Զինաթափ առանց պարտութեան

11Յուլիսը թէ՛ Թուրքիոյ հան­րա­պետու­թեան եւ թէ քիւրտ ժո­ղովուրդի պատ­մութեան մէջ պի­տի նշո­ւի իբ­րեւ ամե­նաեր­կա­րատեւ զի­նեալ ապստամ­բութեան աւար­տը ըլ­լա­լով։

Այդ օր Քուրտիս­տա­նի Սու­լէյմա­նիյէ քա­ղաքին մէջ ՓՔՔ-ի հայ­դուկներ իրենց զէն­քե­րը վար դրին եւ խորհրդան­շա­կան կեր­պով այ­րե­ցին հսկայ կաթ­սա­յի մը մէջ։ Ամե­նաեր­կա­րատեւ զի­նեալ ապստամ­բութիւն կո­չու­մը տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ Թուրքիոյ պե­տու­թեան կող­մէ ըն­կա­լուե­ցաւ իբ­րեւ ան­ջա­տողա­կան բնոյ­թով ահա­բեկ­չութիւն։ Ճիշդ է որ այդ եր­կա­րատեւ պայ­քա­րի ըն­թացքին մեր­թընդմերթ կա­տարուեցան կարգ մը գոր­ծո­ղու­թիւններ, որոնք ահա­բեկ­չա­կան բնոյթ ու­նէին։ Անցնող ժա­մանա­կի ըն­թացքին բազ­մա­թիւ քա­ղաքա­ցիներ զո­հուե­ցան այդ ահա­բեկ­չա­կան բնոյ­թով արարքնե­րու հետեւանքով։ Անոնց մէջ կան ան­մեղ ու­սուցիչ­ներ, ճար­տա­րագէտ­ներ, բա­նուոր­ներ, նոյ­նիսկ զի­նուո­րական վար­ժա­րան­նե­րու ու­սա­նող­ներ։ Բայց երբ դի­տենք ապստամ­բութեան ընդհա­նուր դի­մագի­ծը, ան զի­նեալ ապստամ­բութիւն մըն էր Թուրքիոյ հան­րա­պետու­թեան նախ եւ առաջ բա­նակին, ապա ոս­տի­կանու­թեան դէմ։ Պա­տերազ­մա­կան իրա­վիճա­կի ծագ­ման եւ հետզհե­տէ ծա­ւալ­ման մէջ գլխա­ւոր գոր­ծօ­նը քիւրտ ինքնու­թեան ու­րա­ցումն էր։ Պե­տական միտ­քը կը մեր­ժէր քիւրտե­րը որ­պէս ազգ, որ­պէս ժո­ղովուրդ ճանչնալ։ Նոյ­նիսկ պաշ­տօ­նական դա­սագիր­քե­րու մէջ քիւրտե­րը կը նկա­րագ­րո­ւէին լեռ­նաբնակ թուրքեր ըլ­լա­լով։ Կը մեր­ժո­ւէր անոնց լե­զուն, երբ դա­տական նիս­տե­րու ըն­թացքին կամ Խորհրդա­րանի ամ­պիոնէն ամ­բաստա­նեալ մը կամ ընտրո­ւած պատ­գա­մաւոր մը յանդգնէր քրտե­րէն խօ­սիլ, այդ ելոյ­թը տե­ղեկա­գիր­նե­րուն մէջ կը նշուէր «ան­ծա­նօթ լե­զու մը» ըլ­լա­լով։

Ներ­կայ պա­հուն այդ ըն­թացքը շատ ալ չէ փո­խուած, քա­նի որ զի­նաթա­փին յա­ջոր­դող օրն իսկ Պոլ­սոյ Պայ­րամփա­շա թա­ղին մէջ ոս­տի­կան­նե­րը ծե­ծի են­թարկե­ցին քիւրտ ըն­տա­նիք մը, իրենց ինքնա­շար­ժին մէջ քրտե­րէն երաժշտու­թիւն նո­ւագե­լուն հա­մար։ Ան­հա­ւատա­լի գրգռու­թիւն մըն է այս, որուն օրի­նակ­նե­րուն յա­ճախ հան­դի­պած ենք անցնող տաս­նա­մեակ­նե­րու ըն­թացքին։ Քա­նի քա­նի ան­գամներ ոս­տի­կան­ներ կամ զի­նուոր­ներ մի­ջամ­տած են հար­սա­նիքի կամ ու­րա­խու­թեան այլ եւ այլ մի­ջոցա­ռումնե­րուն պար­զա­պէս քրտե­րէն երաժշտու­թիւն նո­ւագե­լուն հա­մար։

