1999 թուականին ամուսնոյս հետ Հայաստան գացի, որպէս ուսանող։ Կ՚ուզէինք ճանչնալ հայրենի երկիրը։ Կը շրջէինք փողոցները, կ՚այցելէինք պատմական վայրեր։ Բարեկամներ խորհուրդ տուին Վերնիսաժը տեսնելու։ «Անպայման մօտէն տեսնէք հայ վարպետներու ստեղծագործական շնորհը» կ՚ըսէին։ Իսկապէս ալ հիացումով կը դիտէինք մեր շուրջբոլորը։ Վարպետներէն մէկը լսելով որ Թուրքիայէն եկած ենք, մեզ առաջնորդեց դէպի այլ վարպետ մը։ Պահը ամբողջ կենդանութեամբ դրոշմուած է յիշողութեանս մէջ։ Մենք Պոլսեցի ենք, ըսի եւ ամուսինս վրայ բերաւ «Մալաթիայցի՝ Քոփար ընտանիքէն»։ Այս պատասխանը լսելով Ստեփան ամոն ուշադիր դիտեց ամուսնոյս դէմքը եւ պարզեց իր գուշակութիւնը։ Մի առ մի նշեց ամուսնոյս հօր եւ հօրաքոյրներուն անունները։ Շատ ոգեւորուած կ՚երեւէր։ Այդպէս սկսաւ մինչեւ օրս տեւող 25 տարուայ բարեկամութեան առաջին քայլը։ Համալսարանական ուսումը աւարտելէ ետք վերադարձանք Թուրքիա, մեզ հետ բերելով Ստեփան ամոյի ընտանիքին դէմ սնուցած մեծ կարօտը։ Այդ ընտանիքը գրկաբաց ընդունած է մեզ իբրեւ հարազատներ։
Այս զրոյցը այդ ընտանիքը ձեզի ներկայացնելու ցանկութեանս ուշացած վերջին կանգառն է։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
Տիկին Օժէն երբ ուսանելու համար Հայաստան եկանք, ձեր դռները իսկոյն բացիք իմ ու ամուսնոյս առջեւ։ Մեզի բաժին ինկաւ ձեր մայրական գուրգուրանքը։ Տարիներ շարունակ ցանկացած էի կրկին Հայաստան այցելել եւ ձեզ տեսնել։ Այսպէսով ձեզ աւելի յստակօրէն պիտի կրնայի ծանօթացնել պոլսահայոց։ Հիմա կրնա՞ք պատմել ձեր անձնական կեանքի մասին։
Ես Օժէն Կալլոշեան ծնած եմ Իսթանպուլի Պէշիքթաշ թաղամասը։ Մայրս Զապէլ Զուրիկեան Պօղոսեանի ընտանիքը Մալաթիայէն էր։ Իր ծնողները Արաբկիրէն Մալաթիա գաղթած են եւ մայրս ալ հոն ծնած։ Մօրս հայրը 1915 թուին սպաննուած է իսկ ընտանիքը մի կերպ հարեւաններու օգնութեամբ փրկուած են։ Քեռիս է որ ստանձնած է ընտանիքը պահելու հոգը։ Աւելի ուշ տեղափոխուած են Իսթանպուլ ու բնակած Պէշիքթաշ թաղը։ Հոն ամուսնացած է Եոզկաթէն եկած հօրս հետ։
Մինչեւ վեց տարեկան ապրած եմ Պէշիքթաշ, ուրկէ փոխադրուած ենք Գումգամբու։ Դպրոցական կեանքս սկսած է Պէզճիեան Մայր Վարժարանի մէջ։ Ապա զիս ղրկեցին Բողոքականաց վարժարանը։ Այդ դպրոցի մէջ անգլերէն եւ ֆրանսերէն կը դասաւանդէին։ Մերոնք մտադիր էին զիս մօրաքորոջս մօտ Ամերիկա ղրկելու։ Նախակրթարանը այդտեղ աւարտելէ ետք վերադարձայ Պէզճեան Վարժարան եւ միջնակարգն ալ հոն աւարտեցի։
Կրնամ ըսել թէ մանկութիւնս եւ երիտասարդութիւնս Գումգաբու անցաւ։ Այդ տարիներուն Գումգաբուն քաղաքի բարձրորակ վայրերէն մէկն էր։ Իմ ընտանիքը եկեղեցւոյ եւ քրիստոնէութեան հետ սերտ կապեր ունեցած են։ Աղօթելով քուն կը մտնէինք ու աղօթքով կ՚արթննայինք։
Պէզճեանը աւարտելէ ետք ինծի ղրկեցին «Ալթըն Իյնէ» կոչեալ կարի դպրոցը, որուն տնօրէնն Աննիկ Կոթիկեանը եւ ուսանողներն ալ բազմաթիւ հայ եւ յոյն աղջիկներ։ Դպրոցը սեփական էր՝ բայց աւարտական քննութիւնը պետական։ Այդ դպրոցը աւարտեցի լաւագոյն աշակերտներէն մէկը ըլլալով։
