ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

Ինչո՞ւ ինքնասպան եղաւ Դաւիթ Պետրոսեանը

Մին­չեւ 2018 թիւ Մաշ­­տո­­­ցի պո­­ղոտա­­յի վրայ միշտ ծա­­ռերին տես­­նում էի ագ­­ռաւնե­­րին եւ իրենց բոյ­­նե­­­րը, իսկ երբ հաս­­նում էի եղ­­բօրս տուն Մաշ­­տո­­­ցի վրայ, նա ինձ պատ­­մում էր նրանց զար­­մա­­­նալի վար­­քագծի մա­­սին, որին հե­­տեւում էր պատշգամ­­բից։ Նա անուններ էր դրել ագ­­ռաւնե­­րին։ Սա­­կայն հի­­մա նրանք այ­­լեւս չկան։ 2018-ից...

Այո, ագռաւնե­­րը խել­­քով զի­­ջում են մարդկանց, եւ խել­­քը նրանց չի խո­­չըն­­դո­­­տում զգալ այն փո­­փոխու­­թիւննե­­րը, որոնք կա­­տար­­ւում են էներ­­գե­­­տիկ դաշ­­տում, իսկ ագ­­ռաւնե­­րը 3,5 տա­­րի առաջ զգա­­ցին մօ­­տալուտ աղէ­­տը։

Յի­­շո՞ւմ էք Թու­­մա­­­նեանի տո­­ղերը նա­­մակից, գրո­­ւած Իսա­­հակեանին.

«Մի մա­­սը խա­­չագող սրի­­կաներ, մի մա­­սը գո­­ղեր ու աւա­­զակ­­ներ, մի մա­­սը ապի­­կար թշո­­ւառա­­կան­­ներ, եւ չե­­րեւաց մի բազ­­մութիւն, գո­­նէ մի խմբակ, որ վե­­րած­­նո­­­ւող երկրի շունչն ու բա­­րոյա­­կան կա­­րողու­­թիւնն յայտնա­­բերէր։ Էս­­քան աղէ­­տի ու պար­­տութիւննե­­րի մէջ ո՛չ մի մե­­ղաւոր չե­­րեւաց, ոչ ոք ո՛չ պա­­տաս­­խա­­­նի կան­­չուեց, ո՛չ պա­­տաս­­խան տո­­ւեց։ Եւ շա­­րու­­նակւում է. այժմ էլ նոյն մար­­դի­­­կը նոյն ճա­­նապարհնե­­րով...

Եւ ո՛չ մէ­­կը գո­­նէ անձնաս­­պան չե­­ղաւ, որ ապա­­ցու­­ցա­­­ներ, թէ գո­­նէ ամօթ ու խղճմտանք կայ էս մարդկանց մէջ, կամ էս ժո­­ղովրդի մէջ»։

Նո­­յեմ­­բե­­­րի 22-ին վար­­չա­­­պետը տե­­ղեկաց­­րել էր, որ Նո­­յեմ­­բե­­­րի 23-ին օրը դի­­մատետ­­րի եթե­­րում ասու­­լիս է տա­­լու, պա­­տաս­­խա­­­նելով ԶԼՄ-րի եւ ՀԿ-ի հար­­ցե­­­րին։ Politik.am կայ­­քի խմբա­­գիր, արե­­ւելա­­գէտ Պո­­րիս Մու­­րա­­­զի Թա­­մոյեանը պատ­­րաստել էր հե­­տեւեալ հար­­ցը. «Պատ­­մութիւ­­նից տաս­­նեակ օրի­­նակ­­ներ գի­­տենք, երբ առաջ­­նորդը չփլա­­նաւո­­րուած պար­­տութեան է տա­­նում իր պե­­տու­­թիւնը եւ դի­­մում է ինքնաս­­պա­­­նու­­թեան, քա­­նի որ իր հա­­մար ան­­տա­­­նելի է իր ժո­­ղովրդի դժբախ­­տութիւ­­նը։ Եթէ այս պա­­տերազ­­մը պլա­­նաւո­­րուած չէր եւ դուք դրա մաս­­նա­­­կիցը չէիք, ապա ին­­չո՞ւ ինքնաս­­պան չե­­ղաք։ Եր­­բե­­­ւէ մտա­­ծե՞լ էք ինքնաս­­պան լի­­նելու մա­­սին։ Յու­­սով եմ չէք վա­­խենայ այս հար­­ցին պա­­տաս­­խա­­­նել»։ Պա­­տաս­­խան չե­­ղաւ, որով­­հե­­­տեւ հար­­ցե­­­րը զտո­­ւած էին եւ ամէն հարց չհնչեց եթե­­րում։