Սա­կայն այդ մի­ջամ­տութիւննե­րը եր­բեք ահա­բեկ­չութիւն չէ հա­մարո­ւած, քա­նի որ գոր­ծադրո­ւած է պաշ­տօ­նական հա­մազ­գեստ հա­գուած պե­տական ու­ժե­րու կող­մէ։ Այս պա­հուն կա­րելի է ըսել թէ ժո­ղովուրդի մը ինքնու­թեան եւ մշա­կոյ­թին սպառ­նա­ցող պե­տական քա­ղաքա­կանու­թիւնը շատ ծանր կեր­պով պա­տաս­խան գտաւ քիւրտ ապստամ­բեալ­նե­րու դի­մադ­րութեամբ։

Պար­տինք նշել նաեւ թէ ՓՔՔ վեր­ջին տա­րինե­րուն իր բո­լոր ու­ժը ուղղած էր Թուրքիոյ սահ­մաննե­րէն դուրս, Սու­րիոյ հիւ­սի­սային հա­տուա­ծի անվտան­գութիւ­նը ապա­հովե­լու։ Սու­րիոյ քա­ղաքա­ցիական պա­տերազ­մի ըն­թացքին Թուրքիա իր սահ­մաննե­րը բա­ցաւ աշ­խարհի տար­բեր եր­կիրնե­րէն փու­թա­ցող վարձկան ճի­հատիստ­նե­րու դի­մաց։

Անոնց յար­ձա­կու­մը ուղղո­ւած էր քրտաբ­նակ քա­ղաք­ներ, յատ­կա­պէս Ռո­ժավա­յի շրջա­նը եւ Քո­պանէ քա­ղաքը։ Քիւրտ՝ հայ­դուկներ ի գին բազ­մա­հազար զո­հերու եւ քա­ղաք­նե­րու աւեր­ման, յա­ջողե­ցան ետ մղել ճի­հատիստնե­րու ցե­ղաս­պան բնոյ­թով յար­ձա­կումնե­րը։ Դար­ձեալ գաղտնիք չէ որ այդ վարձկան­նե­րը կը զի­նուէին ու կը վար­ձատրո­ւէին Էր­տո­ղանի իշ­խա­նու­թեան կող­մէ։

Տնտե­սագէտ­ներ Թուրքիոյ հա­սարա­կու­թեան սնան­կա­ցու­մի եւ շա­րու­նա­կուող տնտե­սական ճգնա­ժամի կա­րեւո­րագոյն պատ­ճա­ռը ըլ­լա­լով կը նկա­րագ­րեն այդ հսկայ ռազ­մա­կան ծախ­սե­րը։ Թուրքիա ո՛չ միայն վարձկան­նե­րու ձեռ­քով, այլ սե­փական բա­նակով ալ մի­ջամուխ եղաւ Սու­րիոյ քա­ղաքա­ցիական պա­տերազ­մին։ Գլխա­ւորու­թեամբ ԱՄՆ-ի եւ Եւ­րո­պական պե­տու­թիւննե­րու կող­մէ այդ մի­ջամ­տութիւ­նը, Սու­րիոյ ան­կախ պե­տակա­նու­թեան տա­րածքնե­րու գրա­ւու­մը դի­տուե­ցաւ իբ­րեւ Թուրքիոյ իր սահ­մաննե­րուն անվտան­գութիւ­նը ապա­հովե­լու իրա­ւունք։

Այս ընդհա­նուր հա­մայ­նա­պատ­կե­րին մէջ ՓՔՔ-ի զի­նաթափ ըլ­լա­լը եւս ու­նի մի­ջազ­գա­յին նշա­նակու­թիւն։ Ու­րեմն այս հա­մայ­նա­պատ­կե­րին մէջ թուրք կամ քիւրտ հա­սարա­կու­թիւնը կը դժո­ւարա­նան ընկալել զի­նաթա­փի որո­շու­մը։ Մէկ բան միայն յստակ է, քրտա­կան զի­նեալ ապստամ­բութիւ­նը ոչ թէ պար­տութիւ­նով, այլ իր պայ­քա­րը քա­ղաքա­կան դաշտ փո­խադ­րե­լով աւար­տին հա­սաւ։

Այ­սօր քիւրտե­րը իրենց բնա­կած վայ­րի մէջ լուրջ ուժ մը կը ներ­կա­յաց­նեն եւ կա­րելի չէ այդ գո­յու­թիւնը ու­րա­նալ կամ մերժել։