ԼՈՒՅՍԷՆ ՔՈՓԱՐ
lusyenkopar81@hotmail.com
Ցանկեր կան, որոնք կրնանք եզրակացնել «բաներ, որոնք անհրաժեշտ են, կենդանութեան օրօք կատարելու» խորագիրով։ Ահա իմ անհատական, այդ ցանկի պահանջածը իրականացնելու համար ճամբայ ելած եմ, դէպի մօրս ծննդավայրը՝ Զարա։
Այս ուխտագնացութեան համար, յաջողեցաւ համոզել մայրս։ Այնպէս կը թուայ, թէ իր բացակայութիւնով շատ բաներ թերի պիտի մնային։ Այդ ալ բաւարար չէր։ Հնգամեայ դուստրս ալ պէտք է բաժին ստանար այս ուխտագնացութենէն։ Վերջապէս նախկին զարացիներէ բաղկացող 40 հոգիանոց խումբ մըն էր կազմուածը, որոնց հետ պիտի այցելէինք մեզի միայն պատմուածներով ծանօթ Զարան։
Նախքան ճամբայ ելլել մտահոգ էի երախայի մասին։ Պիտի կրնա՞ր հանդուրժել, այդ երկար ճամբորդութեան։ Կարծես ականջիս լսելի կը դառնան հաւանական այն մեղադրանքները, եթէ երախան դժուարանայ. «անխիղճ մայրը իր հաճոյքին համար քաշ տուաւ տարաւ թերահաս երախան» պիտի ըսեն իմ ետեւէն։ Բարեբախտաբար վախցածս գլխուս չի գար եւ զաւակս այդ երկար ճամբորդութեան կարեւոր մէկ հատուածը կ՚անցնէ քունի մէջ։ Առաւօտուն լուսածագի ժամերուն է, որ կը մտնենք Զարա։ Բարեկամներ սկսած են ծանօթ վայրերը նկատելով ոգեւորուած բացագանչել՝ «Տեսէ՛ք այս ինչին տունն է ահա» մատնացոյց կնեն հնամաշ շէնքեր։ Ես, որ պատկերացում չունիմ, այդ նշուած անուններուն համար իսկ կը տարուիմ մտածել՝ «Արդեօ՞ք, ուր են։ Աշխարհի որ ծայրը կը բնակին այս տան նախկին բնակիչները»։ Մտածում մը, որ ամբողջ շրջագայութեան մը ընթացքին յաճախ տանջէ իմ միտքս, երբեմն աւերակ տունի մը, երբեմն խոնարհած եկեղեցիի մը, երբեմն անտէր շիրիմի մը դիմաց։ Այդ հոգեբանութիւնն ալ հասկնալ կը փորձեմ։ Նախքան ճամբայ ելլել մեծ մօրս հարց տուած էի՝ «Քու երկիրը պիտի երթամ Զարայէն ի՞նչ կ՚ուզեմ» ըսելով։ Խիստ անտարբեր մնացած էր։ «Զարա ըսածդ լեռ ու, ձոր է, ինչ պիտի ուզեմ որ Զարայէն» ըսած էր սիրտնեղ ձեւով։ Մինչդեռ ինք էր, որ կարօտով կը պատմէր այդ հիմա արհամարհած Զարայի մասին։ Ո՞վ գիտէ այսօր տունը կամ անտէր թողած գերեզմանը յիշել անգամ չուզող, որքան շատ զարացիներ կան աշխարհի երեսին։ Հոգ չէ, մենք հիմա եկած ենք իրենց հաշւոյն ալ։ Այդ զգացումով կը շրջինք Զարայի երբեմնի հայոց եկեղեցին։ Ի մասնաւորի Ալա Քիլիսէ գիւղի աւերակները։ Իրենք բացակայ ալ ըլլան, մենք երեւակայել կ՚աշխատինք թէ ինչ ապրումներ եղած են, այս հնամենի աւանին մէջ։ Ի՜նչ ուրախութիւններ, կամ ինչ տխրութիւններ։ Այդ բոլորը, քանի որ պատմող չկայ, կը մնայ երեւակայութեան։ Բայց ես ապրումներ կ՚ուզեմ ունենալ։ Կը տեսնեմ Ալիս գետը։ Արուակի մը տպաւորութիւնը կը թողու։ Ես ան շատ աւելի ջրառատ պատկերացուած էի մտքիս մէջ։ Յետոյ ցոյց կու տան Զարայի շուկան։ Այս ալ իմ երեւակայածէս աւելի ընդարձակ է կարծես։ Վարսավիրանոց, ծաղարան, դեղատուն…։ Վերջապէս հիւրանոց հասած ենք։ Կը բարձրանանք մեր սենեակը ու կը փորձենք ճամբու յոգնութիւնը թօթափել։
