Համազգային կորուստ

Ոչ միայն Պոլ­սա­հայու­թեան, ոչ միայն արեւմտա­հայե­րէնի, այլ ամ­բողջ հա­յաշ­խարհի հա­մար շատ ծանր կո­րուստ մըն է «Մար­մա­րա» օրա­թեր­թի վաս­տա­կաշատ խմբագ­րա­պետ Ռո­պէր Հատ­տէ­ճեանի մա­հը։

Յատ­կա­պէս գրա­կան ոլոր­տի մէջ միշտ պի­տի զգանք իր բա­ցակա­յու­թիւնը։ Հատ­տէ­ճեան յա­ջողած էր լրագ­րո­ղու­թիւնը գրա­կան ոճով ըն­թերցո­ղի փո­խան­ցե­լու դժուարին գոր­ծին մէջ։ Շնոր­հիւ իր գրի­չին «Մար­մա­րա» օրա­թեր­թը առանձնա­յատ­կութիւն մը ստա­ցաւ ըն­թերցո­ղին մատ­չե­լի եւ դիւ­րա­հաղորդ լե­զու մը մա­տու­ցելու խնդրին մէջ։

Հատ­տէ­ճեան կը խու­սա­փէր դժո­ւար հասկնա­լի բա­ռեր օգ­տա­գոր­ծե­լէ։ Կը սի­րէր կարճ նա­խադա­սու­թիւննե­րով միշտ վառ պա­հել ըն­թերցո­ղի ու­շադրու­թիւնը։ Եթէ նկա­տէր թէ նա­խադա­սու­թիւնը պի­տի եր­կա­րի մէ­կէ աւե­լի ստո­րագ­րութիւննե­րով, իս­կոյն միտ­քը կը տրո­հէր վեր­ջա­կէտով մը եւ այսպէ­սով կը ստա­նար մէ­կէ աւե­լի նա­խադա­սու­թիւն։

Լրա­հոսի կող­քին իր ամէ­նօրեայ սիւ­նա­կով փի­լիսո­փայա­կան մտո­րումներ եւ վեր­լուծումներ կը մա­տու­ցէր իր ըն­թերցող­նե­րուն։ Այդ միտ­քե­րը հե­ռու կ՚ըլ­լա­յին սո­վորա­կան բա­նավէ­ճերէ։ Եթէ անհրա­ժեշ­տութիւն մը դառ­նար բա­նավէ­ճը, Հատ­տէ­ճեան հոն եւս կը պա­հէր որոշ մա­կար­դակ եւ եր­բեք չէր ար­տօ­նէր որ խօս­քը փո­խան­ցո­ւի փո­ղոցա­կան գռե­հիկ լե­զուով։ Այդ յատ­կութիւննե­րով Հատ­տէ­ճեան միշտ վա­յելեց զան­գո­ւած­նե­րու յար­գանքը ու հա­մակ­րանքը իր հան­դէպ։

Հատ­տէ­ճեանի այս վար­գը կ՚ընդհա­տուէր միայն սուր տա­րակար­ծութիւննե­րու ժա­մանակ, երբ օրա­կար­գի վրայ կը տի­րէր ընտրու­թեան մը նա­խոր­դող սուր մրցակ­ցութիւ­նը։ Այդ ժա­մանակ տո­ղատա­կերով ար­տա­յայ­տո­ւած միտ­քե­րը կրնա­յին վե­րածո­ւիլ որոշ եւ զուսպ չա­փով հռե­տորու­թեան։ Այդ պա­հուն պար­տինք նշել թէ Հատ­տէ­ճեան իր իշ­խա­նամէտ կե­ցուած­քով կրնար հիաս­թա­փու­թիւն ալ պատ­ճա­ռել իր հա­ւատա­րիմ ըն­թերցող­նե­րուն։

Միտ­քի թռիչքնե­րով ազա­տամիտ Հատ­տէ­ճեանը հիմ­նա­կանին կը պա­հէր պահ­պա­նողա­կան դի­մագիծ մը, բայց շնոր­հիւ իր լե­զուամ­տա­ծողա­կան ճկու­նութեան, դար­ձեալ կը յա­ջողէր պա­հել իր բարձր մա­կար­դա­կը։

Թուրքիոյ իրա­կանու­թեան մէջ հայ մա­մու­լը հա­մերաշխ դի­մագիծ մը չէ ու­նե­ցած առ­հա­սարակ։ Հա­սարա­կու­թեան մէջ տի­րող տա­րակար­ծութիւննե­րը իրենց ար­ձա­գան­գը գտած են մա­մու­լի էջե­րէն։ Այս բո­լորով հան­դերձ թրքա­հայ մա­մու­լը կու­սակցա­կան կաշ­կանդումնե­րէ յա­ջողած է զերծ մնալ։

Երբ կը խօ­սինք Ռո­պէր Հատ­տէ­ճեանի քա­ղաքա­կան եւ գա­ղափա­րախօ­սական հա­կումնե­րու մա­սին, իս­կոյն կը նշմա­րենք անոր մեծ հա­մակ­րանքը, յար­գանքն ու սէ­րը Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան հան­դէպ։ Ան ըլ­լայ խորհրդա­յին կամ ան­կախ, միշտ ար­ժա­նացած է խմբագ­րա­պետի գուրգու­րանքին։

