ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
estukyan@gmail.com
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան՝ Յունիս 20-ին, Էրտողանի հետ հանդիպման ընդառաջ մէկտեղուեցաւ Թուրքիոյ քաղաքացի հայոց հետ։
Երկու երկիրներու ղեկավարները անցեալին ալ զանազան առիթներով հանդիպած են։ Այս վերջինը որոշ չափով կը տարբերի նախորդներէն, նկատի ունենալով Թուրքիոյ նախագահի հրաւէրը եւ Հայաստանի վարչապետի այցելութիւնը։ Միւս կողմէ այս հանդիպումը պոլսահայոց հետ մէկիեղուելու առումով ալ բացառիկ էր։
Պաշտօնական առաջնորդութիւն
Էրտողանի հանդիպումէն առաջ կատարուած մէկտեղման ուշագրաւ երեւոյթն էր Թուրքիոյ Հայոց Պատրիարքարանի բացակայութիւնը։ Պատրիարքը թէեւ արտասահման կը գտնուէր, բայց զինք ներկայացնող փոխանորդ մըն ալ չկար այդ հանդիպման ընթացքին։ Դեկտեմբեր 2019-ին Սահակ Արք. Մաշալեան ընտրուեցաւ Թուրքիոյ Հայոց 85-րդ Պատրիարքը։ Զանազան խաբեբայութիւններով, կարգ մը թեկնածուներու անիմաստ պատրուակներով ընտրարշաւէն դուրս մղուելու գնով կայացած այս ընտրութիւնը վերջ դրած եղաւ հայ համայնքի առաջնորդէ զուրկ անցուցած 12 տարիներու ծաւալող շրջանի մը։ Թուրքիոյ հայ հասարակութիւնը կորսնցուցած ըլլալով ազգի, հետզհետէ ժողովուրդի իրավիճակը, վերածուած է կրօնական համայնքի մը։ Այսպէս Հայոց Պատրիարքարանը հայերուն, Տիեզերական Պատրիարքը յունաց, Ասորիներու եպիսկոպոսը, ասորեցւոյ եւ Քաղտէյացիներու, ռաբունապետն ալ հրէից ներկայացուցիչը եւ բանբերը կը հանդիսանայ։
Անտեսել վարչապետը
Սահակ Բ. Պատրիարք որքանո՞վ արդարացուցած է իր համայնքը ներկայացնելու պարտականութիւնը։ Այս հարցումին նոյնիսկ դրական պատասխանողներ վարչապետ Փաշինեանի այցելութենէն ետք պիտի դժուարանան այդ համոզումը պահելու։ Սոյն այցելութեան առթիւ Պատրիարքարանի բռնած ընթացքը տեղի տուաւ լուրջ գայթակղութեան։ Եկեղեցին պարզապէս անտեսեց վարչապետը։ Այս տհաճ կեցուածքի ետին կայ վարչապետի համայն հայոց կաթողիկոսի դէմ մղած պայքարը։ Գաղտնիք չէ թէ Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութենէն սկսեալ երկիրը թալանող օլիկարխական համակարգի կարեւորագոյն գործակալներէն մէկն ալ նոյն ինքն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն էր։ Արդարեւ թաւշեայ յեղափոխութեան հետեւանքով, երբ իշխանափոխութիւն տեղի ունեցաւ, յեղափոխականներու կարեւոր մէկ մասը պահանջեցին նաեւ կաթողիկոսի հրաժարումը։
Սակայն պարզուեցաւ որ իր հոգեւորականի կոչումին պատճառով Կաթողիկոսը գահընկեց ընելը աւելի դժուար է, քան երկրի նախագահ Սերժ Սարգսեանը։
Աթոռին ծանրութիւնը պահել
Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռը իր պատմութեան ընթացքին որոշ ծանրութիւն մը ներկայացուցած է։ Այս առումով այժմու պատրիարքրին ալ Էջմիածնին կողքին կանգնիլը բնական երեւոյթ մը պէտք է համարուի։ Սակայն այդ տէր կանգնիլը երբեք չարդարացնէր Վարչապետ Փաշինեանի դէմ անարգանքը։ Անընդունելի է Վարչապետին դիմաց Պատրիարքարանի դռները կղպելը։ Պատրիարքը կրնայ խուսափիլ անձամբ հանդիպելէ։ Բայց որպէս ազգային հաստատութիւն Պատրիարքարանը ո՛չ։
Յայտարարութեան կարիքը
Պատրիարքական վերջին ընտրութիւններու ժամանակ խումբ մը աշխարհականներ համախմբուած եւ թրքահայութեան հետ առնչուած ընկերային, քաղաքական եւ մշակութային նիւթերու շուրջ կարծիքներ փոխանակած էին։ Հասարակական Նախաձեռնութիւն կոչուած այդ համայնքը 23 Յունիս երկուշաբթի օր, հրապարակած տեսանիւթով մը բացատրութիւն պահանջեց Սահակ Բ. Պատրիարքէն։ Կարծեմ թէ սա իւրաքանչիւր պոլսահայու արդար իրաւունքն է։
Պարտինք փակագիծ մըն ալ բանալ ինքզինք հայ հասարակութեան աշխարհիկ առաջնորդը կամ բանբերը կարծողներու համար։ Վարչապետ Փաշինեանի հայ համայնքի հետ հանդիպման պահուն թէ՛ Արդարութիւն եւ Զարգացում Կուսակցութեան պատգամաւոր Սեւան Սըվաճըօղլու եւ թէ Սուրբ Փրկիչ Հիւանդանոցի Հոգաբարձութեան ատենապետ Պետրոս Շիրինօղլու խօսք առնելով իրենց գոհունակութիւնը յայտնած էին Էրտողանի իշխանութենէն։ Սըվաճըօղլու նոյնիսկ համարձակեցաւ վարչապետէն պահանջելու թէ քիչ ետք կայանալիք հանդիպման ընթացքին ինք անձամբ փոխանցէ պոլսահայոց գոհունակութիւնը։ Այս անհեթեթ պահանջին փոխարէն վարչապետը ստիպուեցաւ յիշեցնելու «Այդ ձեր պարտականութիւնն է կարծեմ» խօսքերով։
Վերջապէս կարելի է ըսել թէ Թուրքիոյ քաղաքական գործընթացը ինչպէս որ է, անոր կրնօրինակը կարելի է տեսնել հայ համայնքի վրայ։ Միջակութիւնը, անխելքութիւնը մեր մօտ ալ բնականաբար աւելի փոքր ծաւալով նոյնութեամբ առկայ է։ Այդ պատճառաւ է որ Հայաստանի վարչապետի դէմ անարգանքը այդքան ալ զարմանալի չի թուիր ինծի։ Այս պահուն ես մտահոգ եմ Վարչապետ Փաշինեանի տունդարձէն ետք իր հարազատներուն այս միօրեայ այցելութեան տպաւորութիւնները ինչպէս փոխանցելն է։ Չէ որ, մենք տեսանք, լսեցինք, բայց ինք ենթարկուեցաւ։ Ափսոս, հազար ափսոս…։
