Սիրոյ եւ գեղեցիկի գովքը
Մէկ ժամ առաջ էր- Անին, նախկին աշակերտուհի, այժմ հայրենադարձ գինեգործ, Սասունիկ գիւղի իր տասնամեայ այգիներու մէջ ճեմելով խօսեր էր հայկական գինեգործութեան մասին։ Առաւել ոգեւորուեր է, քանի որ ունեցեր է սփիւռքահայ հիւրեր եւ անոնք փափաքեր են հայրենի հողի պարգեւած այդ արեւահամ հեղուկը համտեսել ու լսել առասպելներ՝ սկսելով առաջին գինեգործ Նոյ Նահապետէն։ Նոյն միջոցին մտքի ակօսներու մէջ հոսեր էր «գինի» բառի զուտ հայկական, անապակ պատմութիւնը։ Գլխու պտոյտ տուող պատմութիւն էր՝ հազարամեակներ դանդաղօրէն հնացած ու քաղցրացած։
Անին այցելուներուն կ՚առաջնորդէ հիւրասրահ։ Հոն պատրաստ է ճոխ գինեսեղան։ Ան չի մոռնար նաեւ Յովհաննէս Թումանեանէ տողիկ մը արտասանել. «Ի՞նչը կը յաղթի կեանքում հերոսին, թէ չլինեն կինն ու գինին»։
Լայն սեղանի շուրջ բաժակներու հետ կը բարձրանան երգ ու ծիծաղ։ Կը սկսին ծփալ գինեխառն զրոյցներ։ Հայրենի այդ սեղանի վրայ երկրորդ անգամ կը վայելենք «գինի» բառը։ Մատուցողնե՞րը... Միջնադարեան տաղասացներն ու ժամանակակից բանաստեղծներն են։ Նախ կը յիշենք, թէ «գինի» բառի առաջին խմորումները տեղի ունեցեր են հոգեւոր ստեղծագործութիւններու մէջ, ինչպէս Գրիգոր Նարեկացիի «Հաւուն, հաւուն» յարութեան տաղը. «Խառնել ի գինի զխառնելիս անուշից... Կերայք յիմ հացէս եւ արբէք զիմ գինիս»։ Սպասելիօրէն սեղան կը մօտենայ Նահապետ Քուչակը, ան, որ ապրած էր Վանայ գինեբեր Այգեստանէն ո՛չ շատ հեռու Խառակոնիս գիւղի մէջ։ Հայկական բանաստեղծութիւնը եւ «գինի» բառը Քուչակին կը պարտին ոգելից տողիկներ, ինչպէս՝ «Քո գունովն գինի՛ պիտէր, խմէի ու հարբենայի», «Շուշայ մի գինի բերեմ, ան խմիմ քու սիրուն վրայ»։ Ըստ երեւոյթին աշուղը ունէր ներշնչումի երկու գեղատեսիլ աղբիւր. «Ի՛նչ անուշ է սէրն ու գինին»։ 1592-ին երբ Քուչակը մահացաւ, նոյն տարին ծնաւ մէկ այլ գինեսէր տաղասաց՝ Սարգիս Հալէպցին։ Ան, որ արհեստով կնիք պատրաստող էր, ինչպէս նաեւ ակնագործ, գոհարավաճառ եւ թարգմանիչ, «Գեղեցիկ, սիրուն պատկեր» տաղի մէջ նկարագրեց այն նորափթիթ գեղեցկուհին, որ գիշեր մը իր այցելութեան եկաւ՝ մէկ ձեռքը մոմ բռնած, իսկ միւսին՝...
Ի միւս ձեռն իլի (լեցուն) գինի
ապակի ամանով լցած։
Գիշեր էր, մէկ էլ եկաւ, ցնծալով ծաղրադէմ ասաց...
Ուտեմք եւ խմեմք գինի, բորբոքիմ զսէր մեր վառած։
Սրահը կ՚ողողուի գինեհար եղանակով. «Լեցնե՛նք ընկերներ, բաժակները լի, թող հայոց գինին, մեզ անուշ լինի»։ Անին հպարտութեամբ կը ներկայացնէ իր մէկ այլ արտադրութիւնը՝ 2016-ին շիշերու մէջ առնուած «Արենի, կարմիր անապակ գինի» ու կու տայ մէկ այլ բացատրութիւն. «Անապակ գինիներ պատրաստելու համար քաղցուն ենթարկում ենք լիակատար խմորման»։
Ըստ գրականագէտներու, յարգելի ընթերցող, 16-րդ դարու տաղասաց Մարտիրոս Խարասարցին էր առաջինը, որ հայկական քնարերգութեան մէջ «գինի» բառը գործածեց խնճոյքի, ուրախութեան եւ վայելքի պարունակութեան մէջ։ Անոր խօսքերն են. «Ճերմակ գինի՝ լաւ դեղ սրտիս», «Գինիս աղէկ, ճաշակն աղուոր»։ Անոր տաղերուն անունները կ՚արտացոլացնեն իր կենսասէր նկարագիրը. «Տաղ գինոյ եւ ուրախութեան», «Տաղ ուրախութեան սեղանոյ եւ գինոյ»։ Խարասարցին ունի նաեւ «այբբենական» բանաստեղծութիւն մը, ուր տողերը կը սկսին այբուբենի տառերու կարգով. «Այբն ասէ. այսօր ըմպեմք։ Բենն ասէ. բերէք գինի։ Գիմն ասէ. գինի անոյշ։ Դան ասէ. դուր է տեղիս։ Կենն ասէ. կարաս բանամք, բերեմք գինի»։ Ներս կը մտնէ Յովհաննէս Թլկուրանցին։ Կը դառնայ սեղանակից։ Տրտում է։ Խաբուած է իր սիրածէն։ Համոզուած է, որ գինին է յանցաւորը. «Անուշ գինով զիս խեւ արիր՝ որ ի ծոցդ զնտանեցայ (բանտարկուեցայ)»։ Կու գայ նաեւ Նաղաշ Յովնաթանը, որ բանաստեղծ էր եւ աշուղ, նկարիչ էր եւ ծաղկող, ինչպէս նաեւ Թիֆլիսի մէջ Վախթանգ թագաւորի պալատական երգիչն ու նկարիչը։ Պարզ է անոր կեանքի իմաստասիրութիւնը.