ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
Պարելը ետ ու առաջ ճոճուել չի նշանակեր։ Աւելին կայ պարին մէջ եւ այդ աւելին կ՚անուանենք զգացում։ Արդարեւ խոր զգացումներու մատնուեցանք, երբ բեմ բարձրացաւ «Կարին» պարային համոյթը, ներկայացնելու համար մեր երկրի պարը, որ իրենց համար կը կոչուէր Կարին, իսկ մեզի համար ամբողջ Հայաստան մը։
Այս զգացումն է, որ առաջին պահէն մեզ վերածեց հարազատներու եւ հարազատներու յատուկ անմիջականութեամբ հաղորդուեցանք իրարու հետ։ Ինչ լաւ է, որ հաղորդութիւնը ստացանք տակաւին ներկայացման առաջին պահուն։ Թմբուկի առաջին զարկին իսկ։ Արդէն շուտով դուրս եկանք բեմադրող արդիստի եւ հանդիսատեսի այդ իրարու օտարացնող միջավայրէն եւ կարծես իրարու մէջ ընդլուծուեցանք, որպէս հայրենի երկրի կարօտակէզ զաւակներ։
1 Մարտ Հինգշաբթի երեկոյ Տատեան եւ Գարակէօզեան վարժարաններու համատեղ նախաձեռնութեամբ Հայաստանի «Կարին» պարի համոյթը ելոյթ ունեցաւ Տատեան վարժարանի Տիգրան Կիւլմեզկիլի անունը կրող դահլիճին մէջ։ Կարին համոյթը հիմնուած է 2003-ին։ Ան 2008-ին կ՚արժանանայ Հայաստանի Մշակոյթի նախարարութեան պատուագրին, հայ մշակոյթի զարգացման ու պահպանման ոլորտներուն բերած իր նպաստին պատճառաւ։ 2009-ին Պարսկաստանէն ստացած պետական հրաւէրով ելոյթ կ՚ունենայ Թեհրանի մէջ։ 2011-ին կը մասնակցի Սպանիոյ Փալմա տէ Մայորքաի պարի փառատօնին եւ կ՚արժանանայ առաջնութեան մետայլին։
«Կարին» բացի իր պարգեւած բեմական վայելքէն ունի նաեւ ուսուցողական յատկութիւն եւ որպէս ակադեմական նախաձեռնութիւն մը խումբի հիմնադիր Գագիկ Կինոսեան իւրաքանչիւր բեմադրութենէ առաջ լրացուցիչ տեղեկութիւններ կը փոխանցէ հանդիսատեսին, որ այդ տեղեկութիւններու շնորհիւ բոլորովին այլ մերձեցումով կը դիտէ բեմադրուած գործը։
Շահեկան է Գագիկ Կինոսեանի փոխանցած տեղեկութիւնները, որոնց մէջ յաճախ կը հանդիպինք երախտապարտութեան դրսեւորումներու։
«Այս պարը, որ կը ներկայացնենք հիմա քաղած ենք մեր համշէնցի բարեկամ Ռեմզի Թաթարէն։ Ինք 75 տարեկան էր եւ մեծ եռանդով ծանօթացուց այս պարը, որ պարացանկին մէջ կը ծանօթացուի իբրեւ «Թակ Թամզարա»։ Յառաջիկայ Երկուշաբթի այս սրահին մէջ կրկին ելոյթ պիտի ունենանք եւ այս անգամ պիտի պարենք Համշէնի Հորոն անունով ծանօթ Թռթռուկը»։
Գագիկ Կինոսեանի այս ծանօթութիւնները մեզ կը տանին հին յիշատակներու։ Ռեմզի Թաթարի անունը առաջին անգամ լսած էինք «Ակօս» հայերէն էջերու նախկին Խմբագիր Սարգիս Սերովբեանէն, որ իր բարեկամ Հիքմեթ Աքչիչէքի հետ այցելած էր Հայաստան եւ այնտեղ պարարուեստի զանազան միջավայրերուն մէջ ծանօթացուցած էր Համշէնի երգն ու պարը։ Գագիկ Կինոսեան ինք եւս կը յիշէ Ռեմզի Թաթարի վատթարացած առողջութիւնը յայտնելով, թէ արծիւի մը նման սլացած պահուն կը պայքարէր անողոք հիւանդութեան դէմ։
