Դէպի ազատ ու երջանիկ Հայաստան

Երբ համաշխարհային հայութիւնը մեծ հետաքրքրութեամբ կ՚ուզէր իմանալ 8 Օգոստոսին Ուաշինկթընի մէջ կայացած որոշումներու գործնական իմաստը, Վարչապետ Փաշինեան 18 Օգոստոսին ներկայացաւ հանրութեան բովանդակալից ուղերձով մը։

«Արմէնփրէս»ի հրապարակած պատճէնէն հատուածներ կը փոխանցենք մեր ընթերցողներուն, առանց մեկնաբանութեան։

«Սիրե­լի՛ ժո­ղովուրդ, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան սի­րելի՛ քա­ղաքա­ցիներ, 2025-ի Օգոս­տո­սի 8-ին ԱՄՆ նա­խագա­հի հիւ­րընկա­լու­թեամբ Սպի­տակ տան մէջ կա­յացած գա­գաթ­նա­ժողո­վը շրջա­դար­ձա­յին է։

ԱՄՆ նա­խագա­հի, իմ եւ Ատրպէյ­ճա­նի նա­խագա­հի ներ­կա­յու­թեամբ ար­տա­քին գոր­ծե­րու նա­խարար­նե­րը նա­խաս­տո­րագ­րե­ցին «Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան եւ Ատրպէյ­ճա­նի Հան­րա­պետու­թեան մի­ջեւ խա­ղաղու­թեան եւ միջ­պե­տական ­յա­րաբե­րու­թիւննե­րու հաս­տատման մա­սին հա­մաձայ­նա­գիրը», ինչպէս նաեւ ԵԱՀԿ Մինսկի գոր­ծընթա­ցի եւ կից կա­ռու­ցա­կար­գե­րու լու­ծարման վե­րաբե­րեալ հա­մատեղ դի­մու­մը։

Եռա­կողմ ստո­րագ­րութիւններ կրող հռչա­կագ­րի մէջ կա­րեւո­րագոյն պայ­մա­նաւո­րուա­ծու­թիւններ ար­ձա­նագ­րո­ւած են։ Ես եւ Ատրպէյ­ճա­նի նա­խագա­հը ըն­դունե­ցինք Խա­ղաղու­թեան Հա­մաձայ­նագրի ստո­րագրման եւ վերջնա­կան վա­ւերաց­ման հաս­նե­լու ուղղու­թեամբ հե­տագայ գոր­ծո­ղու­թիւննե­րը շա­րու­նա­կելու անհրա­ժեշ­տութիւ­նը։

Վե­րահաս­տա­տեցինք ներ­պե­տական, երկկողմ եւ մի­ջազ­գա­յին փո­խադ­րումնե­րու հա­մար եր­կու երկրնե­րու մի­ջեւ հա­ղոր­դակցու­թիւննե­րու բաց­ման կա­րեւո­րու­թիւնը՝ հիմ­նո­ւած պե­տու­թիւննե­րու ինքնիշ­խա­նու­թեան, տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանու­թեան եւ իրա­ւազօ­րու­թեան յարգման վրայ։ …Այս ջան­քե­րը կը նե­րառեն Ատրպէյ­ճա­նի Հան­րա­պետու­թեան հիմ­նա­կան մա­սի եւ Նա­խիջե­ւանի Ինքնա­վար Հան­րա­պետու­թեան մի­ջեւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան տա­րած­քով ան­խո­չըն­դոտ հա­ղոր­դակցու­թիւնը, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան հա­մար մի­ջազ­գա­յին ու ներ­պե­տական հա­ղոր­դակցու­թեան փո­խադարձ առա­ւելու­թիւննե­րով։

Ու­շադրու­թիւն դար­ձուցէք. ներ­պե­տական, երկկողմ եւ մի­ջազ­գա­յին փո­խադ­րումնե­րու հա­մար եր­կու երկրնե­րու մի­ջեւ հա­ղոր­դակցու­թիւննե­րու բա­ցում՝ հիմ­նո­ւած պե­տու­թիւննե­րու ինքնիշ­խա­նու­թեան, տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանու­թեան եւ իրա­ւազօ­րու­թեան յարգման վրայ։