Յուզումներով լեցուն եմ Զարայի մէջ։ Աստուա՜ծ իմ, այս որքան ճոխ նախաճաշի սեղան մը։ Սեբաստիոյ յատուկ բոլոր տեսակի խմորեղէնները, մեղրը, սերը, կարագը, անուշներու տեսակը… Բայց բոլորէն աւելի, մատուցողներու բարեացակամութիւնը, ժպիտը, աչքերէն ցոլացող, ձայներուն մէջ թրթռացող ջերմութիւնը։ Ես բացի պատմուածներէն ո՛չ մէկ յիշատակ ունիմ Զարայի հետ առնչուած։ Ուրեմն ինչո՞ւ կ՚ուլամ։ Ի՞նչ է զիս այսքան յուզողը։ Այս եօթն օտար մարդիկ, ինչու ինծի այսքան հարազատ կը թուին։ Աւելի ուշ կ՚իմանանք, մատուցողները հիւրանոցի կամ ճաշարանի աշխատողները չեն, այլ մեր գալուստը իմանալով պարզապէս մեզի հետ շփուիլ ուզող զարացիներ։ Այս ճոխ սեղանն ալ իրենց նուէրն է մեզի։
Տեղացիներու ցուցաբերած ջերմ վերաբերումը արգելք չի կրնար ըլլալ հանդիպած ամէն աւերակ տունի դիմաց մեծ թախիծի մը մատնուելուս։ Այս բոլորովին ուրիշ զգացում է։ Զգացում, որ իր հետ մտածել կու տայ, այդ տան նախկին բնակիչները եւ յստակ իրողութիւնը անփոփոխ է՝ անոնք չկան։ Վերջին հարիւր տարիներու ընթացքին մարդ արարածի իր տեսակին դէմ գործադրած վայրագութեան տարբեր երեւոյթներուն ականատես եղան։ Վայելեցին հուրն ու թուրը։ Հարազատ ընտանիքէն բազմաթիւ անդամներ կորսնցնելով փորձեցին գոյատեւել հայրենի հողին վրայ։ Միշտ երկընտրանքի մը առջեւ մնացին։ Կամ պիտի ուրանային իրենց ազգն ու կրօնքը, կամ պիտի զրկուէին հայրենի երկրէն։ Այդ է որ տասնամեակներու հոլովոյթով զարացիք գաղթեցին նախ Պոլիս եւ ապա ալ աւելի հեռաւոր ափեր։ Պոլսոյ մէջ իրենց միասնութիւնը պահելու համար հիմնեցին «Զարասփոր» մարզակումբը, որ միշտ հայրենակցական միութեան մը դիմագիծը ունեցաւ, քան ակումբ։
Այս շրջագայութեան մղիչ գործօնը դարձեալ «Զարասփոր»ն է։ Մեզ հետ ունինք զարացի քահանայ Տէր Զոհրապ Ճիվանեանը։ Իր շուրջ մէկտեղուած ենք վերակառուցուած գերեզմանատան մէջ եւ դէպի երկինք կ՚աղերսենք բոլոր զարացիներու հոգւոյն խաղաղութեան համար։
Ուրախ եմ այս բոլորով։ Երազանքներէս մէկն էր, որ իրականացուցի։ Ուրախութիւնս կրկնակի կը շատնայ, թէ մայրս կողքս է եւ թէ հինգամեայ Նայիրաս։ Այս ուխտագնացութենէն ինչ պիտի յիշէ ապագային չեմ գիտեր։ Բայց գիտեմ մէկ բան միայն, այն ինչ որ պիտի յիշէ ուրախ յիշատակ մը պիտի ըլլայ իրեն համար։ Մանաւանդ ալ ան զիս յուզող դրուակներուն գիտակցելու տարիքին չէ։
Մօրս հօրաքրոջ որդին է, Արթունը Աղբարը, տունի մը դուռը թակեց եւ ներսէն իրեն հասակակից մարդ մը դուրս եկաւ կրօնաւորի տարազով։ «Զիս չճանչցա՞ր էմմօղլու» հարցուց Արթուն Աղբարը։ Դիմացինը «Վայ դուն ե՞ս քեռորդի Արթուն»։ Կեանքը այսպէս է այս հողերուն վրայ։Նոյն ծառէն արմատ առած երկու ճիւղեր կարծես, մէկ կողմ կը շպրտեն զիրենք օտարացնող ամէն տեսակի կրօնական կամ քաղաքական տարբերութիւնը եւ կը գրկեն զիրար արդարացնելով իրենց նախնեաց հարազատութիւնը։