Շրջօրեայ ժողով ժողովուրդներու համակեցութեան մասին

Ժողո­վուրդնե­րու հա­մակե­ցու­թիւնը մեր ժա­մանակ­նե­րու, մա­նաւանդ ալ մեր տա­րածաշրջա­նի գլխա­ւոր խնդիր­նե­րէն մէկն է:

Փոր­ձենք պար­զել «մեր ժա­մանակ­նե­րու» եւ «մեր տա­րածաշրջա­նի» սահ­մա­նումնե­րու նշա­նակու­թիւնը:

Ան­ցեալ ժա­մանակ­նե­րուն, երկրի մը բնակ­չութեան զա­նազա­նու­թիւնը միաս­նա­բար են­թա­կայ էր տո­ւեալ երկրի թա­գաւո­րի կամ­քին: Ան էր որ որոշ իրա­ւունքներ պի­տի շնոր­հէր, կամ ալ ընդհա­կառակ, պի­տի կրճա­տէր իրեն հպա­տակ ազ­գա­յին կամ կրօ­նական փոք­րա­մաս­նութիւննե­րու իրա­ւունքնե­րը:

Եթէ կ'ակ­նարկենք տա­րածաշրջա­նին, խօս­քը առ­հա­սարակ մի­ջին արե­ւել­քի մա­սին է: Հե­տեւա­բար նիւթ կ'ու­նե­նանք Օս­մա­նեան, Պարսկա­կան եւ ռու­սա­կան կայսրու­թիւննե­րու իշ­խա­նու­թեան տա­րած­քը:

Ինչպէս ծա­նօթ է, այս թա­գաւո­րու­թիւննե­րու սահ­մաննե­րուն մէջ կը բնա­կէին զա­նազան ազ­գութիւններ, որոնք կը ձգտէին իրենց ազ­գա­յին, հո­գեւոր, մշա­կու­թա­յին առանձնա­յատ­կութիւննե­րու ու­րոյն գո­յու­թիւնը պա­հել, առանց ձու­լո­ւելու երկրի մե­ծամաս­նութեան մէջ:

Կայսրու­թիւննե­րէ ներս ար­ժէքնե­րու նա­խապա­տւու­թիւնը կը դա­սաւո­րուէր կրօ­նական յատ­կա­նիշ­նե­րով։ Օրի­նակի հա­մար Օս­մա­նեան իշ­խա­նու­թիւննե­րու դի­մաց երկրի մահ­մե­տական ժո­ղովուրդնե­րը կը վա­յելէին պե­տու­թեան նա­խախ­նա­մու­թիւնը։

Իսկ երբ հա­սանք ազ­գա­յին պե­տու­թիւննե­րու շրջա­նին, պե­տական առաջ­նա­կարգ խնամ­քին ար­ժա­նանա­լու հա­մար այս ան­գամ մե­ծամաս­նութեան կրօն­քի կող­քին, հարկ էր տի­րող ազ­գութեան ալ հպա­տակիլ։ Այս է պատ­ճա­ռը որ Օս­մա­նեան Կայսրու­թեան սահ­մաննե­րու մէջ բնա­կող բա­զում ժո­ղովուրդներ, այդ առիթ­նե­րուն տի­րանա­լու հա­մար նախ երեք կամ չորս դար առաջ մահ­մե­տակա­նացան, իսկ վեր­ջին հա­րիւ­րա­մեակին ալ ու­րա­ցան իրենց ազ­գութիւ­նը։

Ինքնա­բերա­բար մուտք գոր­ծե­ցինք ժա­մանա­կի բե­րած տրա­մադ­րութիւննե­րու նիւ­թին։ Ան­ցեալին թա­գաւոր­նե­րու կամ­քէն կա­խեալ էր ժո­ղովուրդնե­րու իրա­ւունքնե­րը։ Այ­սօր այդ բո­լորը իբ­րեւ հա­մաշ­խարհայ­նօ­րէն իւ­րա­ցուած սկզբունքներ, շատ ան­գամ կը գե­րադա­սեն եր­կիրնե­րու կա­ռավա­րու­թիւննե­րուն ինքնա­կամ որո­շումնե­րուն։ Մարդկու­թիւնը ան­ցած է շեմ մը եւս, բայց ըստ երե­ւոյ­թի բո­լոր իշ­խա­նաւոր­նե­րը չէ որ կը գի­տակ­ցին այս զար­գա­ցու­մին։