Տարիներ ետք երբ Իսթանպուլ վերադարձայ, ափսոսանքով տեսայ թէ այլեւս գոյութիւն չունէին ոչ Բողոքականաց Վարժարանը, ոչ «Ալթըն Իղնէ» կարի դպրոցը։ Թաղի մակարդակը բոլորովին նուազած էր։
Լուսահոգի Ստեփան աղբարիկի հետ ձեր ամուսնութիւնը ինչպէ՞ս, ո՞ւր եղաւ։
Ստեփանի եւ իմ ընտանիքս շատ մօտիկ էին իրարու։ Ես ինը տարեկան էի, երբ անոնք Մալաթիայէն Իսթանպուլ եկան։ Կը յիշեմ թէ մայրս որքան ուրախացած էր զիրենք տեսնելով։ Ես 1963-ի սկիզբներուն 17 տարեկան էի, երբ Ստեփանին հետ նշանուեցանք։ Նոյն տարուայ 15 Դեկտեմբերին ալ ամուսնացանք։
Անցեալ տարի Ստեփանը դեռ կենդանի էր եւ մենք մեր ամուսնութեան 60 ամեակը նշեցինք։
Իսթանպուլի մէջ երեք երախայ ունեցանք։ Երբ Հայաստան գաղթեցինք, չորրորդ երախաս այստեղ ծնաւ։ Ափսոս որ մեր առաջին երախան Նարդուհին քաղցկեղի պատճառաւ մահացաւ 40 տարեկան հասակին։
Կարծեմ դուք Պաքըրգիւղ ալ բնակած էի՞ք։
Այո, Պաքըրգիւղ, Նիյազի պէյ փողոցի վրայ հին շէնք մը ունէինք։ Փլցուցինք այդ շէնքը եւ Ստեփանը ծայրէ ի ծայր չորս յարկանի նոր շէնք մը կառուցեց։ Պատուալը արհեստանոց էր, որուն վրայ մենք կ՚ապրէինք։ Վերեւի երկու յարկերու պատուհանները դեռ չէին տեղադրուած, թողեցինք Հայաստան եկանք։
Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս որոշեցիք Հայաստան գաղթել։
Միտքովս չէր անցներ Հայաստան տեղափոխուիլ։ Ճիշդն ասած յոյս ալ չունէի։ Որովհետեւ երբ կ՚ուզէի Հայաստանի մասին իմանալ, բոլորը կ՚ըսէին «Վա՜յ այդ տեղը Ռուսի հպատակ է։ Անոնք Կոմունիստ են։ Աստուած չեն ճանչնար…» եւ այլն։ Այսինքն միշտ բացասական բաներ կը լսէինք։
Յետոյ երբ Սարգիս Սերովբանի ընտանիքին հետ մտերմացանք, ամէն ինչ փոխուեցաւ։ Սարգիսը ուժեղ հայաստանասէր էր։ Նոյնպէս մեր ընկերներն էին՝ Տիյանա եւ Պերճ Քամփարոսեանները, Գրիգոր Քոլուքըսայեանը եւ ուրիշներ, որոնք թէ մարդասէր եւ թէ ազգասէր անձնաւորութիւններ էին։ Երբ կը մէկտեղուէինք Հայաստանի մասին կը զրուցէինք։
Այդ տարիներուն Կարպիս Ուղուրլուեանը Հայաստան խումբ կը տանէր։ Ստեփանը որոշած էր այդ խումբի հետ ինք ալ Հայաստան երթալ։ Գիտէր թէ հօրաքոյր մը ունեցած է, որուն զաւակները Հայաստան կը բնակին։ «Ստեփան ես ալ քեզի հետ պէտք է գամ» ըսի։ Որովհետեւ ես ալ երեք հօրաքոյրեր ունեցած եմ՝ Ազնիւ, Զապէլ եւ Աղաւնի անուններով։ 1915-ին յաջորդող տարիներուն Ամերիկացի միսյոնարները երեք հօրաքոյրերս տարած են Յունաստան, որբանոց մը։ Անոնք այնտեղ մեծցած եւ ամուսնացած են։ Ապա ներգաղթի տարիներուն գաղթած են Հայաստան։ Կ՚ուզէի անոնք գտնել։ Մի խօսքով ամուսինս համոզեցի որ ես ալ անոր հետ Հայաստան երթամ։
1977 թուականին Տիանա եւ Պերճ Քամփարոսեաններու հետ աւտոպուս մը լեցուն մարդ Ղարս Աքյաքայէն մտանք Հայաստան։ Օրը մթնած էր եւ չէի կրցած տեսնել Հայաստանի տեսարանը։ Հազիւ կէսգիշերին հասանք Երեւան ու իջեւանեցանք «Անի» հիւրանոց։