Ատրպէյ­ճա­նի նա­խագա­հի հետ ըն­դունե­ցինք նաեւ ան­ցեալի հա­կամար­տութեամբ չկան­խո­րոշո­ւած, ՄԱԿ-ի կա­նոնադ­րութեան ու 1991-ի Ալ­մա-Աթա­յի հռչա­կագ­րին հա­մապա­տաս­խան պայ­ծառ ապա­գայի ու­ղի նա­խան­շե­լու անհրա­ժեշ­տութիւ­նը։

Այն ինչ որ ըսի, ար­դէն նո­րու­թիւն չէ, եւ վեր­ջին 10 օրե­րուն մեր հան­րա­յին–քա­ղաքա­կան–փոր­ձա­գիտա­կան ամե­նաաշ­խուժ քննար­կումնե­րու առանցքին է։ Բայց հի­մա, այս ու­ղերձով հարկ կը հա­մարեմ հան­դէս գալ գնա­հատա­կանով, թէ գործնա­կանին ինչ կը նշա­նակէ վե­րեւ յի­շատա­կուա­ծը եւ մէջ­բե­րուա­ծը, որն է տե­ղի ու­նե­ցածի քա­ղաքա­կան իմաս­տը ու նշա­նակու­թիւնը։

Վե­րը նշո­ւածը կը նշա­նակէ, որ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան եւ Ատրպէյ­ճա­նի Հան­րա­պետու­թեան մի­ջեւ խա­ղաղու­թիւն հաս­տա­տուած է։

Այս գոր­ծին, իհար­կէ, անգնա­հատե­լի է ԱՄՆ նա­խագա­հի եւ անոր վար­չա­կազ­մի դե­րակա­տարու­թիւնը։ Այս է պատ­ճա­ռը, որ Ատրպէյ­ճա­նի նա­խագա­հի հետ որո­շած ենք պա­րոն Թրամ­փին Խա­ղաղու­թեան Նո­պէլեան մրցա­նակ շնոր­հե­լու հա­մատեղ դի­մում յղել մի­ջազ­գա­յին Նո­պէլեան կո­միտէին։

Բայց կ՚ու­զեմ վե­րադառ­նալ մեզ, եւ ար­ձա­նագ­րել, որ Օգոս­տո­սի 8-էն ետք մենք կ՚ապ­րինք բա­ցար­ձա­կապէս ու­րիշ, բո­լորո­վին նոր Հա­րաւա­յին Կով­կա­սի, բո­լորո­վին նոր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան մէջ եւ պէտք է գի­տակ­ցինք այս փաս­տին։

Ու­րեմն, խա­ղաղու­թիւնը մեզ հա­մար ան­ծա­նօթ գի­տակ­ցութիւն եւ ան­ծա­նօթ իրո­ղու­թիւն է։

Բայց փաստ է նաեւ, որ հաս­տա­տուած խա­ղաղու­թիւնն ամե­նօրեայ խնամք եւ հո­գատա­րու­թիւն կը պա­հան­ջէ։

Սա նոր կեանք է եւ մենք մեր այս նոր կեան­քը պէտք է ապ­րինք նո­րովի, հա­մաձայն Նոր կտա­կարա­նի այն խօս­քի, թէ նոր գի­նին հին տի­կերի մէջ չեն դներ, ինչպէս կ՚ըսո­ւի Կտա­կարա­նին՝ «ապա թէ ոչ – տի­կերը կը պատ­ռո­ւին. ե՛ւ գի­նին դուրս կը թա­փուի».