Բայց ինքնաս­­պա­­­նու­­թիւն եղաւ։ Նո­­յեմ­­բե­­­րի 20-ին ճար­­տա­­­րապետ, մշա­­կու­­թա­­­բան Դա­­ւիթ Պետ­­րո­­­սեանն իրեն ցած գցեց Կիեւեան կամրջից...

Սկզբից կար­­դա­­­ցի նրա ըն­­կե­­­րոջ այս տո­­ղերը.

«Դա­­ւիթը ցան­­կա­­­ցած իրա­­վիճա­­կում արագ լու­­ծում գտնող էր։ Չկար ան­­լուծե­­լի խնդիր, միակ ցաւն իր սրտի Հա­­յաս­­տանն էր, Հա­­յաս­­տա­­­նի ներ­­կան, մշու­­շոտ ապա­­գան։ Տե­­սակով շի­­տակ, ան­­կա­­­շառ ազ­­գայնա­­կան էր, ու ազ­­գայնա­­կանու­­թեան մէջ էր տես­­նում Հա­­յաս­­տա­­­նի ապա­­գան։ Նա գի­­տէր, որ Հայ­­րե­­­նիքն ու­­նի իր կա­­րիքը, նա գի­­տէր, որ իր նման տղեր­­քը շա՜տ քիչ են, ու այդ քչու­­թեան մէջ գի­­տէր ամէն շի­­տակ ազ­­գայնա­­կան­­նե­­­րի ար­­ժէ­­­քը։

Նա գի­­տեր, վստահ նա գի­­տեր, որ իր նման տղեր­­քի պա­­կասու­­թիւնն է խեղ­­ճացրել Հա­­յաս­­տանն ու հա­­յու­­թեանը։

Անհնար է հա­­ւատալ, անհնար է ...»։

Դի­­մատետ­­րի էջը Դա­­ւիթը մէկ տա­­րի է, ինչ ջնջել էր, ուստի նրա մա­­սին գրե­­ցին ըն­­կերնե­­րը։ Ահա յա­­ջորդ ար­­ձա­­­գան­­գը.

«Այ­­սօր կրկին ձեռքս վերցրի Դա­­ւիթի գիր­­քը, որն ինձ Ապ­­րի­­­լեան 4-օրեայ պա­­տերազ­­մի 3-րդ տա­­րելի­­ցի օրը Եռաբ­­լուրում նո­­ւիրեց Դա­­ւիթը։ Արագ-արագ թեր­­թում եմ գիր­­քը, փնտռում...։

Մին­­չեւ գտայ այս տո­­ղերը.

«Կար­­սը ըն­­կել էր։ Ու­­րեմն՝ ամէն բան վեր­­ջա­­­ցել էր։ Ու­­րեմն Հա­­յաս­­տա­­­նի ան­­կա­­­խու­­թեան օրե­­րը հա­­շուած էին։

Ահ, լա՛ւ էր, որ գի­­շեր էր, որ խա­­ւար էր, որ ցուրտ էր։ Եւ Հե­­րեանը քիչ էր մնա­­ցել բարձրա­­ձայն պո­­ռայ, աղա­­ղակի, հե­­կեկայ։

Արիւ­­նը երե­­սին էր խու­­ժել. ամա­­չում էր։

Սա­­ւառ­­նորդը պատ­­մել էր դժբախ­­տութեան բո­­լոր ման­­րա­­­մաս­­նութիւննե­­րը։ Մե­­ծամաս­­նա­­­կան­­նե­­­րը մտել էին զի­­նուոր­­նե­­­րի մէջ եւ նրանց հա­­մոզել ոչ մի դի­­մադ­­րութիւն ցոյց չտալ տա­­ճիկ­­նե­­­րին, որով­­հե­­­տեւ նրանք գա­­լիս էին իբ­­րեւ բա­­րեկամ­­ներ։ Սպա­­ներից մէ­­կը, Մազ­­մա­­­նեանը, այս ան­­պա­­­տուու­­թիւնը չկա­­րողա­­նալով տա­­նել, ատրճա­­նակը հա­­նել էր եւ զի­­նուոր­­նե­­­րի առ­­ջեւ ինքնաս­­պա­­­նու­­թիւն գոր­­ծել»։

Միակ լու­­սա­­­ւոր կէ­­տը դա՛ էր՝ ինքնաս­­պան հրա­­մանա­­տարի դիակը...