Հիմ­նա­կանին այս եւ նման նիւ­թե­րով ծան­րա­բեռ­նո­ւած էր նա­խորդ շա­բաթա­վեր­ջին Մար­տի­նի մէջ կա­յացող բա­նախօ­սու­թիւնը։

«Ժո­ղովրդա­վարա­կան հա­սարա­կու­թեան նա­խաձեռ­նութիւն» անուն կազ­մա­կեր­պութեան կող­մէ կա­յացող ժո­ղովը վա­յելեց բա­ւակա­նին մեծ թի­ւով ներ­կա­ներու ու­շադրու­թիւնը։ Իբ­րեւ ժո­ղովա­վայր ընտրո­ւած էր Մար­տին-Միտ­յաթ եր­թուղիի վրայ գտնո­ւող ար­դիական հիւ­րա­նոց մը, որ իր կա­րելիու­թիւննե­րով բա­ւարա­րեց բազ­մանդամ ժո­ղովի բո­լոր պա­հանջնե­րը։ Բա­ցի հիւ­րա­նոցէ, ժո­ղովի սրա­հը ու­շագրաւ էր իր դիր­քով։ Ան ար­հեստա­կան կեր­պով ստեղ­ծո­ւած քա­րայր մըն էր, որ դիւ­րաւ կ՚ընդգրկէր շուրջ 300 մաս­նա­կից­նե­րը։

Մի­ջոցա­ռու­մը մեկ­նարկեց բաց­ման ճա­ռերով, որոնց մէջ ու­շագրաւ էր Մար­տի­նի ընտրեալ քա­ղաքա­պետ Ահ­մետ Թիւրքի ելոյ­թը։ Ան անդրա­դար­ձաւ շրջա­կայ­քի ժո­ղովուրդնե­րու հա­մակե­ցու­թեանը մի­տող ծրա­գիր­նե­րու կա­րեւո­րու­թեան։ Այս ուղղու­թեամբ օրի­նակ բե­րաւ Ռո­ժավա­յի մէջ կեան­քի կո­չուած փոր­ձը, որ օրի­նակ կը հան­դի­սանայ նման բնոյ­թի բո­լոր շրջան­նե­րու հա­մար։

Հա­մագու­մա­րը կը բաղ­կա­նար եր­կու փա­նելա­յին նիս­տե­րէ։ Այդ նիս­տե­րուն ատե­նախօս­նե­րը իրենց միտ­քե­րը պար­զե­ցին սահ­մա­նուած ժա­մանա­կահա­տուա­ծի մէջ։ Անոնց ելոյ­թը շատ ան­գամ կ՚առնչուէր իրենց մաս­նա­գիտու­թեան կամ պատ­կա­նելու­թեան հետ։ Ար­դա­րեւ բա­ցի հայ, ասո­րի, եզ­դի, քիւրտ, քրիս­տո­նեայ կամ մահ­մե­տական ներ­կա­յացուցչու­թե­նէ, նիւ­թե­րը կը ծա­ւալէին գի­տաշ­խա­տողի, ու­սուցի­չի, հո­գեւո­րակա­նի, լրագ­րո­ղի, հայ­դուկի, քա­ղաքա­կան գոր­ծի­չի տե­սան­կիւննե­րով։

Շրջօ­րեայ նիս­տե­րու աւար­տին խմբագ­րո­ւեցաւ նաեւ գի­տաժո­ղովի մամ­լոյ հա­ղոր­դագրու­թիւնը, ուր ի մի կը բե­րէր ար­ծարծո­ւած նիւ­թե­րու պար­զած ընդհա­նուր հա­մայ­նապատկերը։