վախ­նան։ Ոս­տի­կանա­կան ինքնա­շար­ժեր կը հե­տեւին մե­ռելա­կար­գին։ Տար­բեր ազ­գա­յին եւ կրօ­նական ինքնու­թիւննե­րով հա­զարա­ւոր­ներ եկած են թաղ­ման։ Քիւրտ կա­նայք ան­շունչ մար­մի­նը կ՚իջեց­նեն փո­սը։

Հա­զար տա­րուայ իշ­խա­նու­թեան հե­ռան­կա­րով գոր­ծող հա­մակար­գը կքած է ընտրու­թիւննե­րու հե­տեւան­քով։ Պոն­տե­ցինե­րու մշա­կոյ­թին ձօ­նուած գիր­քին դէմ յարուցուած դատը անպարտութեամբ կ՚աւարտի։ Վարչապետ Թայյիպ Էրտողան կը մերժէ Եորկօ Անտրէատիսի դէմ դրուած արգելքը վերցնել։ Այս տարուայ Յունուարին Անտրէատիսն ալ հրաժեշտ առաւ մեր աշխարհէն։

Կը հաւատամ որ սա պահուն ամպերու վերեւ Այշէնուրի հետ սիրով լեցուն զրոյցի մը մէջ են։