Մեր նա­հատակ­նե­րը խնկար­կե­լու եւ սրբաց­նե­լու, անոնց յի­շատա­կի հետ յա­րաբե­րուե­լու մեր ձեւն ան­գամ պի­տի կա­թիլ–կա­թիլ, մի­լիմեթր առ մի­լիմեթր փո­խուի, որով­հե­տեւ խա­ղաղու­թիւնը պէտք է մխի­թարէ որ­դե­կորոյս ծնող­նե­րուն, այ­րիացած կա­նանց, կի­ները կորսնցու­ցած ամու­սիննե­րուն, ծնող կորցրած զա­ւակ­նե­րուն։ Խա­ղաղու­թիւնը պէտք է լու­սա­ւորէ մեր նա­հատակ­նե­րու հո­գինե­րը, որով­հե­տեւ ահա Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թիւնը՝ որ­պէս մի­ջազ­գա­յին կեան­քի աւե­լի ու աւե­լի հե­ղինա­կաւոր դար­ձող մաս­նա­կից, աւե­լի ան­կախ, աւե­լի ինքնիշ­խան, աւե­լի ինքնավստահ պե­տու­թիւն մը, ահա սա է այն նպա­տակը, որուն հա­մար ին­կան մեր եղ­բայրներն ու քոյ­րե­րը եւ անոնց զո­հողու­թեան սու­գը պի­տի յաղ­թա­հարենք խա­ղաղու­թեան բերկրան­քով։

Ուա­շինկթը­նեան հա­մաձայ­նութիւննե­րու ար­դիւնքին աւե­լի քան 30-ամեայ շրջա­փակու­մէն ետք Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թիւնը ապաշրջա­փակ­ւում է։

Սա կը նշա­նակէ, որ հա­ղոր­դակցու­թեան ու­ղի­ներու վե­րականգնման, կա­ռուցման հա­տուած­նե­րուն նախ պէտք է յստա­կանայ, սահ­մա­նազա­տուի եւ սահ­մա­նագ­ծո­ւի Հա­յաս­տա­նի եւ Ատրպէյ­ճա­նի մի­ջեւ պե­տական սահ­մա­նը։ Իսկ սահ­մանն ար­դէն ու­նի իր պար­տա­դիր կա­նոն­նե­րը, որոնք են սահ­մա­նապահ, մաք­սա­կէտ եւ այսպէս շա­րու­նակ։

«Խա­ղաղության խաչ­մե­րուկ» նա­խագի­ծէն եւ այդ յու­շագրէն կը բխի «Թրամ­փի ու­ղի՝ յա­նուն մի­ջազ­գա­յին խա­ղաղու­թեան եւ բար­գա­ւաճ­ման» ծրա­գիրը, որ մեծ ներդրումներ, ֆի­նան­սա­կան օգուտներ, տնտե­սական զար­գա­ցում կը խոս­տա­նայ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան։

Ուա­շինկթը­նեան հռչա­կագի­րով եւ նա­խաս­տո­րագ­րո­ւած հա­մաձայ­նագրով Հա­յաս­տան եւ Ատրպէյ­ճա­նը մի­մեանց սահ­մաննե­րու ան­խախտե­լիու­թիւնը եւ տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանու­թիւնը ճանչցած են 1991 թո­ւակա­նի Ալ­մա-Աթա­յի հռչա­կագ­րի հի­ման վրայ։ Սա կը նշա­նակէ, որ կող­մե­րը կ՚ըն­դունին, որ այ­սօր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան եւ Ատրպէյ­ճա­նի Հան­րա­պետու­թեան տա­րած­քը ճշգրտօ­րէն նոյ­նա­կան է Խորհրդա­յին շրջան­նե­րու սահ­մաննե­րուն հետ։

Օգոս­տո­սի 11-ին հրա­պարա­կուեց «Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան եւ Ատրպէյ­ճա­նի Հան­րա­պետու­թեան մի­ջեւ խա­ղաղու­թեան եւ միջ­պե­տական յա­րաբե­րու­թիւննե­րու հաս­տատման մա­սին հա­մաձայ­նագրի» նա­խաս­տո­րագ­րո­ւած պատ­ճէ­նը։ Ար­դէն քա­նի մը տա­րի անոր շուրջ հիւ­սո­ւող դա­ւադ­րութիւննե­րու տե­սու­թիւննե­րը պար­զա­պէս փլու­զո­ւեցան խա­ղաքար­տե­րու տնա­կի նման՝ այդ հրա­պարակ­ման ար­դիւնքով։ Մեր քա­ղաքա­ցինե­րը գո­հու­նա­կու­թեամբ ըն­դո­ւած են հա­մաձայ­նագրի նա­խաս­տո­րագ­րո­ւած պատ­ճէ­նը։ Իհար­կէ, կան նաեւ առար­կա­յական քննա­դատու­թիւններ։