- Մարդը աշխարհ եկած է վայելելու եւ ստեղծագործելու համար։ Կ՚ընդունի բաժակ մը։ Ապա բոլորիս կը հրամցնէ ինքնագիր երկտող. «Բերանդ՝ կարմիր գինի, լեզուդ՝ համեղ նուշ… Ես մնացի կարօտ՝ խմելոյ համար»։ Միջնադարու վերջին գինեսէր բանաստեղծը՝ Կոնստանտին Երզնկացին ալ կը դառնայ մեզի բաժակակից ու զուարթօրէն կը գոչէ. «Ահա եղեւ պայծառ գարուն, այսօր մարդիկ ուրախանան, քաղցրիկ խմեն յանուշ գինուն»։
Յարգելի ընթերցող, հայկական վերածնունդի բանաստեղծութիւններն ու երգերը, ուր կայ կեանքը եւ աշխարհի գեղեցկութիւնները լիովին վայելելու փափաքը, կարծել կու տայ, թէ «գինի» բառը զուգուած է ուրախ տրամադրութիւններու հետ։ Մինչդեռ, օրեր եղան ու մենք գինի բարձրացուցինք զոհուածի համար։ Մէկը 9 Մայիս 1945 թուականն էր, երբ ամբողջ Հայաստանը կը տօնէր Մեծ Յաղթանակը։ Այդ օր, Աւետիք Իսահակեանը խառնուեցաւ փողոցներու հոծ բազմութեան։ Մարդիկ ծափով, ծիծաղով էին։ Հայրենակից մը սեղան բացած իր տան առաջ՝ անցորդներուն կը հրաւիրէր իր որդիի կենացը գինի խմելու. «Մի մարդ սեղան է բացել տան առաջ, լցրել թասերը ոսկեփայլ գինով»։ Հայր մը անոնց մէջ բաժակ կը բարձրացնէ... իր որդիի հանգստեան համար.
Խմում են անձայն զոհուածի համար
Եւ հեղում գինին սուրբ հացի վրայ։
- Անի, ի՛նչ լաւ յիշեցիր Թումանեանը։
- «Թմկաբերդի առումը», պարոն, իմ ամենասիրած վէպերից է. «Ի՞նչը կը յաղթի կեանքում հերոսին, թէ չլինեն կինն ու գինին»։
- Ճիշդ է։ Գինին իր բաժինը ունէր, երբ անառիկ Թմուկ բերդը դաւով գրաւուեցաւ. «Գինով հարբած, քնած են բերդի եւ՚ զօրքերն, եւ՛ տէր»։ Անի, ունեցանք նաեւ բանաստեղծ մը, որ առանց գինիի գինովցաւ։ Մեծարենցն է ան. «Լուսեղէն ճամբէն ես կ՚անցնիմ գինով...»։ Իսկ դուն տեսե՞ր ես գինովցած աքասիաներ։ Մեծարենցը տեսաւ.
Աքասիաներ, գինով լոյսէ ու տապէ,
Օրօրուելով մաքուր շունչ մը կը հեւան։
Գինիի գոլորշիին այժմ կը խառնուի մէկ այլ ոգելից մեղեդի. «Գովենք ընկեր, ուրախ սազով, Հայաստանի կարմիր գինին։ Խմենք ընկեր, ոսկէ թասով, Հայաստանի կարմիր գինին»։ «Գինի» բառը դարձա՞ւ գիրքի անուն։ Աննկատելի։ Հատոր մը 1927-ին Վենետիկի մէջ. «Հաց եւ գինի։ Առանձնախօսութիւն մը բանաստեղծութեան վրայ»։ Յաջորդ երկու հատը 30-ական թուականներուն Խորհրդային Հայաստանի մէջ- «Գինի պատրաստելու գլխաւոր հիմունքները» եւ «Ալաւերդու շրջանի գինիները»։ Ընտիր հրատարակութիւն է Գահիրէի մէջ 1935 թուականին լոյս տեսածը. «Գինիի երգը։ Արեւելեան երգեր»։
- Պարոն, կ՚ըսէ Անին, գինին ամբողջ հանրապետութեան նորից պարգեւում է բերկրութիւն եւ բերրիութիւն։
Չհամաձայնիլ կարելի չէ, երբ գինետուներով հարստացած է մայրաքաղաքի Սարեան փողոցը եւ աշխարհին այժմ ծանօթ է, որպէս «Գինու փողոց»... Ուշացան, բայց եկան։ Տէրեանն ու Չարենցն են։ Առաջինը կ՚երգէ. «Օրօրիր, օրօրիր մեզ գինի»։ Իսկ Չարենցը կը հարցնէ. «Ու՞ր է զուռնան»։ Ան կը կատարէ գինիի եւ գեղեցիկի գովքը ու վերջին բաժակները կը բարձրանան հայ գինեգործերու կենացը.
Կ՚ուզեմ հիմի փչէ զուռնէն - հարբած ըլիմ մինչեւ էգուց.
Ընկերների սուփրին գինի ու հա՛ց ըլիմ մինչեւ էգուց։
Քո էդ անոյշ, ազի՜զ տեսքով հարբած ըլիմ մինչեւ էգուց։