Պա­րոն Ռո­պէր այս բա­նը կ՚ընէր գե­րազան­ցե­լով մտա­ւորա­կանու­թեան, հո­գեւոր իշ­խա­նու­թեան, ակա­դեմիայի շրջա­նակ­նե­րու գոր­ծունէու­թիւնը, քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րու հա­սարակ ու սո­վորա­կան ելոյթնե­րուն փո­խարէն։ Խիստ ու­շադրու­թեամբ կը հե­տեւէր ներ­հա­մայնքա­յին, մշա­կու­թա­յին ան­ցուդարձնե­րուն։ Կը սի­րէր խրա­խու­սել եւ այդ իսկ պատ­ճա­ռաւ ալ կը խու­սա­փէր սուր քննա­դատու­թիւննե­րէ։ Օրի­նակ եթէ մի­ջոցառ­ման մը մաս­նա­կից­նե­րու թի­ւը զգա­լի օրէն նո­ւազ ըլ­լար, ան այդ թե­րացու­մը կը նկա­րագ­րէր «կո­կիկ բազ­մութիւն» բա­ցատ­րութիւ­նով։ Ու­շիմ եւ Հատ­տէ­ճեանի ոճին ծա­նօթ ըն­թերցո­ղը իս­կոյն կը գու­շա­կէր թէ ինչպի­սին է պատ­կե­րը։

Այս յատ­կութիւննե­րը Հատ­տէ­ճեանին ապա­հովե­ցին գրա­կան գետ­նի վրայ շատ բարձր գնա­հատանք։ Ան իր վար­քով եւս օրի­նակե­լի անձնա­ւորու­թիւն դար­ձաւ հե­ռու մնա­լով բազ­մաբնոյթ փո­թորիկ­նե­րէ։ Հա­մերաշ­խութեան մէջ պա­հեց թէ՛ իր ըն­տա­նիքը եւ թէ թեր­թի անձնա­կազ­մը։

Բե­ղուն գրիչ մը եղաւ Ռո­պէր Հատ­տէ­ճեանը գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րով եւս։

Հա­մոզո­ւած ենք թէ անոր գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րը ու­նին դա­սաւանդման առար­կա­յի մը յատ­կա­նիշ­նե­րը։ Իր առա­ջադ­րած պտոյտնե­րը հայ գրա­կանու­թեան, բա­նաս­տեղծու­թեան կամ առակ­նե­րու պար­տէզնե­րուն մէջ կա­րող են պա­տանի ու­սա­նողի ու­շադրու­թիւնը գրաւել գրա­կանու­թեան հան­դէպ։

Ինչպէս ըսած էինք առա­ջին տո­ղերուն Հատ­տէ­ճեանի մա­հը մեծ կո­րուստ է հա­մահայ­կա­կան առու­մով։ Այս մա­սին կը մնայ մխի­թարո­ւիլ այն իրո­ղու­թիւնով թէ թեր­թը այժմ ու­նի այս բա­ցակա­յու­թիւնը ըն­թերցո­ղին նո­ւազա­գոյն զգաց­նե­լու որոշ կա­րողու­թիւն, շնոր­հիւ իր որ­դի­ներուն, թեր­թի այժմու անձնա­կազ­մին, մա­նաւանդ ալ գրա­կան իր փոր­ձա­ռու­թիւննե­րը այս խմբագ­րա­տան մէջ ձե­ւաւո­րած փոխ խմբա­գիր Նա­յիրա Սիւզմէի։ Այս անուննե­րու կող­քին ու­րա­խու­թեամբ կը նկա­տենք թէ «Մար­մա­րա»յի եր­կա­րամեայ փոխ խմբա­գիր Մաք­րուհի Պ. Յա­կոբեան եւս իր կա­պը ամ­բողջո­վին չէ հզած եր­կար տա­րիներ ծա­ռայած մի­ջավայ­րէն։

Այս բո­լորը նկա­տի ու­նե­նալով պի­տի սի­րենք յու­սալ թէ 86-ամեայ «Մար­մա­րա»ն իր պան­ծա­լի եր­թը կը շա­րու­նա­կէ Ռո­պէր Հատ­տէ­ճեանի բա­ցակա­յու­թեան շրջա­նին ալ։

«Ակօս»ի խմբագ­րութիւ­նը ցա­ւակ­ցութիւն կը յայտնէ նախ Հատ­տէ­ճեան ըն­տա­նիքի բո­լոր ան­դամնե­րուն, «Մար­մա­րա» օրա­թեր­թի անձնա­կազ­մին, ըն­թերցող­նե­րուն հետզհե­տէ արեւմտա­հայե­րէնի յա­րատե­ւու­թեան հա­մար պայ­քա­րող­նե­րուն եւ ի մաս­նա­ւորի Հա­յաս­տա­նի հան­դէպ երկրպա­գու­թեան զգա­ցու­մով լե­ցուն ամ­բողջ ժո­ղովուրդի մը։