Անոնցմէ առա­ջինը կը վե­րաբե­րի Ատրպէյ­ճա­նի բան­տե­րուն պա­հուող մեր հայ­րե­նակից­նե­րու հար­ցին Խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նագրի պատ­ճէ­նին չնե­րառ­նե­լու։

Այս նիւ­թի շուրջ բա­նակ­ցութիւննե­րը սկսած են 2022-ի գար­նան։ Մենք այդ հար­ցը Հա­մաձայ­նագրին նե­րառե­լու լրջա­գոյն ջան­քեր գոր­ծադրած ենք։ Բայց որ­քան ձգո­ւած են բա­նակ­ցութիւննե­րը, հասկցած ենք, որ Ատրպէյ­ճա­նի անա­զատու­թեան մէջ պա­հուող մեր հայ­րե­նակից­նե­րու հար­ցը Հա­մաձայ­նագրի պատ­ճէ­նին նե­րառե­լը կրնայ մեկ­նա­բանո­ւիլ, թէ անոնց վե­րադար­ձը Հա­մաձայ­նագրի ստո­րագ­րումէն եւ վա­ւերա­ցու­մէն վեր­ջո­ւայ հարց է, իսկ մենք այդ կան­խա­վար­կա­ծով չենք առաջ­նորդո­ւած ու չենք առաջ­նորդո­ւիր։ Եւ այդ կան­խա­վար­կա­ծով չա­ռաջ­նորդո­ւելու ար­դիւնքին է, որ Խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նագրի պատ­ճէ­նը շուրջ բա­նակ­ցութիւննե­րու մեկ­նարկու­մէն ի վեր 58 հայ­րե­նակից­ներ վե­րադար­ձած են գե­րու­թիւնէն եւ եթէ հար­ցը թո­ղուած ըլ­լար Խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նագրին, այդ կա­րող էր որ տե­ղի չու­նե­նար։ Այժմ ալ դի­ւանա­գիտա­կան ահ­ռե­լի աշ­խա­տանք կը տա­րուի այդ խնդի­րը հնա­րաւո­րինս արագ լու­ծե­լու հա­մար, որու ար­տա­յայ­տութեանը վեր­ջերս ակա­նատես եղաք։

Երկրորդ առար­կա­յական քննա­դատու­թիւնը այն է, որ Խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նագրի նա­խաս­տո­րագ­րումով Ղա­րաբա­ղի հար­ցը փա­կուած է։

Այս քննա­դատու­թեանն ի պա­տաս­խան պի­տի յի­շեց­նեմ, որ դե­ռեւս 2025-ի Մար­տին այս առի­թով յայ­տա­րարու­թիւն ըրած եմ Ազ­գա­յին ժո­ղովի բարձր ամ­բիոնէն ։ Ըսած եմ, որ մենք պէտք չէ որ շա­րու­նա­կենք Ղա­րաբա­ղեան շար­ժումը։ Ըսած եմ, որ ես Հա­յաս­տա­նը առաջ­նորդե­լու եմ այս՝ Ղա­րաբա­ղեան շար­ժումը չշա­րու­նա­կելու տրա­մաբա­նու­թեամբ, եւ եթէ ժո­ղովուրդը հա­մաձայն չէ այս տրա­մաբա­նու­թեան, անոր կոչ կ՚ընեմ յե­ղափո­խու­թիւն ընե­լու։

Ժո­ղովուրդը, այ­սինքն դո՛ւք, սի­րելի՛ քա­ղաքա­ցիներ, յե­ղափո­խու­թիւն չը­րիք, որով­հե­տեւ ինձ նման հասկցաք, որ առանց Ղա­րաբա­ղի հար­ցը փա­կելու խա­ղաղու­թիւնը հնա­րաւոր չէ։

Ինչ կը վե­րաբե­րի Ղա­րաբա­ղէն տե­ղահա­նուած մեր հայ­րե­նակից­նե­րուն, մէկ ան­գամ չէ, որ հրա­պարա­կային յայ­տա­րարեմ, որ վե­րադար­ձի մա­սին անոնց պատ­կե­րացումնե­րը իրա­տեսա­կան չեմ հա­մարեր։