Այո՛, աւե­­լի լաւ էր մեռ­­նել, աւե­­լի լաւ էր...

***

Կար­­սի յանձնմա­­նը յա­­ջոր­­դեց Ալեք­­սանդրա­­պոլի գրա­­ւու­­մը։ Վերսկսո­­ւեց թուրքա­­կան խրախ­­ճանքը...

Կար­­սա գե­­տը դար­­ձեալ կարմրեց։

Քա­­ղաքը լցո­­ւեց դիակ­­նա­­­բուրգե­­րով, գիւ­­ղա­­­կան մա­­րագ­­նե­­­րը դար­­ձան ող­­ջա­­­կիզ­­ման վա­­ռարան­­ներ, ձո­­րերը՝ սպան­­դա­­­նոց­­ներ։ Թրա­­տուե­­ցին տաս­­նեակ հա­­զարա­­ւոր­­ներ, մոր­­թո­­­ւեցին ծե­­րեր, խոշ­­տանգո­­ւեցին կա­­նայք, պղծու­­թիւնից անշնչա­­ցան չքմեղ դե­­ռատի­­ներ, գլխա­­տուե­­ցին ման­­կիկներ։

Լռե­­ցուե­­ցին հայ բա­­րուրներ...»։

Կար­­սի 1920թ. ինքնաս­­պաննե­­րը

Դա­­ւիթ Պետ­­րո­­­սեան, Երե­­ւան 2019

Դա­­ւիթը եղել էր «Շի­­րակա­­ցու ճե­­մարան»ում արո­­ւես­­տի ամ­­բիոնի վա­­րիչ, աշ­­խա­­­տում էր «Հայ Աս­­պետ» դպրո­­ցում եւ Հա­­յաս­­տա­­­նի պատ­­մութեան թան­­գա­­­րանում։

«Ազ­­գա­­­յին Ատեան» հա­­սարա­­կական միաւոր­­ման հա­­մահիմ­­նա­­­դիրն էր։

Հե­­ղինա­­կել է եր­­կու խիստ կա­­րեւոր գրքեր.

Կար­­սի 1920թ. ինքնաս­­պաննե­­րը

«Սաս­­նա ծռեր» ազ­­գա­­­յին կտա­­կարա­­նի խրա­­տաբա­­նու­­թիւնը

Մաս­­նակցել էր Ար­­ցա­­­խեան 44֊օրեայ պա­­տերազ­­մին»։

Այժմ կար­­դանք մշա­­կու­­թա­­­բան Դա­­ւիթ Պետ­­րո­­­սեանին.

«Թող Լռէ Մունջը,
Ան­­դա­­­մալոյ­­ծը»

1 Օգոս­­տոս 2020

Ռու­­սա­­­մետ­­ներն ու Խորհրդա­­յին կա­­րօտախ­­տով հա­­մակո­­ւած­­ներն ասում են՝ Հա­­յաս­­տանն Արեւ­­մուտքի գա­­ղութն է։

Արեւմտա­­մէտ­­նե­­­րը, ՆԱ­­ՏՕ-ական­­նե­­­րը, սո­­րոսա­­կան­­ներն ու վայ­­րի նէոլի­­պերալ­­ներն ասում են՝ Հա­­յաս­­տա­­­նը Ռու­­սաստա­­նի գա­­ղութն է։