Առաւօտուն արթնցանք եւ սկսանք վայելել Հայաստանի մայրաքաղաքը։ Կը դժուարանայի հաւատալու թէ Հայաստան եկած եմ։ Շատ յուզուած էի։ Այդ օրը որ կը յիշեմ մինչեւ օրս աչքերս կը լեցուին։ Ես եւ Ստեփանը հիացանք Հայաստանին։
Յաճախ չէր պատահեր, բայց այս անգամ երկուքս ալ նոյն միտքը ունեցանք։ «Պիտի գանք եւ հոս պիտի ապրինք, ուրիշ ճար չկայ»։ Արեան կանչն էր այդ։ Իսկապէս ալ այլեւս ուրիշ տեղ չէինք կրնար ապրիլ։
Վերադարձանք Թուրքիա եւ սկսանք թուղթերը դասաւորելու, բայց չեղաւ։ Մենք ալ Հալէպ անցանք եւ Դամասկոսի ճանապարհով 1980-ին գաղթեցանք Հայաստան։
Տարի մը մեր բարեկամներու տունը մնացինք, որովհետեւ կ՚ուզէին մեզի ետ ուղարկել։ Վերջապէս լուրջ պայքար մը մղելէ ետք յաջողեցանք թղթաբանական խոչընդոտները յաղթահարել։
Դուք փաստօրէն ապրեցաք 7 Դեկտեմբեր 1988-ի Սպիտակի Երկրաշարժը։
Այո, հարկաւ ապրեցանք։ Թէեւ մեր տունը չէր վնասուած, բայց մարդիկ օրերով վողոցը գիշերեցին։
Ապա տեսաք Հայաստանի անկախացումը։ Այն օր ի՞նչ զգացիք։
Այո, այդ ալ տեսայ։
Մեր ընտանիքը յաջողութիւններով, լաւ բաներով միշտ ուրախացած են։
Անկախութեան օրը իմ ծննդեան օրն էր նաեւ։ Ամբողջ երկրի տարածքին քուէարկութիւն կատարուեցաւ։ Մենք ալ ընտանեօք գացինք եւ «այո» քուէարկեցինք։ Արդէն համազգային ձգտում մըն էր անկախութիւնը։ Քուէարկութեան տեղ աշխատողներէն մէկը իմ փեսան էր։ Երբ հոն հասանք զիս ծաղիկներով դիմաւորեց։ Կրկնապատիկ ուրախ օր մը անցուցի։
Իշխանափոխութեան շրջանը ինչպէ՞ս անցաւ։
Ազգովին շատ դժուար օրեր ապրեցանք։
Նախ եւ առաջ ապրելակերպը փոխուեցաւ։ Ի հիմանէ փոխուեցաւ Սովետական համակարգը։ Այլեւս գիտցած ամէն ինչդ փլած է եւ դուն նորը պէտք է սորվիս։ Բոլոր երկիրներու մէջ ալ այս ասանկ է։ Նորը սորվիլը ժամանակ կ՚առնէ։ Յեղափոխութիւն որ եղաւ գործարանները փակուեցան։ Այն ժամանակ Ստեփանը կահոյքի գործարան կ՚աշխատէր, իր գործարանն ալ փակուեցաւ։ Այս անգամ Ստեփանը, կարաժ մը ունէինք եւ անոր մէջ աշխատիլ սկսաւ։ Մարտիրոս Սարեանի արձանի մօտ շուկայ մը կազմեցին ձեռքի գործերու վաճառքի համար։ Ամուսինս ալ փոքր կահոյքներ պատրաստեց եւ հոն տանելով ծախել սկսաւ։
1991 Հայաստան- Ատրպէյճան թէժ պատերազմին հոս էիք։ Վախցա՞ծ էք Թուրքիայէն գաղթած ընտանիք մը ըլլալով։
Կապ չունի Թուրքիայէն ենք, թէ այլ երկիրներէն, այստեղ բոլորս հայ ենք։ Պատերազմի վախը բոլորիս մէջն ալ կար։
Բնաւ չէք զղջացա՞ծ, Հայաստան գաղթելէ։
Ո՜չ, երբեք։ Էլ ուրիշ երկիր չկայ աշխարհի վրայ ինծի համար։ Այս իմն է։ Ոտքս որ դնեմ հողին, այս իմն է։ Իմ հողը, իմ եկեղեցին, իմ դպրոցը, իմ դրօշակը այս է։ Մարդիկ որտեղէն որ եկած ըլլան, երբ կ՚ըսեն «Հայ եմ» տարբերութիւն չի մնար, մէկ է սա մեր քրիստոնեայ երկիրն է։
Վերջին հարցում մայր մը ըլլալով ձեզ կը հարցնեմ, պատերազմին ի՞նչ զգացիք։
Բոլորը իմ երախաները, բոլորը իմ տղաներն են։ Մայր մը ըլլալով ով որ վիրաւորուեց իմ սիրտս վիրաւորուեցաւ։ Բոլոր կորուստները իմ կորուստները դարձան։
Շատ մեծ ցաւեր ապրեցանք։ Բոլորիս սիրտը մրմռաց։ Պատերազմը շատ վատ բան է։ Թշնամութիւնը վատ։ Աստուած չ՚ուզեր որ պատերազմինք, բայց պատերազմներ կ՚ըլլայ։