Իմ ըն­կա­լումն այն է, որ բո­լոր այն մար­դիկ, ով­քեր հա­մաձայն չեն այս ռազ­մա­վարու­թեան հետ, կա­մայ թէ ակա­մայ պի­տի յայտնո­ւին հա­կադ­րութեան վե­րակեն­դա­նաց­ման տրա­մաբա­նու­թեան մէջ։

Ղա­րաբա­ղէն տե­ղահա­նուած մեր հայ­րե­նակից­նե­րու ապա­գայի մա­սին մեր պատ­կե­րացու­մը հե­տեւեալն է, անոնք մեր եւ մի­ջազ­գա­յին հան­րութեան աջակ­ցութեամբ պէտք է տնա­ւորո­ւին Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թիւնը եւ այստեղ ապ­րին, ստեղ­ծա­գոր­ծեն, հաս­տա­տուին՝ որ­պէս Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան լիար­ժէք քա­ղաքա­ցիներ։

Սի­րելի՛ ժո­ղովուրդ, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան սի­րելի՛ քա­ղաքա­ցիներ,

Հա­յաս­տա­նի եւ Ատրպէյ­ճա­նի մի­ջեւ Խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նագրի պատ­ճէ­նի նա­խաս­տո­րագ­րումը եւ հրա­պարա­կու­մը, ըն­դունո­ւած Հռչա­կագի­րը, անոր ար­դիւնքի հաս­տա­տուած խա­ղաղու­թիւնը բա­զում շեր­տեր ու­նին, որոնք մէկ ու­ղերձով հնա­րաւոր չէ պար­զա­բանել։ Օգոս­տո­սի 8-ին եւ 9-ին հէնց Ուա­շինկթը­նի մէջ, ծա­ւալուն հար­ցազրոյց տո­ւած եմ։ Ապա՝ ասու­լի­սի ձե­ւաչա­փով պա­տաս­խա­նած եմ հա­յաս­տա­նեան լրա­տուա­միջոց­նե­րու հա­րումնե­րուն։ բայց յայտնի է ըսե­լիք դեռ շատ բան կայ։ Խա­ղաղու­թեան իրո­ղու­թիւնը դան­դաղ կ՚ըն­կա­լուի, առաջ կը բե­րէ նոր դի­տան­կիւններ, նոր նրբու­թիւններ, նոր եւ հին հար­ցեր, որոնց հա­մոզո­ւած եղէք որ, յա­ռաջի­կային ման­րակրկիտ անդրա­դառ­նա­լու որե­ւէ առիթ բաց չեմ թո­ղուր, ինքս կը ստեղ­ծեմ այդ առիթ­նե­րը։

Բայց իմ այ­սօ­րուայ ու­ղերձի առանցքա­յին ըսե­լիքը այն է, որ Խա­ղաղու­թիւնը եկած է, ար­ժա­նապա­տիւ, պե­տակա­նակեդ­րոն, մար­դա­կեդ­րոն, տա­րածաշրջա­նակեդ­րոն խա­ղաղու­թիւն է եւ ես առա­ւել քան ոգե­ւորո­ւած եմ այդ փաս­տով։

Սի­րելի՛ ժո­ղովուրդ, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան սի­րելի՛ քա­ղաքա­ցիներ,

Խա­ղաղու­թիւնը հաս­տա­տուած է, եւ մեր խնդիրն է հոգ եւ խնամք տա­նիլ անոր մա­սին եւ ժա­մանա­կի ըն­թացքին այն դարձնել աւե­լի ու աւե­լի գործնա­կան։

Փա՛ռք նա­հատակ­նե­րուն եւ կեց­ցէ՛ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թիւնը։

Կեց­ցէ՛ ան­կա­խու­թիւնը, կեց­ցէ՛ ինքնիշ­խա­նու­թիւնը, կեց­ցէ՛ պե­տակա­նու­թիւնը։

Եւ կեց­ցե՛նք մենք եւ մեր երա­խանե­րը, որ կ՚ապ­րինք եւ ապ­րե­լու ենք Ազատ եւ Եր­ջա­նիկ Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Շնոր­հա­կալ եմ»։