Այս եր­­կու տկա­­րամիտ կող­­մե­­­րը՝ հո­­գեւոր թզուկնե­­րը, միասին վեր­­ցո­­­ւած իս­­կա­­­պէս ճշմա­­րիտ են, Հա­­յաս­­տանն, ան­­շուշտ, բազ­­մա­­­տէր գա­­ղութ է, բայց սրանց գզուռտոցն այդպէս էլ թոյլ չտո­­ւեց նկա­­տել թուրքա­­կան 30-ամեայ ներ­­կա­­­յու­­թիւնը Հա­­յաս­­տա­­­նում, որի տա­­րածո­­ւածու­­թեան ու խո­­րացո­­ւածու­­թեան մասշտաբ­­նե­­­րը չէք էլ կա­­րող պատ­­կե­­­րաց­­նել։ Իսկ պատ­­կե­­­րաց­­նել չէք կա­­րող, որով­­հե­­­տեւ մտա­­ւոր մա­­կերե­­սայ­­նութիւ­­նը եւ որ­­կո­­­րայ­­նութիւ­­նը խեղ­­դել են ձեզ։ Ար­­դիւնքում՝ դէ­­պի կազ­­մա­­­քան­­դում սլա­­ցող վեր­­ջին հան­­րա­­­պետու­­թիւն ու ինքնաս­­պա­­­նու­­թեան գնա­­ցող մի բուռ ժո­­ղովուրդ։

Գի­­տէ՞ք, որ ապ­­րե­­­լու իրա­­ւունքը միայն ծնո­­ւելով ու վե­­րած­­նո­­­ւելով չի տրւում։ Իրենց ներ­­կան ան­­ցեալի դա­­սով չկե­­րակ­­րող ազ­­գե­­­րը չեն ստա­­նում ապա­­գայի իրա­­ւունք, չե՚ն ստա­­նում։ Գո­­նէ վեր­­ջին 100 տա­­րում փոր­­ձե­­­ցի՞նք վաս­­տա­­­կել արե­­ւի տակ մեր տեղն ու­­նե­­­նալու այդ իրա­­ւունքը, ու­­րիշնե­­րի պէս յօ­­րինե­­ցի՞նք մեր ազ­­գա­­­յին երա­­զան­­քը, գո­­նէ մէկ ժամ ազ­­գո­­­վին ճգնե­­ցի՞նք դրան հաս­­նե­­­լու հա­­մար... Ու­­նակ եղա՞նք, կա­­մեցա՞նք ստեղ­­ծել մեր Թու­­րա­­­նը, մեր Սիոնը, մեր Մե­­տաք­­սի ճա­­նապար­­հը, մեր American dream-ը, մեր Наша держава-ն... Ո՛չ ու­­նակ եղանք, ո՛չ էլ կա­­մեցանք։ Այժմ, եթէ ժա­­մանա­­կը բա­­րեհաճ գտնո­­ւի, կա՛մ կ՚ու­­նե­­­նանք նոր՝ ազ­­գայնա­­կան, օրա­­կարգ՝ դուրս գա­­լով ար­­տա­­­քին կա­­ռավա­­րու­­մից եւ առաջ­­նորդո­­ւելով ներ­­ցե­­­ղային բա­­րոյա­­կանով, կա՛մ կը շա­­րու­­նա­­­կենք ու­­րա­­­խանալ լաւ որա­­կի աս­­ֆալտով, որը թուրքը սի­­րով կը վա­­յելի, իսկ եթէ հրա­­ժարո­­ւենք ազ­­գայնա­­կան օրա­­կար­­գից, ու­­րեմն կը լռենք յա­­ւիտեան... սա­­կայն «թո՛ղ լռէ մունջը, ան­­դա­­­մալոյ­­ծը, կամ՝ որոց քաղցր է թշնա­­մու լու­­ծը, բայց մենք որ ու­­նինք հո­­գի ու սիրտ քաջ՝ ե՛կ, ան­­վախ ել­­նենք թշնա­­մու առաջ. գո­­նէ մեր փառ­­քը մա­­հով հետ խլենք ու այնպէս լռենք»։

Ի՞նչ է լի­­նում մար­­դու հետ, երբ նա իրեն ցած է գցում կամրջից. մար­­մի­­­նը զարնւում է գետ­­նի՞ն, ո՛չ, ողջ երկրա­­գունդն է իջ­­նում գլխին իր բո­­լոր շի­­նու­­թիւննե­­րով եւ բնակ­­չութեամբ հան­դերձ։