Պարերը իրար կը յաջորդեն եւ իւրաքանչիւր պարի հետ կու գայ կը հասնի Գագիկ Կինոսեանի փոխանցած լրացուցիչ տեղեկութիւնները։ «Գիտէի թէ Էջմիածնի պարը ձօնուած է այս քաղաքի մայր տաճարին, բայց չէի գիտեր թէ բնաւ կապ չունի Էջմիածին քաղաքի հետ։ Տարիներ առաջ Կարնոյ մէջ այցելեցի իմ նախնիներու բնակած Տիլիճա գիւղը, ուրկէ Ախցխայի ճամբով անցայ Վրաստան։ Տարեց կնոջ մը, որ ըստ երեւոյթի անցած էր 90 տարեկանի սահմանը, հարց տուի թէ արդեօք հին պարերէն նմոյշ մը կը յիշէ՞։ Կը դժուարանար քալելու, բայց փէշերուն տակ Արեգակը պահած էր կարծես։ Ապա համոզուեցայ, որ այս պարը աւելի ուշ անուանուած է, իբրեւ Էջմիածնի պար։ Ան մեծ հաւանականութեամբ մեզի փոխանցուած ըլլալու է հեթանոսական շրջանէն, ուր հայեր առհասարակ արեգակին կը պաշտէին»։
Պարը իր բոլոր շարժուձեւերով կը պատմէր այդ պաշտամունքի դրուագները։
Ներկայացումը որքան որ ոգեւորիչ էր, խանդավառող, արեգակի ջերմութիւնը եւ կենսունակութիւնը պարերու միջոցաւ կը տածէր բոլորիս, հայու ճակատագրին մէջ չկայ լիաթոք ուրախութեան առիթ։ Արդարեւ Գագիկ Կինոսեան յիշեց իր վաղեմի բարեկամը նախկին պոլսահայ ազատամարտիկ Սարգիս Հացպանեանը, որ շատ կարճ ժամանակ առաջ յանձնած էինք հայ ժողովուրդի սրտին՝ Եռաբլուրի նահատակներու յատուկ գերեզմանատան մէջ։ «40 օր առաջ կորսնցուցի իմ շատ սիրելի բարեկամը՝ Սարգիս Հացպանեանը։ Ան ծնած էր այստեղ, ուսումը շարունակած էր Ֆրանսա եւ հաւատալով հայուն հայրենիքը Հայաստանն է, բնակութիւն հաստատած էր Հայաստանի մէջ։ Մասնակցած էր Ղարաբաղի հերոսամարտին եւ մենք կը սգանք իր անժամանակ կորուստը։ Իր թաղման օր թերեւս առաջին անգամ ըլլալով Եռաբլուրի վրայ հնչեցին նաեւ թրքերէն երգեր։ Սկիզբը տարակուսանքի մէջ էինք, ինչքանով պատշաճ էր Եռաբլուրի վրայ թրքերէնի հնչիւններ լսել, բայց ապա շուտով սթափեցանք եւ յիշեցինք Էջմիածնոյ Մայրավանքի մէջ թրքերէն կլկլացող Կոմիտաս վարդապետը մեր։ Եւ մեծ երկիւղածութեամբ Կոմիտասի մեղեդին ունկնդրող Հայոց կաթողիկոսի կերպարը։ Այդ օր թաղման ներկայ գտնուողներէն ոչ ոք առարկութեան մասին մտածեց։ Լուռ էին բիւրաւոր զինուորներ եւ թրքերէն երգը հերոսապատում մըն էր ձօնուած մեր զինընկերոջ։ Ուրեմն Իշխանաց Պարն ալ կը պարենք ձօնելով Սարգիս Հացպանեանի յիշատակին»։
«Երբ ցուլը իյնայ դանակ վերցնողներ կը շատանան»։ Այս առակով կը սկսի պատմել հայոց «Քոչարիի» իմաստն ու խորհուրդը։ Կը յիշէ թէ այս պարը մտած է ՈՒՆԷՍՔՕ-ի մշակութային ժառանգի ցանկին մէջ, որպէս հայկական պար։ Պարուսոյցը կը յայտնէ թէ իրենց պարացանկին մէջ տեղ գտած են Քոչարիի աւելի քան տասը տարբերակներ։ Ամէն մէկը վերագրուած Հայաստան աշխարհի տարբեր մէկ գաւառին։
«Կարին» համոյթի ներկայացումը ինչպէս որ նշեցինք այս ծանօթագրութեան սկզբին լոկ բեմական ներկայացում չէր, ինչպէս որ պար կոչուածը ետ ու առաջ ճոճուել չէ։
Մենք «Կարին»ի ներկայացումով շրջեցանք, թէ Հայաշխարհի քաղաքներուն մէջ եւ թէ պատմութեան դարերու հոլովոյթով։ Մերթ խոյի մը կերպարով մտանք մեր հեթանոսական ապրումներու աշխարհին, մերթ հարսնեւոր եղանք, մերթ մաճկալ, բարձրացանք հայոց սարերն ի վեր, իսկ միթէ իջա՞նք այդ սարերն ի վար, այնքան դիւրին չէ պատասխանել։ Տպաւորուած ենք «Կարին»ի ելոյթով եւ մեր յոյսը այն է, որ այս խիստ յաջող խումբը նման ոգեւորութիւն կը ստեղծէ նաեւ իր այցելած այլ քաղաքներու մէջ եւս, քանի որ իր հետ կը տանի արեւի ճարագայթները։ Ճարագայթներ՝ որոնք Գէորգ Էմինի բանաստեղծութեան նման կը լուսաւորեն յաւէրժի ճամբորդի բազմադարեան ուղին։
