Ազատագրման տօն թէ՞ ցեղասպանութեան յիշատակման օր

Շնոր­հիւ քրտա­կան ազա­տագ­րա­կան շար­ժումի յայ­տա­րարած ինքնա­լու­ծարկման եւ զի­նադու­լի որո­շումնե­րուն, այս տա­րի 19 Մա­յիսի տօ­նակա­տարու­թիւննե­րը ալ աւե­լի մեծ խան­դա­վառու­թեամբ կը նշո­ւին ազ­գայնա­կան շրջա­նակ­նե­րու կող­մէ։

Այդ մի­ջոցա­ռումնե­րու գլխա­ւոր դե­րակա­տարն է Ժո­ղովրդա­հան­րա­պետա­կան Կու­սակցու­թիւնը։ Անոր կազ­մա­կեր­պութեամբ կա­յացան զան­գուածայն հան­րա­հաւաք­ներ եւ եր­թեր՝ յատ­կա­պէս Իզ­մի­րի եւ Իս­թանպու­լի մէջ։

19 Մա­յիսը տօ­նական օր է Թուրքիոյ Հան­րա­պետու­թեան մէջ, քա­նի որ 1919-ի, այդ օր Մուսթա­ֆա Քե­մալ Սամ­սունէն սկսեալ կազ­մա­կեր­պեց ազ­գա­յին պայ­քար մը, ի դէմ Ա. Աշ­խարհա­մար­տի յաղ­թա­կան պե­տու­թիւննե­րու, որոնք ծնկա­չոք ըրած էին Օս­մա­նեան Կայսրու­թիւնը եւ իրենց մէջ մաս­նա­հատած Օս­մա­նեան եր­կի­րը։

Ապա այդ պայ­քա­րը կո­չուե­ցաւ նաեւ Փրկու­թեան Պա­տերազմ, միշտ ան­պա­տաս­խան թո­ղելով ին­չէ՞ կամ որ­մէ՞ փրկուելու մա­սին հար­ցումը։ Պաշ­տօ­նական պատ­մագրու­թեան հա­մաձայն գեր­տէ­րու­թիւննե­րու լու­ծէն, իսկ այ­լընտրան­քա­յին տե­սու­թեամբ ալ երկրի քրիս­տո­նեայ ժո­ղովուրդնե­րէն փրկո­ւելու ակ­նարկու­թիւն մըն է այս։

Ար­դա­րեւ նոյն 19 Մա­յիս թո­ւակա­նը պոն­տե­ցի յոյ­նե­րու հա­մար ցե­ղաս­պա­նու­թեան յի­շատակ­ման օր է։ Ար­դէն իսկ շա­րու­նա­կուող ջար­դե­րը վեր­ջա­պէս 1922-ին Տրա­պիզո­նի յոյ­նե­րու ար­տաքսու­մով հա­սաւ իր վեր­ջա­կէտին եւ բնիկ ժո­ղովուրդ մը եւս զրկո­ւեցաւ իր բնօր­րա­նէն։

Բնօր­րա­նէն զրկո­ւելու այլ երե­ւոյթ մըն ալ կը յի­շատա­կուի 21 Մա­յիսին։ Այս ան­գամ հիւ­սի­սային Կով­կա­սի բնիկ ժո­ղովուրդնե­րէն չեր­քեզներն են որ զրկո­ւեցան իրենց հայ­րե­նի երկրէն եւ գաղ­թա­կանու­թեան ամե­նածանր պայ­մաննե­րը քարշ տա­լով ապաս­տա­նեցան Օս­մա­նեան եր­կիր, յատ­կա­պէս Սեւ Ծո­վի ափի քա­ղաք­նե­րը։ Օս­մա­նեան պե­տու­թիւնը հա­մաձայ­նած էր Ռու­սա­կան կայսրու­թեան հետ 60 հա­զար չեր­քեզ գաղ­թա­կան­ներ ըն­դունե­լու հա­մար։ Սա­կայն նոյն հա­մաձայ­նագրով քա­նի մը ամիս­նե­րու ըն­թացքին աւե­լի քան 1,5 մի­լիոն ժո­ղովուրդ ան­տէ­րու­թեան մէջ հա­սաւ Օս­մա­նեան եր­կիր։

Անոնք թէ՛ ան­յարմար ճամ­բորդու­թեան պայ­մաննե­րով եւ թէ սո­վի ու հա­մաճա­րակի բեր­մամբ ահ­ռե­լի զո­հեր տո­ւին։

Զար­մա­նալի է որ զա­նազան ազ­գութիւննե­րու նման չեր­քեզներն ալ հա­զիւ վեր­ջին տա­րինե­րուն է, որ սկսած են անդրա­դառ­նալ իրենց նախ­նի­ներուն են­թարկո­ւած դա­ժանու­թեան։ Եր­կար տա­րիներ Թուրքիան դի­տեցին իբ­րեւ փրկա­րար եր­կիր, որ գրկա­բաց ըն­դունեց իրենց դա­ժան պա­տերազ­մէ ետք։ Իսկ այ­սօր չեր­քեզնե­րը կ՚անդրա­դառ­նան թէ իրենց մայ­րե­նին եւ մշա­կոյ­թը զոհ դար­ձած է ազ­գա­յին պե­տու­թիւն հիմ­նե­լու մար­մա­ջին։

Թուրքիոյ մէջ ամէն ինչ իրա­րու հա­կասող տար­բեր իմաստ եւ ըն­կա­լում կ՚ու­նե­նայ։ Երե­ւոյթ մը՝ որ կա­խեալ է տե­սան­կիւնէ։ Մէ­կուն տօ­նական օրը միւ­սին սու­գի յի­շատա­կումն է նաեւ։